آب‌پاشی دولت و مجلس بر سیل تقلب علمی!

گروه دانشگاه خبرگزاری آنا،‌ مسعود کیخا، تقلب حیاتی است، اگر نباشد امتحان مزه نمی‌دهد، اصولاً برخی عاشق تقلب هستند، تقلب مزه امتحانشان است، شاید اگر به همان اندازه‌ای که برای شیوه تقلب کردن فکر می‌کنند مطالعه داشته باشند، قطعاً به‌راحتی از پس امتحان برمی‌آیند.

تقلب ریشه در اعماق فرهنگ آموزشی دوانده است. شاید گاهی تقلب به‌اصطلاح فرنگی‌ها «فان» به نظر برسد، اما چه بلاهایی که بر سر نظام آموزشی و پژوهشی کشور نیاورده است. می‌توان گفت همه دانش‌آموزان تجربه چند یا حداقل یک‌بار تقلب را داشته باشند. دانش‌آموزانی که بعد از امتحان دور یکدیگر حلقه می‌زنند، بی‌شک از تقلب‌های خود می‌گویند و می‌خندند.

در مقاطع پایین‌تر مثل دبستان هنوز دانش‌آموزان با شیوه‌های متنوع تقلب آشنا نیستند و بیشتر تقلب‌ها از نوع سر برگرداندن و نگاه کردن بر روی برگه امتحانی نفر کناری‌شان است.

تقلب شاید تا جایی جذاب به نظر برسد و حتی خاطره‌انگیزترین لحظات دانشجویان و دانش‌آموزان را تشکیل دهد اما به‌واقع فاجعه‌ای است که آغاز شده و اگر از آن تعبیر سونامی علمی در آموزش عالی شود سخن بیراهی گفته نشده است.

در مقاطع تحصیلی بالاتر اما دانش‌آموزان شیوه‌های نوینی را به کار می‌برند تا جایی که برخی از آن‌ها حتی شیوه‌های ابتکاری دارند و خلاقیت‌هایی نیز در این راه به خرج می‌دهند. دانش‌آموزان زرنگ یا درس‌خوان اصولاً نابلدند و برای به‌اصطلاح رساندن جواب به متقلبان در دام می‌افتند.

تقلب شاید تا جایی جذاب به نظر برسد و حتی خاطره‌انگیزترین لحظات دانشجویان و دانش‌آموزان را تشکیل دهد اما به‌واقع فاجعه‌ای است که آغاز شده و اگر از آن تعبیر سونامی علمی در آموزش عالی شود سخن بیراهی گفته نشده است.

نمونه‌های تقلب علمی فراوان است، شاید کودکانه‌ترین و نمونه اولیه آن سر امتحان‌ها اتفاق بیفتد اما این آغاز کار است و این دیوار کج، امروز آجرهای آن به ثریایی رسیده است که ساختمان علمی کشور را متزلزل ساخته و همین روزهاست که این بنا فروبریزد و تشت رسوایی معماران آن نیز از پشت‌بام رها شود.

خشت اول گر نهد معمار کج...

سال‌های پایانی دوره متوسطه و اوایل دوره کارشناسی اصولاً تحقیق‌هایی از دانش‌آموزان یا دانشجویان خواسته می‌شود، تحقیق‌های ساده‌ای که صرفاً چند نمره کلاسی به آن تعلق می‌گیرد، «گوگل» برای این دسته از محصّلان اولین و آخرین راه دریافت اطلاعات برای تحقیق است، جستجوی اطلاعات در موتورهای جستجو محل ایراد نیست و تمام محققان و پژوهشگران برای تحقیق خود از این مسیر وارد می‌شوند، مشکل از آنجا آغاز می‌شود که دانشجو یا دانش‌آموز محقق‌نما تنها با ورود چند کلیدواژه مطالبی را بدون مطالعه، جمع‌آوری و ارائه می‌کنند.

