سلول‌های بنیادی پیشرو در انقلاب چهارم پزشکی

گروه دانشگاه خبرگزاری آنا- مریم اویسی؛ روزهایی که برای اولین بار از سلول بنیادی و بانک خون و بند ناف صحبت به میان آمد؛ کسی فکرش را نمی‌کرد که ایران بتواند قدم‌های نوپای این عرصه را به گام‌های بلند بین‌المللی تبدیل کند. اما سلول‌های بنیادی چیست و چه کاربردی در زندگی و اقتصاد کشور دارد؟

برای یافتن پاسخ این سؤال و توضیحات بیشتر راجع به این حوزه علمی با امیرعلی حمیدیه، دبیر ستاد توسعه علوم و فناوری‌های سلول‌های بنیادی به گفتگو نشستیم که اولین قسمت از این گفتگو به فعالیت‌های ستاد در خصوص ترویج این علم  اختصاص داده‌شده است.

آنا: در ابتدا مفهوم سلول بنیادی و تاریخچه ایجاد این علم در کشور  را توضیح دهید؟

 امروزه سلول‌های بنیادی علم وسیع‌تری شده و شاید به‌نام پزشکی بازساختی شناخته می‌شود. شاید طی 100 اخیر در سطح بین‌المللی، پزشکی خیلی دگرگون شد. انقلاب‌های مختلفی در پزشکی ازجمله علم داروسازی اتفاق افتاد، به طوری که  هرساله تعداد زیادی داروی جدید تولید می شود که به بیماری‌های انسان را بهبود می‌بخشند. این داروها بیماری‌های صعب‌العلاجی را می‌توانستند درمان کنند  ولی از 20 سال پیش تولید داروهای جدید روزبه‌روز کم شد و این توانمندی که داروها بتوانند خیلی از بیماری‌های صعب‌العلاج انسان را کاملاً اصلاح کنند یا علاج کنند، تعدادشان رو به‌کم‌شدن گذاشت. یعنی درواقع به یکحدی رسید این فعالیت متوقف و پیشرفت بیشتری نکرد.

 بعد از آن صنعت جدیدی به‌نام بایو‌تکنولوژی یا زیست‌فناوری متولد شد. به این ترتیب  داروهای بیوتکنولوژی جدیدی وارد بازار شد و محصولات جدید بایو‌تکنولوژی خیلی از مشکلات بیماران را حل کرد. ولی انسان همیشه در آرزویش مسئله نامیرایی، نمردن، زندگی جاودان یا زندگی که درواقع عاری از بیماری‌ها باشد، وجود دارد که  این مسئله را نه داروها و نه علم بیوتکنولوژی حل نکرد.

علم سلولهای بنیادی، انقلاب چهارم پزشکی

در 20 سال گذشته، راه جدیدی باز و روی آن سال‌ها پژوهش شد تا با استفاده از سلول‌های خود بدن، سلول‌های بنیادی، مهندسی بافت، پزشکی بازساختی و ژن‌درمانی، بتوانیم بسیاری از بیماری‌های صعب‌العلاج را هم از حالت صعب‌العلاجی یا بیماری‌های سخت‌درمان دربیاوریم و  به بیماری‌هایی که علاج دارند؛ تبدیل‌ کنیم. این موضوع دیگر با ترکیبات سنتتیک دست انسان که همان داروها و مواد بایو‌تکنولوژی بود، قابل حل نبود. با وجود علم سلول‌های بنیادی، به‌نظر می‌آید که انقلاب چهارم پزشکی درحال وقوع است.

آیا نابینا بینا می‌شود؟ آیا ناشنوا شنوا می‌شود؟ آیا سرطان برای همیشه درمان می‌شود؟ آیا بیماری‌های سختی مثل ایدز که هیچ درمانی برای‌شان نیست با سلول و ژن‌درمانی قابل اصلاح خواهند بود؟ آیا با مهندسی بافت، انسان می‌تواند ارگان‌های تخریب شده و ازبین‌رفته‌اش را دوباره نوسازی بکند؟ جواب تمام این سؤالات در علم سلول‌های بنیادی و پزشکی بازساختی جمع شده است.

دانشمندان متوجه شدند وقتی وارد یک سلول می‌شویم به‌اندازه کره زمین وسیع است و آنقدر درونش عناصر مختلف وجود دارد که فقط با همان، یعنی با مخلوق پروردگار می‌شود مشکلات انسان را برطرف کرد.به همین ترتیب به دنبال این جواب بودند که با استفاده از این علم، بسیاری از بیماری‌های صعب‌العلاج و سخت‌درمان، بهبود می یابد؟

 مثلاً آیا نابینا بینا می‌شود؟ آیا ناشنوا شنوا می‌شود؟ آیا سرطان برای همیشه درمان می‌شود؟ آیا بیماری‌های سختی مثل ایدز که هیچ درمانی برای‌شان نیست با سلول و ژن‌درمانی قابل اصلاح خواهند بود؟ آیا با مهندسی بافت، انسان می‌تواند ارگان‌های تخریب شده و ازبین‌رفته‌اش را دوباره نوسازی بکند؟ جواب تمام این سؤالات در علم سلول‌های بنیادی و پزشکی بازساختی جمع شده است.

