فیلم 18+ نداریم اما قانونش را داریم!

به گزارش خبرنگار حوزه سینمای گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا، دهم اردیبهشت‌ماه امسال بود که پس از چند ماه گمانه‌زنی، «دستورالعمل نظام درجه‌بندی سنی فیلم‌های سینمایی» توسط سازمان سینمایی و امور سمعی و بصری ابلاغ شد. این آیین‌نامه در یک مقدمه، 16 ماده و 9 تبصره تدوین و بر مبنای آن رده‌بندی سنی برای فیلم‌های سینمایی در چهار دسته طبقه‌بندی شد:

گروه 9+: این فیلم دارای الفاظ یا صحنه‌های نامناسب برای کودکان است و تماشای آن برای کودکان زیر 9 سال توصیه نمی‌شود.

گروه 12+: این فیلم دارای صحنه‌های نسبتاً خشونت‌آمیز یا دلهره‌آور یا استعمال دخانیات و یا الفاظ نامناسب است و تماشای آن برای افراد زیر 12 سال توصیه نمی‌شود.

گروه 15+: این فیلم دارای صحنه‌های خشونت‌آمیز، ترسناک یا استعمال مواد مخدر یا روابط خلاف عرف جامعه و یا زبان تند و نامناسب است و تماشای آن برای افراد زیر 15 سال توصیه نمی‌شود.

گروه 18+: این فیلم دارای صحنه‌های افراطی از خشونت یا صحنه‌های استعمال مواد مخدر یا صحنه‌هایی تداعی‌کننده روابط زناشویی و یا الفاظ و حرکات نامناسب است و تماشای آن برای افراد زیر 18 سال ممنوع است.

رعایت این آیین‌نامه برای تمامی سینماها، تهیه‌کننده‌ها و پخش‌کننده‌ها لازم‌الاجرا عنوان‌شده و دفاتر پخش فیلم، سالن‌های نمایش فیلم، سامانه‌های برخط نمایش فیلم و سامانه‌های پیش‌فروش و فروش اینترنتی بلیت سینما مکلف به اطلاع‌رسانی درجه‌بندی سنی مندرج در پروانه نمایش فیلم‌ها در تمامی مواد تبلیغی، فضای فیزیکی و مجازی مرتبط با نمایش فیلم می‌باشند.

برای درجه‌بندی 18+ مدیران سینما مکلف به جلوگیری از حضور افراد زیر 18 سال به سالن‌های سینما هستند

چند روز بعد هم رئیس سازمان سینمایی از تشکیل یک شورای تخصصی با تخصص‌های مکمل برای درجه‌بندی سنی فیلم‌ها امسال خبر داد.

متن «دستورالعمل نظام درجه‌بندی سنی فیلم‌های سینمایی» را از اینـجا بخوانید.

ابلاغ نظام رده‌بندی سنی با نظرات موافق و مخالف همراه شد. البته اغلب کارشناسان و اهالی سینما، اصل این کار را تأیید کرده و تنها درباره چگونگی اجرای آن تردیدهایی را مطرح کردند.

 سیاست دوگانه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در حوزه فیلم

سعید الهی منتقد سینما و کارشناس حوزه فرهنگ و رسانه یکی از منتقدان این طرح در یادداشتی که در همان روزها منتشر شد چنین نوشت: در ماده ۳ دستورالعمل یادشده در متن همه مفاد مربوط به درجه‌بندی سنی گروه‌های ۹+، ۱۲+، ۱۵+ و ۱۸+ به عبارت مشترکی تحت عنوان «صحنه‌ها، الفاظ و زبان تند و نامناسب» در فیلم‌ها اشاره مستقیم شده است و این بدین معناست که ساخت چنین فیلم‌هایی همچنان در دستور کار مدیران سینمایی دولت دوازدهم قرار داشته و اراده‌ای برای تعدیل و یا حتی حذف مراتب ابتذال در سینما همچون برخی فیلم‌های اخیر که با شوخی‌ها و حتی حرکات رکیک جنسی (بخوانید نامناسب!) فضای نجیب سینمای کشور را مخدوش کرده‌اند، وجود ندارد .