این راه که به تعبیر برخی تنبل‌پروری و آماده‌خوری نام گرفته، نه به ارتقای علم و کسب اطلاعات نه به انجام پژوهش کمکی می‌کند و فقط کاسبی برخی کافی‌نت‌هایی که بر سر در آن‌ها بنرهایی حاوی «انجام هرگونه تحقیق» نصب شده را پر رونق کرده است.

برخی از معلمان دوره‌های ابتدایی می‌گویند این روزها دانش‌آموزان حتی برای انشا نوشتن هم به خود زحمت نمی‌دهند و در اینترنت به دنبال آن می‌گردند.

بدتر از تقلب در تحقیق توسط محصلان، سکوت استاد یا معلم در برابر این تقلب است. بسیاری از اساتید اصولاً تحقیق دانشجویان را حتی یک‌بار هم نگاه نکرده و به‌اصطلاح معروف از سر خود باز می‌کنند و همین مسئله باعث می‌شود که دانشجو یا دانش‌آموز هم تحقیق را جدی نگیرد.

پژوهش، علمی ذاتی نیست

قطعاً هیچ‌کس پژوهشگر یا آشنا به روش‌های تحقیق به دنیا نمی‌آید، سبک‌های پژوهش و تحقیق از ابتدای شروع یک تحقیق تا انتهای آن، باید توسط مربیان برجسته آموزش داده شوند. پژوهش صرفاً داشتن یک موضوع نیست.

البته نمی‌توان همه قصور را از نهاد دانشگاه دانست و آموزش‌وپرورش نیز جزء متهمان ردیف اول رواج تقلب علمی است. هیچ واحد درسی در دوران مدرسه از ابتدایی تا سال آخر متوسطه وجود ندارد که روش تحقیق و پژوهش را به دانش‌آموزان آموزش دهد. البته کمتر معلمی به روش‌های تحقیق مسلط است و بااین‌وجود نمی‌توان انتظار داشت دانش‌آموز با ورود به دانشگاه، علامه شده و پژوهش کردن را بلد باشد.

مقطع کارشناسی زمان مناسبی برای آموزش‌های پایه در یک رشته تخصصی است و باید روش تحقیق حتماً توسط استادان مجرب آموزش داده شود تا دانشجویان برای ورود به مقاطع تحصیلات تکمیلی که دوره‌ای پژوهش‌محور است آماده شوند اما متأسفانه در دوره کارشناسی دو واحد درسی به روش تحقیق اختصاص داده شده و در دوره کارشناسی ارشد که باید روش‌های تحقیق تخصصی رشته آموزش داده شود نیز چنین اتفاقی نمی‌افتد و به این درس به‌عنوان یک رشته دسته دوم نگاه می‌شود.

قاعدتاً از دانشجویی که پژوهش بلد نیست نمی‌توان انتظار داشت پایان‌نامه یا مقاله علمی پژوهشی یا انواع دیگر مقالات علمی را بنویسد.

قاعدتاً از دانشجویی که پژوهش بلد نیست نمی‌توان انتظار داشت پایان‌نامه یا مقاله علمی پژوهشی یا انواع دیگر مقالات علمی را بنویسد. به همین دلیل است که کپی‌کاری و تقلب اتفاق می‌افتد.

نسبت استاد به دانشجو عاملی برای رونق تقلب

با افزایش تعداد دانشجویان تحصیلات تکمیلی تمهیدات لازم برای افزایش تمام منابع، امکانات و ظرفیت‌های لازم اندیشیده نشد و این موضوع پیامدهای بسیاری داشت.

یکی از مشکلات عدیده‌ای که این روزها گریبان برخی دانشگاه‌های کشور را گرفته عدم توازن در نسبت استاد به دانشجوست. دانشجویان تحصیلات تکمیلی در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری هرکدام یک طرح پژوهشی به‌عنوان پایان‌نامه باید ارائه کنند و هر پایان‌نامه نیز باید یک استاد راهنما، استاد مشاور و داور داشته باشد که هر سه برای راهنمایی، مشاوره و داوری باید پایان‌نامه را مورد مداقه قرار دهند.

