به یاد علامه‌ای که دریای علوم بود

امروز بیست و چهارم ذی‌الحجه به روایتی سالگرد رحلت مرحوم علامه سید مهدی طباطبایی «بحرالعلوم» (1212-1155 ه.ق) است. در برخی منابع، تاریخ درگذشت این عالم گرانقدر تشیع، ماه رجب هم ذکر شده است. فقیهی که در 57 سالگی از دنیا رفت و مضجع شریفش در شهر نجف قرار دارد. در هر صورت با هر بهانه و در هر زمانی که بتوانیم بزرگان دین را معرفی و تکریم کنیم، امری شایسته است.

شخصیتی است که هم از جنبه علمی و هم از بعد تقوا و عرفان در زمان خود و در دوره معاصر در صدر علمای شیعه قرار دارد. متأسفانه منزلت و جایگاه علمی، فقاهتی و عرفانی ایشان برای نسل حاضر مهجور مانده است. علامه بحرالعلوم از جهت کرامات و عرفان در حدی بود که مرحوم «سید امین» در «اعیان الشیعه» عنوان کرده است همه افراد تا زمان حاضر معتقد هستند که ایشان صاحب کرامات، عنایات و مکاشفات زیاد و اهل عبادت و سیر و سلوک است.

ایشان شخصیتی است که «مرحوم محدث نوری» جریان تشرف ایشان به محضر حضرت صاحب الزمان (عج) را از رویدادهایی متواتر می‌داند. تواتر یک خبر یا رویداد به این معنا است که افراد زیادی با نشانه‌های بارز آن خبر را نقل می‌کنند، به گونه‌ای که که انسان به آن یقین پیدا می‌کند.

فقط «سید بن طاووس (ره)» است که توانسته پیش از مرحوم بحرالعلوم به افتخار ملاقات با امام عصر (عج) نائل شود. این دو بزرگوار از افرادی هستند که می‌توان به یقین آنها را جزو ملاقات‌کنندگان امام زمان (عج) قلمداد کرد. مقام امام زمان (عج) در مسجد سهله جایگاهی است که این ملاقات مبارک در آنجا اتفاق می‌افتد.

درباره جایگاه فقاهتی علامه بحرالعلوم می‌توان به تبحر او در علم رجال، اصول، اصول، فقه، فلسفه و عرفان اشاره کرد که در این علوم سرآمد دوران خویش بود. یکی از آثار بسیار گرانقدر علامه بحرالعلوم که تا چند سال پیش فقط به صورت خطی بود و چاپ نشده بود، کتاب ارزشمند «مصابیح الاحکام» است که بعد از ایشان مورد استفاده بسیاری از بزرگان شیعه مانند «صاحب جواهر» و «شیخ انصاری» قرار گرفت.

بنده از حدود 10 سال پیش تصحیح این کتاب را بر اساس نسخه‌های متعدد آغاز کردم و خوشبختانه تا امروز پنج جلد از آن منتشر شده است. بی‌تردید مصابیح‌الاحکام یک اثر علمی، فنی و دقیق است. تبحر مرحوم بحرالعلوم به منابع دینی و فقهی در این کتاب واقعاً بی‌نظیر است.

او در نجف یک کتابخانه بسیار غنی داشت که در همان زمان کتاب‌های این کتابخانه مورد استفاده بسیاری از بزرگان قرار می‌گرفت. در رمان تصحیح مصابیح‌الاحکام گاهی می‌دیدم ایشان از کتاب‌هایی اسم برده است و نقل قول می‌کند که اکنون دسترسی ما به این آثار غیرممکن یا بسیار سخت است.

علامه بحرالعلوم با توجه به این کتابخانه غنی، به اصل منابع مراجعه می‌کرد و ترکیب این منابع دسته اول با استدلال‌های فقهی قوی مرحوم بحرالعلوم باعث شده تا بعدها چهره‌هایی همچون صاحب جواهر با آن مرتبه فقهی گاهی چند صفحه از این کتاب را در اثر ارزشمند خود «جواهر الکلام» نقل قول کرده است یا «مرحوم شیخ انصاری» هم در کتاب مکاسب از اثر ایشان بهره برده است.

تعابیری که بزرگان علم فقه از علامه دارند، نشان‌دهنده مقام علمی اوست. بزرگان دین در اعطای القاب دقت نظر زیادی داشتند. واقعاً شخص باید در نهایت جایگاه علمی باشد که به او لقب علامه بدهند. صاحب جواهر بارها از ایشان به «العلامة الطباطبایی» تعبیر می‌کنند یا «شیخ انصاری» با آن وزن علمی و جایگاه فقهی از ایشان اسم نمی‌برد بلکه از لقب پهلوان علوم مختلف استفاده می‌کند که لقبی منحصر‌به‌فرد برای ایشان است.

مرحوم شیخ اسدالله شوشتری از شاگردان سید بحرالعلوم در کتاب «مقابس» ایشان را این گونه توصیف می‌کند: «اکمل الحکماء المتکلمین و العرفاء والمفسرین خلاصة العلماءالمتقدمین و المتاخرین» یعنی کامل‌ترین حکیم در بین عالمان کلام و عارفان و مفسران و چکیده علمای گذشته و معاصر.

نکته دیگر آشنایی ایشان به فقه سایر مذاهب اسلامی است. مشهور است که ایشان مدتی در مکه مکرمه به سر برده و بر اساس مذاهب اهل سنت درس فقه داشت و بسیاری از علمای اهل سنت از او اجازه روایت حدیث گرفتند.

با تکیه بر چنین پیشینه و ذخیره فقهی، «مؤسسه علمی بحرالعلوم» از حدود چهار سال پیش با هدف تدوین فقه بر اساس نظام‌های اجتماعی با توجه به رویکرد فقهی علامه بحرالعلوم تأسیس شد. ما به حوزه‌هایی همچون فقه محیط زیست، فقه معلولین، فقه گردشگری، فقه خانواده، مباحث فقهی کودک‌آزاری و آسیب‌های اجتماعی و عرصه‌های جدید فقهی می‌پردازیم. به دنبال برگزاری همایشی علمی برای تبیین شخصیت ایشان نیز هستیم که البته قصد نداریم فقط به همایش بسنده شود بلکه معتقدیم شناخت این شخصیت بزرگ برای جامعه و نسل حاضر بسیار ضروری است. به‌ویژه این که متأسفانه در سال‌های اخیر مکاتب منحرف عرفانی و دینی شکل گرفت که مدعی مسائل همچون دیدار با امام زمان (عج) و ارتباط با ایشان بودند تا از این راه به منافع مدنظر خود برسند. در حالی که این عالم بزرگوار که عرفانش آمیخته با فقه بود و خدمت امام زمان (عج) هم مشرف شده بود، هیچ‌گاه از این تشرف برای خودش دکان و جایگاهی نساخت. پس لازم است که شخصیت ایشان برای جامعه امروز بیشتر معرفی شود.

*مدیر مؤسسه علمی و تحقیقاتی علامه بحرالعلوم

انتهای پیام/4072/