بررسی سیر تحول علمی ایران از دوران پهلوی تا به امروز

به گزارش خبرنگار دانشگاه و سیاست گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، ایران کشوری در میانه‌ کهن‌ترین تمدن‌های غرب و شرق در عین تمتع از آن‌ها، رویش‌های علمی و فرهنگی و تمدنی فراوانی در تاریخ داشته است. در این گزارش بر آنیم به‌صورت مقایسه‌ای سیر تحول علمی ایران از دوره پهلوی تا به امروز را مورد واکاوی قرار دهیم.

انقلاب اسلامی ایران، به‌عنوان تأثیرگذارترین رویداد معاصر جهان، ضمن دفاع همیشگی از نظریه‌ نظام انقلابی، در حالی به چهل‌ویکمین سالگرد پیروزی خود نزدیک می‌شود که اگرچه بدخواهان خارجی و داخلی توهّم عبث در فکر می‌پروراندند اما در نقطه مقابل کشورهای دوست و هم‌پیمانش در سراسر جهان، علی‌رغم تحریم‌های ظالمانه مالی و علمی چهل‌ساله، آن را سرافراز دیده‌اند.

انقلاب اسلامی با پایان دادن به یک اضمحلال تاریخی طولانی در کشور به‌خصوص در دوره قاجاریه و سپس پهلوی که ماهیت شکل دولت پاتریمونیال و دچار عقب‌ماندگی مفرط بود، با مجاهدت، تلاش، عزم مجدانه و خودکفایی و شعار ما می‌توانیم در مسیر تحقق توسعه و پیشرفت ایرانی-اسلامی قرار گرفت و استبداد چند هزارساله را به دموکراسی و اراده ملی مبدل ساخت، چنانچه ابلاغ سیاست‌های بیانیه «گام دوم انقلاب اسلامی» از سوی مقام معظم رهبری به‌سوی آرمان‌های بلند نظام جمهوری اسلامی است.

یکی از سرفصل‌های اساسی در این بیانیه توصیه به جوانان؛ به‌عنوان محور تحقق نظام پیشرفته‌ اسلامی اعم از مدیران، کارگزاران و اندیشمندان جوان است که با توجه به اینکه از آغاز رستاخیز علمی در کشور بیش از دو دهه می‌گذرد و با سرعتی بالغ‌بر یازده برابر شتاب رشد متوسط علم در جهان به‌پیش رفته است، به‌وسیله جهاد علمی توانمند ساختن الگوی کامل نظام پیشرفته‌ اسلامی را دارا هستیم.

از سویی در این برهه زمانی اجرای نقشه جامع علمی کشور، بهترین راه شتاب علمی است و از دیگر سو دیپلماسی علمی در سیاست‌های كلان علم و فناوری به فرموده رهبر انقلاب و در رأس آن نهاد دانشگاه به‌عنوان متولی امر آموزش عالی کشور با تولید علم، نواندیشی علمی، پژوهش محوری و تبدیل آن به مطالبه‌ای عمومی و تبیین نقش دانشجو در ترسیم افق‌های جدید در دانش، در تصمیم‌سازی و سیاست‌گذاری صحیح برای اداره آگاهانه جامعه نقش بسزایی دارد.

در ادامه با تکیه‌بر آمار و رتبه‌بندی معتبرترین پایگاه‌‎های اطلاعاتی استنادی جهان به بررسی مقایسه‌ای‌ جایگاه علمی و تولیدات علمی ایران در پیش و پس از پیروزی انقلاب اسلامی می‌پردازیم:

مطابق آمار پایگاه استنادی بین‌المللی اسکو پوس بر اساس داده‌های مستخرج از پایگاه سایماگو از سال 1928 تا سال 1978 برابر با 3071 مدرک از ایران نمایه‌سازی شد، درحالی‌که تعداد مدارک ثبت‌شده پس از انقلاب 57 و تا پایان جنگ تحمیلی میزان تولیدات علمی دانشگاه‌ها برابر با ۲۸۸۱ مقاله بود؛ اما پس از گذشت 41 سال از انقلاب اسلامی تاکنون به بیش از 397212 مورد می‌رسد که در نمودار زیر آمده است:

به استناد نمودار زیر کیفی‌سازی مقالات پژوهشی، تحقیقات علمی و جذب دانشجو در دوره‌های تحصیلات تکمیلی به‌ویژه دوره دکتری و رشد آموزش عالی نیز در امر تولید علم در حوزه‌های مختلف موضوعی دخیل بوده است:

در سال ۲۰۱۸، سهم ایران ۲.۱۶ درصد از تولید علم جهان شد و این در حالی است که در سال ۱۹۷۸ فقط ۰.۱۵ درصد تولید علم دنیا سهم ایران بود و این در حالی است که کسب رتبه اول منطقه و کشورهای اسلامی و نیز شانزدهم جهان توسط ایران در سال 2018 نشان‌دهنده آن است که این رشد عمدتاً در دو دهه اخیر رخ‌داده است:

رتبه ایران در سمت راست و تعداد مدارک نمایه شده و مقالات در قسمت چپ آمده است

پایگاه رتبه‌بندی تایمز یکی از معتبرترین نظام‌های رتبه‌بندی بین‌المللی است که دانشگاه‌های جهان را رتبه‌بندی می‌کند. درحالی‌که در سال 2012 تا 2014 از ایران تنها یک دانشگاه و در سال 2015 دو دانشگاه صنعتی شریف و صنعتی اصفهان در این رتبه‌بندی حضور داشتند در سال 2016 تعداد دانشگاه‌ها به 8 مورد و در سال 2017 به 13 دانشگاه و در 2018 و 2019 این تعداد به‌ترتیب به 18 و 29 دانشگاه افزایش‌یافته است. در رتبه‌بندی اخیر در سال 2020 با ورود 11 دانشگاه جدید، شاهد حضور 40 دانشگاه از جمهوری اسلامی ایران در جمع 1396 دانشگاه برتر جهان از 92 کشور بوده است:

مؤسسه بین‌المللی اطلاعات علمی ISI همچنین، تعداد مقالات علمی چاپ‌شده از محققان ایرانی در مجلات معتبر بین‌المللی در سال 1357، 450 مقاله و در سال 2012، 34155 مقاله بوده است که نشان‌دهنده رشد 3 برابری متوسط جهانی در این حوزه است.

ایران در سال 2013 میلادی رتبه نوزدهم جهانی و در 2018 رتبه شانزدهم را در رشد تولید علم را به ‌دست آورد.

 مهم‌ترین شاخص‌های سنجش کیفیت تولید علم استنادها است، از تعداد ۲۰۲۶ مقاله منتشرشده‌ قبل از انقلاب تنها ۱۱۷۸ مدرک استناد دریافت کردند، این در حالی است که تعداد استناد به مدارک کشور در دوران بعد از انقلاب (بیش 945 هزار) مورد است؛ بنابراین تعداد استنادها به مدارک کشور در 37 سال اخیر در مقایسه با ۳۷ سال قبل از انقلاب ۸۰۲ برابر شده است. (نقل از پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC)-)

 از ابتدای سال ۱۳۵۷ تاکنون بیش از 245 هزار مدرک در معتبرترین مجلات و اجلاس‌های بین‌المللی نمایه و منتشر کرده است و علی‌رغم هشت سال دفاع مقدس ۱۲۱ برابر بیش از دوره ۳۷ سال قبل از انقلاب به کمیت تولید علم خود افزوده است، با در نظر گرفتن 37 سال بعد از انقلاب اسلامی سهم تولید علم کشور 0.52 (پنجاه‌ودو صدم) درصد از علم دنیا را تولید کرده است.

با توجه به آمار ثبت‌شده در پایگاه استنادی بین‌المللی وب‏گاه علم Wos میزان تولید علم ایران در طی سال‌های 2013 تا 2017 میلادی 30947، 31410، 33931، 40736، 47901 و 52183 بوده و برای نخستین بار توانسته با ثبت و نمایه بیش از 25500 مدرک در 6 ماهه نخست سال 2018 جزء 15 کشور برتر جهان ازنظر میزان تولید علم قرار گیرد و البته در این نمودار کشورهای ایالات‌متحده آمریکا، چین، انگلستان، آلمان و هند نیز به‌ترتیب با 322 هزار و 20، 216 هزار و 893، 83 هزار و 322، 74 هزار و 219 و 54 هزار و 764 مدرک نمایه شده در WOS توانسته‌‏اند جایگاه‏‌های نخست تا پنجم جهان را به خود اختصاص دهند.

انتشار ویرایش ۲۰۲۰ بهترین دانشگاه‌های جهان توسط نتایج رتبه بندی مجله یواس نیوز اند ورلد ریپورت از 10 دانشگاه برتر ایران عبارت‌ است‌ از؛ دانشگاه تهران با امتیاز 4/52 و رتبه جهانی ۴۰۵، دانشگاه آزاد اسلامی با امتیاز 5/50 و رتبه جهانی ۵۴۵، دانشگاه  صنعتی شریف با امتیاز 8/45 و رتبه جهانی ۵۹۱ و دانشگاه صنعتی اصفهان با امتیاز 7/45 و رتبه جهانی ۵۹۵ و بدین‌ترتیب ۴ دانشگاه  فوق در بین ۶۰۰ دانشگاه برتر جهان قرار گرفته است.

بی‌شک یکی از راهبردهای تولید علم رفع نیازهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، نظامی و سیاسی کشور است، تبدیل علم به ثروت و قدرت از نیازهای حیاتی کشور برای تحقق اقتصاد مقاومتی و در راستای اجرای منویات مقام معظم رهبری است که خود نیازمند سیاست‌گذاری و هدایت علم کشور با بهره‌گیری از نظام‌های مدیریت علم است.

*گزارش از لاله قلی‌زاده

انتهای پیام/4118/