اما با توجه به این حجم از دانشجو در برابر استادان قطعاً این اتفاق رقم نمی‌خورد و استادان فرصت مطالعه و مداقه لازم بر روی پایان‌نامه‌ها ندارند.

نعمت احمدی عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی در این خصوص تصریح کرد: تعداد دانشجویان در مقاطع کارشناسی‌ارشد و دکتری افزایش یافته و مسلماً استادان راهنما فرصت بررسی موضوعات و محتوا را ندارند به همین دلیل مجبور می‌شوند بدون نگاه دقیق پایان‌نامه و رساله‌ها را قبول کنند.

همچنین جلیل مالکی عضو هیئت‌علمی دانشکده حقوق واحد تهران مرکزی نیز دراین‌باره عنوان می‌کند: به دلیل تعداد زیاد دانشجو، استادان راهنما، مشاور و داور هم نمی‌توانند به‌خوبی بر پایان‌نامه‌ها نظارت کنند، به همین جهت بسیاری از پایان‌نامه‌های ما ممیزی نمی‌شود و اعتبار علمی کشور زیر سؤال می‌رود.

مؤسسات مجاز و غیرمجاز خانمان پژوهش را سوزاندند

دانشگاهی روبروی دانشگاه تهران سال‌هاست که بساط خود را پهن کرده و تا پژوهش را غرق نکند دست‌بردار نیست. تابلوهای پایان‌نامه، پروپوزال، مقاله، isi و ... جلوه میدان انقلاب تهران است و تمام رهگذران این منطقه فریادهای «انجام امور پژوهشی شما در تمام مقاطع تحصیلی» را شنیده‌اند.

این اتفاق باعث شده دانشجویانی که فرصت پژوهش ندارند یا فقط مدرک دانشگاهی برای آن‌ها حائز اهمیت است با پرداخت مقداری پول به مؤسسات خارج از دانشگاه پایان‌نامه بی‌کیفیتی تحویل گرفته و ارائه دهند. برخی دانشجویان حتی همین پایان‌نامه‌های سفارشی خود را نیز یک‌بار مطالعه نمی‌کنند.

البته این موضوع فقط مربوط به پایان‌نامه نیست و مؤسسات آن‌قدر پیشرفته شده‌اند و تقلب آن‌قدر فراگیر شده است که دانشجو و حتی استاد، فقط کافی است موضوع مقاله و پول داشته باشند مابقی فعالیت‌ها در راستای جمع‌آوری رزومه را مؤسسات به عهده می‌گیرند.

باوجوداینکه همه مسئولان آموزش عالی و دانشگاه‌ها از این روند مطلع هستند بازهم تکیه دانشگاه‌ها برای سوابق تحصیلی دانشجویان، در داشتن تعداد مقاله است به‌ویژه در مصاحبه دکتری که یکی از نمرات اصلی به داشتن مقاله تعلق می‌گیرد و هیچ نهاد و شخصی حتی حاضر نیست این روند اشتباه را اصلاح کند.

روند پژوهش در دوره تحصیلات تکمیلی همواره موردنقد صاحب‌نظران بوده است و هرکدام از منظری به این موضوع نگاه کرده‌اند.

نعمت احمدی وکیل پایه‌یک دادگستری تخلفات و تقلب علمی دانشجویان در کارشناسی‌ارشد و دکتری را ناشی از ضعف سیستم آموزش و آموزش عالی کشور دانست و تأکید کرد: هر دانشجویی که بخواهد درباره موضوع خاصی کار تحقیقاتی و علمی انجام دهد می‌گویند باید به ایرانداک مراجعه کند و اگر عنوان موضوع در این پژوهشگاه وجود داشته باشد اجازه کار تحقیقاتی به دانشجو را نمی‌دهد درحالی‌که این اقدام اشتباه‌ترین کار ممکن است.

