اقتصاد مقاومتی ایران در عصر قاجار

به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری آنا، مقاله اقتصاد مقاومتی ایران در عصر قاجار و نهضت ملی شدن صنعت نفت توسط عباس پناهی، علی رفیعی و بیژن عباسی تهیه‌شده بررسی شد.

جامعه ایران در طول تاریخ به دلیل برخورداری از اقلیم‌های متنوع همواره ازنظر اقتصادی، نه‌تنها سرزمینی خودکفا بوده است، بلکه سایر سرزمین‌های هم‌جوار را ازنظر اقتصادی بهره‌مند می‌کرد؛ اما با شروع رشد تجاری و سپس صنعتی غرب، اقتصاد سنتی ایران نتوانست در برابر اقتصاد تجاری و صنعتی اروپاییان مقاومت کند.

 درنتیجه از دوره‌های میانی عصر قاجار، اقتصاد ایران ناچار در برابر کالاهای صنعتی غرب سر فروآورد و تجار ایرانی تبدیل به دلال و واسطه کالای غربی‌ها شدند. علاوه بر ضعف بنیادین سیستم اقتصادی و کشاورزی در برابر کالاهای صنعتی غرب، ناتوانی نظام سیاسی، استبداد، وابستگی حکام عصر قاجار و معاهده‌های سنگین سیاسی و اقتصادی شاهان قاجار که نتیجه بی‌خبری آنان از اوضاع سیاسی و اقتصادی دنیا بود، بر ضعف نظام اقتصادی ایران و محصولات صنایع‌دستی ایران افزوده گشت.

به گزارش جهانگردان اروپایی حتی تا اواسط سده نوزدهم میلادی برخی از شهرهای مرکزی ایران که از صنایع نساجی پررونقی برخوردار بودند، همچنان فعال بودند، اما با گسترش نفوذ استعماری انگلستان و روسیه از نیمه دوم سده نوزدهم صنایع ایرانی نتوانستد در برابر کالاهای صنعتی غرب دوام آورده و درنهایت شکست اقتصادی را پذیرفتند.

باوجود شکست سنگین اقتصادی، در دو برهه از تاریخ، دو مقاومت در برابر غرب از سوی گروهی از ایرانیان صورت گرفت. دوره نخست که اندکی پیش از انقلاب مشروطه رخ داد، علما و روحانیون با درک خطر از بین رفتن اقتصاد ملی و استقلال سیاسی کشور با کمک تجار و بازرگانان معتمد «کمپانی اسلامیه» در مناطق مرکزی ایران- اصفهان- باهدف مقابله با کالاهای اروپایی تأسیس کردند.

این اقدام سیاسی و اقتصادی درنهایت گام‌های بزرگی برای مقابله با استعمار بود. هرچند حکومت قاجار کارشکنی‌های زیادی علیه آن‌ها انجام دادند. دوره دومِ اقتصاد مقاومتی ایران هم‌زمان با جنبش ملی شدن صنعت نفت بود. پس از ملی شدن صنعت نفت نه‌تنها انگلستان بلکه تمام کشورهای غربی برای به‌زانو درآوردن مقاومت ایرانیان در برابر خود و بازگشت جامعه ایران به دوره استعماری با تحریم خرید نفت ایران، مانع از فروش نفت ایران شدند، اما دولت مصدق با تدابیر ویژه اقتصادی و همکاری بازار و تجار بزرگ نه‌تنها منابع مالی ناشی از فروش نفت از طریق سیاست‌های اقتصادی و تکیه‌بر صنایع و محصولات کشاورزی تأمین شد، بلکه فشار تحریم مانع توسعه سیاسی و اقتصادی در ایران نشد و درنهایت دولت ایران برای نخستین بار در تاریخ استعمار و عصر نفت، بدون اتکا بر آن منابع مالی خود را جهت اداره کشور تأمین کرد.

در مقاله حاضر پژوهشگران قصد دارند تا با رویکردی تاریخی، خاستگاه و پیشینهٔ اقتصاد مقاومتی را در تاریخ معاصر موردبررسی قرار داده و نتایج حاصل از این سیاست را مورد تحلیل و ارزیابی قرار دهند. هدف از انجام این تحقیق بازگویی و واکاوی سیاست‌های اقتصادی آن دوره از تاریخ اقتصادی ایران که درنهایت به شکستن سد تحریم‌های اروپاییان بود، است.

این مقاله توسط عباس پناهی، علی رفیعی و بیژن عباسی تهیه‌شده است.

انتهای پیام/4092/ 4083/