این منتقد سینما با انتقاد از این موضوع گفت: چطور می‌شود وزارت ارشاد بنا به ادعای خود، از طریق شورای پروانه ساخت، تولید فیلم‌ها را ممیزی می‌کند و از سویی دیگر برای هم آن فیلم‌ها آیین‌نامه تهیه و منتشر می‌سازد؟ این رفتار دوگانه چه توجیهی دارد!؟

وی در ادامه نوشت: سازمان سینمایی با اتکا به چه مستندات قانونی، خود را مرجع صدور این دستورالعمل دانسته و به خود اجازه داده است درباره فیلم‌هایی که بر مبنای قوانین بالادستی فاقد مجوز هستند، آیین‌نامه اجرایی صادر کند؛ آن‌هم با تأیید تلویحی ساخت آثار سخیف و مبتذل و هویت بخشی به این‌گونه آثار که می‌تواند زمینه‌ای نامحسوس و نشان از حذف تدریجی شورای پروانه ساخت باشد!؟

الهی: این آیین‌نامه نشان داد که اراده‌ای برای تعدیل و یا حتی حذف مراتب ابتذال در سینما که فضای نجیب سینمای کشور را مخدوش کرده‌، وجود ندارد

الهی همچنین نوشته است: مگر نه اینکه پیش‌ازاین بارها از سوی نهادها و دستگاه‌های بالادستی همچون شورای عالی انقلاب فرهنگی و هیئت‌وزیران، نقشه مهندسی فرهنگی و بالطبع آیین‌نامه‌های متعددی تدوین و صادرشده و سازمان سینمایی باید هرگونه دستورالعمل مرتبط با آن‌ها را در همان محل به تصویب برساند؟ آیا اساساً مراجع مذکور در جریان این بی‌قانونی هستند و اگر پاسخ مثبت است، چرا خود وارد عمل نشده و به اصلاح مصوبات گذشته خود نپرداخته‌اند؟

 توجه به درجه‌بندی سنی به عنوان بخشی از فرایند تولید فیلم

اما از سویی دیگر یک نویسنده فیلم‌نامه و منتقد سینما در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری آنا با اشاره به این‌که یادآوری عوارض احتمالی استفاده از یک رسانه به مخاطبان وظیفه صاحبان رسانه یا اثر هنری است، گفت: این‌یک اصل حرفه‌ای است؛ سینما هم در موقعیت اکران کارکرد یک رسانه دارد. اگر فیلم‌ساز، تهیه‌کننده و پخش‌کننده این وظیفه را انجام نمی‌دهند، عملاً اخلاق حرفه‌ای را زیر پا می‌گذارند و از وجدان حرفه‌ای عبور می‌کنند. حتی اگر هیچ نظارت دولتی هم نباشد، عوامل تهیه‌کننده فیلم باید ملزم باشند که اصل درجه‌بندی سنی یک محصول رسانه‌ای را رعایت کنند.

شادمهر راستین افزود: حتی اگر نظارت دولتی نباشد، باید تولیدکننده و پخش‌کننده یک محصول رسانه‌ای اصل درجه‌بندی را رعایت کنند. متأسفانه نگاه مدیران دولتی و برخی فیلم‌سازان به بحث درجه‌بندی سنی همیشه به‌عنوان یک روش نظارتی بوده است. درصورتی‌که به نظر من درجه‌بندی سنی یکی از ارکان فرایند تولید فیلم است. رعایت نکردن آن مثل این است که شما یک محصول ناقص را تولید کنید. این مخاطب‌شناسی باید از همان ابتدای فرایند تولید صورت بگیرد.

وی با تأکید بر این‌که هیچ دستگاه نظارتی بالاتر از خود خانواده‌ها نیست درباره امکان و ضمانت اجرایی رده‌بندی سنی در سینماها گفت: این موضوع باید به یک مطالبه اجتماعی بدل شود. خانواده‌ها خودشان باید نسبت به این قضیه حساس باشند و از مدیران بخواهند که چرا یک محصول فرهنگی که درجه‌ای از خشونت یا مباحث حساسیت‌زا در آن وجود دارد را مشخص نکرده‌اند. ضمانت اجرای آن‌هم شرافت خانوادگی است که باید از متن جامعه برخیزد. با آیین‌نامه و بخش‌نامه این موضوع حل نمی‌شود.