وی دراین‌باره اضافه کرد: به‌طور مثال دانشجویی می‌خواهد درباره سیدالشهدا پایان‌نامه و کار تحقیقاتی انجام دهد اما مدیران گروه اجازه چنین کاری را به دانشجو نمی‌دهند زیرا در ایرانداک وجود دارد و می‌گویند این موضوعات تکراری است؛ خب چه ربطی دارد! درحالی‌که هر دانشجویی برای خود نظریه مستقلی دارد و از دید شخصی خود قصد کار علمی را دارد. به نظر من ایرانداک کارایی خود را از دست داده است.

بساط دانشگاه در فضای مجازی

این روزها فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی مختلف که بستری برای ارتباطات اجتماعی است، نیز روی به پایان‌نامه و مقاله فروشی آورده‌اند و تبلیغات گسترده‌ای در این راه انجام می‌دهند، البته قاعدتاً وقتی در خیابان‌ها و در انظار عمومی کار پایان‌نامه فروشی انجام می‌شود و نظارتی نیز وجود ندارد انتظاری نیست بر فضای مجازی نظارت شود.

قانون پر حرف‌وحدیث برای مبارزه با تقلب علمی

تخلف‌ها و تقلب‌ها آن‌قدر سرسام‌آور شد تا مسئولان تصمیم گرفتند قانونی برای مبارزه با این اتفاق تدوین و تصویب کنند. لایحه‌ای تنظیم و بعد از مدتی تصویب شد. شهریورماه سال 96 این قانون توسط رئیس قوه مجریه برای اجرا به نهادهای متولی آموزش عالی ابلاغ شد.

ابلاغ این قانون باید آغازی برای تقلب در تهیه آثار علمی می‌شد؛ اما همه متقلبان را مصمم‌تر کرد که هیچ عزمی برای مبارزه با پدیده پایان‌نامه فروشی و تقلب جزم نیست و می‌توانند به‌راحتی کار خود را ادامه دهند.

البته قانون‌های معطل‌مانده در ایران کم نیست اما جالب اینجاست که گویی در ایران هیچ نهاد نظارتی وجود ندارد و در صورت عدم اجرای دقیق و صحیح قوانین هیچ نهاد و شخصی پاسخگو نیست.

جلال مالکی بعد از ابلاغ قانون مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی درباره این قانون گفت: اجرای این قانون منوط به اراده جدی است و اگر خوب اجرا شود با ضمانت اجراهایی که پیش‌بینی‌شده است می‌تواند با تقلب در پایان‌نامه‌ها و مسائل پژوهشی مقابله کند.

وی ادامه داد: وضعیت پژوهشی ایران قابل‌قبول نیست و حیثیت علمی کشور در خطر است. در حال حاضر پایان‌نامه‌ها در خیابان انقلاب نوشته می‌شود و به فروش می‌رسد و باید با جدیت با موضوع تقلب در پایان‌نامه‌ها برخورد شود، اگر چه این قانون ضمانت اجرای کاملی نیست، اما قابل قبول است.

به گفته مالکی این قانون شرط لازم برای جلوگیری از تخلف است، اما شرط کافی تلقی نمی‌شود. برای اینکه این قانون بتواند به نحو مؤثرتری ظاهر شود باید راهکارهایی در حوزه آموزش عالی کشور اندیشیده شود.

محمد قمی عضو کمیسیون آموزش مجلس شورای اسلامی نیز یک سال پس از ابلاغ این قانون در گفتگو با خبرگزاری خانه ملت تصریح کرد که باید وظیفه نظارتی خود را درخصوص عدم اجرای قانون مقابله با تقلب علمی انجام دهد.

با اشاره به ادامه حجم گسترده تقلب علمی با وجود تصویب و ابلاغ قانون پیشگیری و مقابله با تقلب و تخلف علمی بعد از گذشت یک سال از ابلاغ قانون، گفت: به‌یقین قانون لازم‌الاجرا است و اگر در راستای اجرای آن مشکلاتی وجود دارد دولت باید به کمک مجلس درصدد رفع آن برآید لذا استنکاف دانشگاه‌ها از اجرای قانون قابل‌پیگیری است.