آنا: تا الان چقدر توانستیم به این جواب‌ها هم در کشور و هم در سطح بین‌المللی برسیم؟

در سطح ایران پژوهشگاه‌ها، دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی داریم که روی این علم کار می‌کردند. طی 8 تا 10 سال پیش، تندرویهایی داشتیم که متأسفانه بعد از تندروی‌ها ،کُندروی‌هایی به‌وجود آمد اما  خوشبختانه در این سه سال در ستاد توسعه علوم فناوری سلول‌های بنیادی توانسته‌ایم این امر را متعادل کنیم. قوانین سلول، بافت و ژن‌درمانی در کشور تهیه  و به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ارسال شد . در این وزارتخانه محصولات به تأیید رسید و داروها  در سطح بین‌المللی نیز  در ایران تولید می‌شود. پس دیگر بحث سلول وژن‌درمانی یک توهم نیست.

3 محصول در حوزه سلولهای بنیادی تأییدیه بین المللی گرفتند

همین الان در ایالات متحده و سازمان غذا و داروی آمریکا چیزی حدود 16 محصول در حوزه سلول، بافت و ژن‌درمانی تأیید شده و  در اتحادیه اروپا نزدیک 30 محصول، در کره جنوبی نزدیک 16 محصول، در ژاپن 4 محصول، در جمهوری ایران هم برای 3 محصول تا الان توانسته‌ایم تأییدیه سازمان غذا و دارو را دریافت کنیم.

آنا: این محصولات را می‌توانید نام ببرید؟

 محصولاتی که فعلاً در این حوزه توانسته‌ام بگیرم، یک محصولی مال شرکت دانش‌بنیانی بوده به‌نام سل‌تک‌فارمر، فیبروبلاست است که برای بیماری‌های پوستی استفاده می‌شود. محصولات دیگری از یک شرکت دانش‌بنیان به نام  سیناسل بوده است. آمونیوسیم و سین‌آمونیوسیم محصولاتی برای زخم‌های مختلف از زخم پای دیابتی تا زخم قرنیه هستند در حال حاضر، نزدیک 10 تا 15 محصول  منتظر تأییدیه است.

اگر  چند سال پیش بعضی‌ از افراد  فکر می‌کردند این علم به بازار نمی‌رسد ، درحال حاضر می بینند که نه‌تنها محصولات سلول‌درمانی در سطح بین‌المللی تأییدیه‌های لازم را از سازمان غذا و داروی کشورهای مختلف می‌گیرند بلکه فعالیت هایی مثل ژن‌درمانی هم تأییدیه می‌گیرند. خوشبختانه هم در سطح بین‌المللی و هم در سطح کشور محصولات این علم جدیدی به دنیا معرفی می‌شود تأییدیه‌ها را گرفته و دارند وارد بازار شدند.

نه‌تنها دانشجویان بلکه دانش‌آموزان هم خیلی علاقه‌مند شدند. ستاد  در حوزه ترویج این علم خیلی فعالیت کرد . انجمن‌های دانشجویی را در دانشگاه‌های مختلف کشور،در سراسر ایران و  نه‌فقط تهران گسترش دادیم. علاوه بر این، پژوهش‌سراهای سلول‌های بنیادی را با همکاری آموزش و پرورش، در سه استان راه اندازی کردیم.

آنا: در حال حاضر تمایل دانشجویان  به این حوزه نسبت به قبل افزایش داشته است؟

بله، نه‌تنها دانشجویان بلکه دانش‌آموزان هم خیلی علاقه‌مند شدند. ستاد  در حوزه ترویج این علم خیلی فعالیت کرد . انجمن‌های دانشجویی را در دانشگاه‌های مختلف کشور،در سراسر ایران و  نه‌فقط تهران گسترش دادیم. علاوه بر این، پژوهش‌سراهای سلول‌های بنیادی را با همکاری آموزش و پرورش، در سه استان راه اندازی کردیم.

در  چند سال آینده شاهد یک موج عظیمی از محققان جوان 25 تا 30 ساله خواهیم بود که در حوزه سلول‌های بنیادی حرف‌های زیادی برای گفتن خواهند داشت و نه‌تنها علم را جلو می برند، بلکه ایجاد شغل و بعد درآمد برای کشور خواهند کرد چون سلول های بنیادی، علمی است که از ابتدا تا انتهای آن  در داخل کشور در اختیار است و مثل بقیه علوم و فناوری‌ نیست. مثلاً در داروسازی در بیشتر مواقع  دنباله‌رو کشورهای دیگر بوده‌ایم ولی در حوزه سلولی ایران نیاز به کشور دیگری ندارد.