بیچرانلو: رده‌بندی سنی، محصول پارادوکس هراس اخلاقی و اقتصاد گیشه

در همین ارتباط پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات نیز عصر روز گذشته نشستی را برای بررسی نظام درجه‌بندی سنی در اکران فیلم‌های سینمایی برگزار کرد. کیوان کثیریان کارشناس و منتقد سینما و عبدالله بیچرانلو عضو هیئت‌علمی گروه علوم ارتباطات اجتماعی دانشگاه تهران، سخنرانان این نشست بودند.

عبدالله بیچرانلو با اشاره به این‌که تعیین محدودیت سنی برای آثار سینمایی از سال 1930 و در انگلستان آغاز شده است، گفت: این طرح ناشی از رواج نوعی هراس اخلاقی از محتوای تولیدات عامه‌پسند برای کودکان و نوجوانان و زنان و همین‌طور دغدغه‌های تربیتی بود. با توجه به قدمت بیشتر سینما نسبت به سایر رسانه‌های تصویری، طبیعی بود که نظام رده‌بندی سنی از سینما آغاز شود و بعدها در فیلم‌های ویدئویی و بازی‌های رایانه‌ای نیز اعمال شد.

این استاد دانشگاه اظهار کرد: رده‌بندی سنی در سینمای آمریکا از سال 1968 و هم‌زمان با اوج‌گیری سینمای آمریکا به‌صورت جدی آغاز شد. از همان زمان پارادوکس هراس اخلاقی در مقابل اقتصاد گیشه وجود داشت. ازنظر آن‌ها برای تن ندادن به سانسور و ممیزی‌های بی‌ضابطه، راه‌حل میانه نظام رده‌بندی سنی بود. علاوه بر کشورهای غربی، کره جنوبی هم از آغاز دهه 90 رده‌بندی سنی را اجرا کرد. تا قبل از این تاریخ آن‌ها هم مثل ما در سینما نظام ممیزی دولتی را داشتند که نظام سختی هم بود. در سال 1996 دادگاه قانون اساسی کره جنوبی دولت را ناقض قانون اساسی دانست که این حکم منجر به معرفی نظام رده‌بندی سنی و الغای هیئت سانسور شد.

وی افزود: سینمای ایران در حال طی کردن یک روند تجاری شدن است. در این فضا که ارتباط تنگاتنگی با سینمای عامه‌پسند دارد گاهی تابوشکنی‌ها چه حقیقی و چه تصنعی رخ می‌دهد که با واکنش افکار عمومی مواجه این دغدغه‌ها، نقدهایی در فضای رسانه‌ای و افکار عمومی ایجاد کرد که به‌نوعی هراس اخلاقی انجامید. سازمان سینمایی با تدوین این آیین‌نامه به دنبال راه‌حل میانه‌ای رفته است تا اختلاف‌نظرها به‌گونه‌ای حل‌وفصل شود. این اقدام سازمان سینمایی که البته با تأخیر هم صورت گرفت، واکنشی به هراس اخلاقی بود که بر اثر تولید برخی آثار سینمایی به‌ویژه در حوزه سینمای کمدی صورت گرفت.

کثیریان: اجرای رده‌بندی سنی ارتباطی به افزایش تولید در ژانرهای کمتر کار شده ندارد

بیچرانلو عنوان کرد: آثار نظام رده‌بندی سنی از نگاه من موارد زیر است: کُندی نسبی تیغ ممیزی، تقویت سینمای تجاری و گیشه، افزایش امنیت و سلامت روانی خانواده‌ها در سینما، زمینه‌سازی احیای برخی ژانرها در سینمای ایران، ابزار کمکی سواد رسانه‌ای، تقویت فضای خودکنترلی به‌جای کنترل دولتی. از طرف دیگر اجرای رده‌بندی سنی زمینه‌ساز تعامل فیلم‌سازان و سازمان سینمایی به‌جای تقابل خواهد بود.