نماینده مردم پاکدشت در مجلس شورای اسلامی با بیان اشاره به اینکه هنوز پیامک‌هایی که افراد برای خریدوفروش و تهیه پایان‌نامه و مقاله به‌راحتی و درنهایت جسارت به آحاد مختلف جامعه ارسال کنند، ادامه داد: این اتفاق ناشی از این است که هنوز کوچک‌ترین برخوردی با این افراد نشده است تا حداقل فعالیت خود را پنهانی کنند.

البته برخی اساتید و صاحب‌نظران نیز نظرات دیگری دارند نعمت احمدی استاد دانشگاه در پاسخ به این سؤال که آیا قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی منجر به کاهش تخلفات دانشگاهی خواهد شد یا خیر؟ گفت: قانون هیچ‌وقت نتوانسته از وقوع تخلف یا جرم جلوگیری کند اگر می‌توانست که این همه تخلف، جرم و جنایت رخ نمی‌داد.

شانه خالی کردن مجلس از زیر بار نظارت

نمایندگان مجلس شورای اسلامی معتقدند که دولت باید این قانون را اجرا کند و حرف دقیق و درستی هم مطرح می‌کنند اما در قسمت نظارت بر اجرای قانون که مسئولیت آن برعهده خودشان است سکوت می‌کنند.

حجت‌الاسلام علیرضا سلیمی عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی سال 97 در مصاحبه‌ای با اشاره به ادامه حجم گسترده تقلب علمی با وجود تصویب و ابلاغ قانون پیشگیری و مقابله با تقلب و تخلف علمی، گفت: متأسفانه تعداد پایان‌نامه‌های سرقتی و پایان‌نامه‌هایی که توسط دانشجو تهیه نشده قابل‌شمارش نیست؛ درحالی‌که اگر با دانشجوی متخلف و اساتیدی که از کنار چنین تخلفی از سوی دانشجو گذشته‌اند، برخورد قضایی شود این مسئله به‌مرور کم‌رنگ‌تر شده و شاهد افزایش سطح علمی در کشور خواهیم بود.

وی نحوه برخورد با متخلفین و متقلبین را یکی از دلایل اصلی عدم پیشگیری و مقابله با تقلب و تخلف علمی دانست و افزود: عملکرد ضعیف وزارت علوم را باید دلیل دیگر این مسئله دانست، چراکه این وزارتخانه هنوز از مؤسسات و دکه‌دارها و افرادی که در نزدیکی دانشگاه‌ها در ملأعام به فروش و تهیه پایان‌نامه اقدام می‌کنند، شکایت نکرده است.

سلیمی با بیان اینکه مدعی‌العموم نیز برای جلوگیری از زیر سؤال رفتن وجهه علمی کشور بیش از این تلاش کند، افزود: همچنین دانشگاه‌هایی که با این نوع تخلف‌ها مقابله نمی‌کنند نیز باید از برخی حقوق محروم و جریمه شوند.

عضو هیئت‌رئیسه کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی با تأکید بر اینکه کم‌کاری در ابعاد متعددی صورت می‌گیرد، افزود: نمی‌توان از نقش اعضای هیئت‌علمی به‌عنوان مهم‌ترین رکن جامعه دانشگاهی در ایجاد فرهنگ مقابله با تقلب و تخلف علمی گذشت به همین دلیل وزارت علوم باید از این جامعه برای اجرایی شدن قانون کمک بگیرد.

سلیمی در این مصاحبه تمام ارکان آموزش عالی از وزارت علوم تا دانشگاه و استاد را زیر سؤال برد و بایدهای بسیاری را مطرح کرد اما پاسخ اینکه بایدها را چه کسی باید عمل کند و چه نهادی بر عمل به این بایدها نظارت داشته باشد استفهامی انکاری است.