 المپیادهای سلول‌های بنیادی و پزشکی بازساختی هم در آموزش و پرورش و هم در وزارت علوم تأیید شده و هر سال درحال برگزاری است. برگزاری المپیاد، احداث پژوهش‌سراها باعث شده یک سیل عظیمی دانش‌آموز و دانشجو وارد این علم بشوند. انگیزه، تلاش، نوآوری در سنین پایین انجام می شود. اگر روی فرزندانمان  از 15 سالگی ،برای حضور در عرصه علمی سرمایه گذاری کنیم، محققان این علم را تا قبل از سن 25- 30 ساخته ایم.

 در حال حاضر در کشور این کار انجام می شود. به همین دلیل در  چند سال آینده شاهد یک موج عظیمی از محققان جوان 25 تا 30 ساله خواهیم بود که در حوزه سلول‌های بنیادی حرف‌های زیادی برای گفتن خواهند داشت و نه‌تنها علم را جلو می برند، بلکه ایجاد شغل و بعد درآمد برای کشور خواهند کرد چون سلول های بنیادی، علمی است که از ابتدا تا انتهای آن  در داخل کشور در اختیار است و مثل بقیه علوم و فناوری‌ نیست. مثلاً در داروسازی در بیشتر مواقع  دنباله‌رو کشورهای دیگر بوده‌ایم ولی در حوزه سلولی ایران نیاز به کشور دیگری ندارد.

آنا: این اتفاق خیلی خوبی است که از از پایه شروع می‌کنید ولی برای خروجی المپیاد و کسانی که در پژوهش‌سراها فعالیت می‌کنند، برنامه خاصی درنظر گرفته شده یا صرفاً می‌خواهید که تمایل و علاقه  به این رشته ایجاد شود؟

چون در شورای عالی انقلاب فرهنگی تأیید نشد، المپیادهای ما جایزه  تسهیلات کنکور ندارد. البته  کسانی که سال اول و دوم در  المپیاد سلول های بنیادی شرکت کرده بودند، در کنکور نیز رتبه های بسیار خوبی کسب کردند. مثلاً از  18 نفر ، 16 نفر در رشته پزشکی قبول شدند و اکثراً رتبه‌های بالای کنکور بودند، بدون جایزه!

فراموش نکنیم، کسی کشورش را ترک نمی‌کند، اگر شغل خوبی داشته باشد، اگر درآمد خوبی داشته باشد و زیست‌بوم درستی داشته باشد. ستاد تلاش می کند   تا  زیست‌بوم را در حوزه سلول‌های بنیادی و پزشکی بازساختی درست کند.

از آنها بپرسید اصلاً برای‌تان مهم بود پزشکی قبول شوید یا نه؟ برای‌شان مهم نبود، ما نگرش‌شان را عوض کردیم. الان بعد از سه سال ، مرکز ملی پرورش استعدادهای درخشان به دنبال  تغییراتی در بحث المپیادهاست تا دانش آموزان در کسب‌وکار، کارآفرینی، استارت‌آپ‌هاهم وارد شوند.  به همین دلیل در المپیاد سلول های بنیادی ، دانش آموزان را برای کنکور و جایزه و یک کار خام بار نیاوردیم. المپیادی‌ها را در  فکر این هستند که بتوانند برای کشورشان محصولی بسازند، شغل ایجاد کنند و  حالا سال  آینده نتایج این اتفاق در کشور مشخص می شود.

اتصال برگزیدگان المپیاد سلول های بنیادی به استارت آپ‌ها و شرکتهای دانش بنیان

تعداد برگزیدگان المپیاد به 90 رسیده است. این 90 نفر  سرمایه‌های کشور هستند و برنامه‌ریزی داریم  که شتاب‌دهنده‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان را  به آنها  وصل کنیم.

فراموش نکنیم، کسی کشورش را ترک نمی‌کند، اگر شغل خوبی داشته باشد، اگر درآمد خوبی داشته باشد و زیست‌بوم درستی داشته باشد. ستاد تلاش می کند   تا  زیست‌بوم را در حوزه سلول‌های بنیادی و پزشکی بازساختی درست کند.

 المپیادی های ما  دید دانش‌بنیان و کارآفرین دارند و خدا را شکر می‌کنم که هفت المپیاد دیگر  در آموزش و پرورش نیز به دنبال این هستند که شبیه ما رفتار کنند.

در گزارش بعدی درباره برنامه‌های ستاد توسعه سلول‌های بنیادی به مناسبت برگزاری جشنواره سلول‌های بنیادی می‌پردازیم.

انتهای پیام/4085