وی سپس به برخی ایرادات و ضعف‌های آشکار این آیین‌نامه پرداخت. ازجمله بند چهار ماده 3 این آیین‌نامه که رده‌بندی +18 را به رسمیت شناخته است. در تبصره 2 این بند آمده است: برای درجه‌بندی 18+ مدیران سینما مکلف به جلوگیری از حضور افراد زیر 18 سال به سالن‌های سینما هستند و در سایر درجه‌بندی‌ها مسئولیت اجرا بر عهده والدین یا همراه بزرگ‌سال است.

بیچرانلو با اشاره به این‌که اصولاً ساخت فیلم‌هایی که محتوا آن برچسب 18+ بخورد در نظام ارزشی و فرهنگی ما امکان‌پذیر نیست، گفت به فرض اکران چنین آثاری با چه مکانیسمی می‌توان جلوی ورود افراد زیر 18 سال به سینما را گرفت؟ از سوی دیگر در آیین‌نامه آمده است که در طول نمایش فیلم حداقل 5 نوبت، متن هشدار به‌صورت زیرنویس در فیلم درج شود که این زیرنویس 30 ثانیه قبل از نمایش بخش‌های نامناسب گروه سنی نمایش داده شود.این موضوع هم عملیاتی نیست چرا که کاملاً تمرکز مخاطب را به هم می زند و او را از فضای فیلم دور می‌کند.

کثیریان: رده‌بندی سنی کمکی به ژانرهای مغفول نمی‌کند

کیوان کثیریان نیز با تأکید بر این‌که موفقیت اجرای نظام رده‌بندی سنی بیش از هر چیز منوط به فرهنگ‌سازی و همکاری خانواده‌هاست، افزود: این موضوع باید در طول زمان فرهنگ‌سازی شود و مخاطبان و به‌ویژه والدین به این درک برسند که بچه‌ها را به فیلم‌های دارای محدودیت سنی نبرند. وجود چنین رده‌بندی برای ما لازم است. درباره اینکه این آیین‌نامه چقدر کارشناسی است نمی‌توان با قاطعیت اظهارنظر کرد چون متن اولیه‌ای در اختیار اهالی سینما و منتقدان قرار نگرفت و این آیین‌نامه به‌یک‌باره منتشر شد.

وی اظهار کرد: بااین‌حال به نظر من تدوین این نظام‌نامه خیلی باعجله بود. پرسش این است که در این زمان کم، تدوین‌کنندگان چگونه به‌صورت تخصصی این کار را کردند. آیا ما در شورای پروانه نمایش، روان‌شناس داریم؟ این مسئله کمی نیست و این تشخیص باید بر مبنای کار کارشناسی باشد. احساس من این است که چنین ترکیبی پاسخگوی ملزومات نظام رده‌بندی سنی نخواهد بود.

کثیریان بیان کرد: گمان نمی‌کنم اتفاق خاصی از دل این نظام رده‌بندی سنی بیرون بیاید چون مبنای ممیزی در کشور ما چیز دیگری است. ضمن اینکه ما فیلم اکشن نداریم که حالا مخاطب بخواهد صحنه‌های خشونت‌بار نیز ببیند. سوال این است که این نظام دقیقاً بابت چه مصادیقی ساخته شده است؟ چون ما در فیلم‌ها نه خشونت داریم و نه صحنه‌های مستهجن.

این کارشناس سینما عنوان کرد:به عنوان یک گام ابتدایی شاید بتوان گفت نظام درجه‌بندی سنی گام خوبی برای شفاف کردن معیارهای ممیزی است. ما در فیلم‌های دهه 60، آثاری همچون چون نرگس و روسری آبی راداریم که در آن دوره پخش شدند والان از نگاه بسیاری از مدیران قابل پخش نیستند. برعکس آن‌هم هست که آثار زیادی در آن دوران اکران نشدند و پس از مدتی حاکم‌ترین حساسیت و جنجال اکران شده و حتی از تلویزیون هم پخش شدند. معیارهای ممیزی تفاوت می‌کند و فصلی است.