محمدمهدی زاهدی دیگر عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی نیز دولت را موظف به اجرای این قانون می‌داند اما در ادامه سخنی از نظارت نمی‌زند. وی 23 تیرماه در گفتگویی اعلام کرد: پیرو ابلاغ قانون پیشگیری و مقابله با تقلب و تخلف مصوب مجلس شورای اسلامی، دولت موظف است هر آنچه را که در مجلس تصویب می‌شود به شکل احسن و با درایت اجرایی کند به همین دلیل مقابله با تقلب علمی الزامی است و باید در راستای افزایش کیفیت علمی و عدالت آموزشی آن را جدی گرفت.

عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس توضیح داد: دانشگاه‌ها، وزارت علوم و تحقیقات و فناوری، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) باید پای کار بیایند و برخوردهای ایجابی و سلبی را با متخلفین توأمان پیگیری و آن‌ها را به قوه قضاییه معرفی کنند تا بیش از این با آن‌ها مماشات نشود.

دانشگاه‌ها متهم ایجاد بازار سیاه پایان‌نامه هستند

میرحمایت میرزاده در اظهارنظری جالب مدعی شد که دانشگاه‌ها باید از دستگاه‌های نظارتی برای ورود به دانشگاه دعوت کنند. البته شاید مدل مجلس برای نظارت این‌گونه است که باید از آن‌ها دعوت شود و به همین دلیل است که نظارتی در بسیاری از نهادها وجود ندارد.

میرحمایت میرزاده در اظهارنظری جالب مدعی شد که دانشگاه‌ها باید از دستگاه‌های نظارتی برای ورود به دانشگاه دعوت کنند. البته شاید مدل مجلس برای نظارت این‌گونه است که باید از آن‌ها دعوت شود و به همین دلیل است که نظارتی در بسیاری از نهادها وجود ندارد.

میرزاده در گفتگو با خبرنگار حوزه دانشگاه و سیاست گروه دانشگاه خبرگزاری آنا وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و دانشگاه آزاد اسلامی به‌عنوان متولیان آموزش عالی کشور باید درصورت مشاهده تخلف و تقلب علمی در اسناد و پایان‌نامه‌های علمی، از دستگاه‌های نظارتی برای ورود به موضوع دعوت کنند.

سخنگوی کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی در ادامه می‌افزاید: دانشگاه‌ها باید از دستگاه‌های نظارتی همچون مجلس شورای اسلامی درخواست کنند تا نمایندگان با طرح سؤال و تذکر از وزرای مربوطه موضوع را پیگیری کنند.
اگر مجلس منتظر است تمام نهادها برای نظارت کردن، از آن‌ها درخواست کنند باید همچنان انتظار بکشند چون هیچ نهادی به‌خصوص نهادهای متخلف از هیچ ناظری دعوت به عمل نمی‌آورند.

میرزاده در پایان خاطرنشان کرد: قانون مبارزه با تقلب آثار علمی به‌صورت شفاف مصوب شده است و برخورد با متخلفان در این مقوله در درجه نخست به عهده دانشگاه‌ها بوده و به‌صورت کلی دولت، رسانه و مجلس و دستگاه‌های نظارتی نیز باید به این حوزه ورود کنند.

جالب است که از نظر این نماینده مجلس برخورد با متخلف کار دانشگاه است، نظارت برعهده دولت و رسانه و از مجلس نیز باید دعوت شود تا ورود کند.

اگر نظرات این‌چنین باشد که قطعاً نمی‌توان انتظار داشت خانه‌های جدول مبارزه با تقلب پر و بساط آن جمع شود. پاس‌کاری‌های دولت و مجلس بعد از گذشت حدود دو سال از ابلاغ قانون مبارزه با تقلب علمی متقلبان را به این نتیجه رسانده است که با خیالت آسوده می‌توانند به کار خود ادامه دهند.

انتهای پیام/4107/4007/پ