کثیریان: نظام درجه‌بندی سنی گام خوبی برای شفاف‌سازی معیارهای ممیزی است

کثیریان گفت: مثلاً مسئولان برگزاری جشنواره فیلم فجر حضور در فیلم سینمایی سرکوب در این جشنواره را منوط به انجام 11 مورد اصلاحات کرده بودند که این اتفاق نیفتاد و این فیلم هم در جشنواره به نمایش درنیامد، اما الآن اکران عمومی شده است و جالب اینجاست که برای اجازه اکران فقط دو مورد اصلاحات داشت. که الآن هم در حال اکران است. پرسش اینجاست که آیا مخاطبان از بهمن‌ماه تا الآن متفاوت شده‌اند یا اجازه نمایش نسبت به شرایط آب و هوایی تغییر می‌کند؟!

دلیل استقبال سینماگران از رده‌بندی سنی

وی بیان کرد: به نظر می‌رسد این نظام درجه‌بندی برای نجات و به نمایش درآمدن برخی فیلم‌ها است. من احساس می‌کنم که پیاده کردن این آیین‌نامه اتفاق خاصی را رقم نمی‌زند. اجرای رده‌بندی محدودیت سنی ارتباطی به تولید اثر در ژانرهای کمتر کارشده ندارد.از نگاه من این‌که فکر کنیم با اعمال محدودیت سنی دیگر می‌توانیم شاهد تولید آثار جذاب و پرتعداد در ژانرهایی مثل سینمای پلیسی، وحشت و اکشن باشیم درست نیست. فیلم نساختن در این ژانرها به محدودیت‌های فنی و از همه مهم‌تر ضعف فیلم‌نامه‌های خوب و کارگردان‌های کاربلد مربوط است.

کثیریان در پاسخ به این پرسش خبرنگار خبرگزاری آنا که از تاثیر رده بندی سنی بر میزان فروش فیلم‌ها پرسیده بود گفت: فعلاً سینماگران از اعمال رده‌بندی سنی و دادن برچسب به فیلم‌ها استقبال کرده‌اند چون به‌هرحال آن‌ها به منفعت فیلم خود می‌اندیشند و این برداشت را دارند که فیلم‌هایی که در محاق توقیف است رنگ پرده را خواهند دید.ضمن این که شاید این موضوع را جدی نگیریم اما خیلی از فیلمسازان با تکیه بر همان اصل معروف که انسان به چیزی که از آن منع شود حریص‌تر می‌شود،  برچسب محدودیت سنی را یک فرصت و تبلیغاتی برای جذب بیشتر مخاطب می‌دانند! در نتیجه بر خلاف آن چه به نظر می رسد حداقل در ماه‌های نخست اجرای طرح نباید انتظار داشته باشیم که فیلم های دارای محدودیت سنی با کاهش فروش مواجه شوند.

وی عنوان کرد: ما در این شورای تخصصی که سازمان سینمایی وعده آن را داده است، نیاز به متخصصان حوزه‌های مختلف روان‌شناسی، تربیتی، حقوقی و جامعه‌شناسی داریم.

درمجموع بررسی نظرات اهالی سینما و فرهنگ درباره نظام درجه‌بندی سنی فیلم‌های سینمایی نشان می‌دهد که این آیین‌نامه هنوز دارای نکات مبهم و خلأهای قانونی فراوانی است که باید مورد نقد و بررسی قرار بگیرد. از سوی دیگر به رسمیت شناختن آسیب‌های محتوایی و دادن رنگ و لعاب قانونی به آن‌ها خطر بزرگی است که در این آیین‌نامه آشکارا به آن اشاره‌ شده است. به‌این‌ترتیب می‌توان گفت نظام رده‌بندی سنی تنها به حذف صورت‌مسئله پرداخته و در مسیر تعالی سینمای ایران قرار ندارد.

انتهای پیام/4072/4104/