تفریحگاهی به یاد پنج برادر

پارک ملی بش قارداش یکی از پارکهای شهری به وسعت 450 هکتار با فضای جنگلی و فضای پارکی 14 هکتار است که به سبب آب و هوای منحصر به فرد آن، وجود درختان کهنسال چنار و فضای سبز دلپذیر از دیرباز مورد توجه و استقبال شهروندان و مسافران قرار داشته و در سال 85 نیز بع نوان اثر ملی به ثبت رسیده است.

در زمان اشکانیان و ساسانیان در این محل عبادتگاه پیشوایان دین زرتشتی قرار داشته و به سبب اقامت دائمی مُغان (بزرگان دین زرتشتی)، به «چهار مغان» شهرت یافت و طبق مدارک موجود آب چشمه به «چهرمغان» یا «چرمغان» موسوم بوده و اکنون نیز به این نام معروف است.

در پایین کوه یک نوشته در سنگ تراشیده شده که همان دستور دین زرتشت یعنی «پندار نیک، گفتار نیک و کردار نیک» است. سنگ‌تراش این اثر اسماعیل جزمی؛ نقاش، خطاط و سنگ‌تراش بجنوردی است که به گفته خود وی، برای در یاد ماندن در دل‌ها تاریخ آن را سال 1300 خورشیدی درج کرده است.

در حقیقت در سال 1300هجری قمری و در جریان سفر دوم ناصرالدین شاه به بجنورد، یارمحمدخان سردار مفخم برنامه شکاری برای شاه تدارک می‌بیند، پس از انجام شکار، جهت استراحت در کنار چشمه بش قارداش اتراق می‌کند.

ناصر‌الدین شاه پس از سفر خود به این منطقه، این مکان را این گونه توصیف کرده که حقیقتا عجب جایی بود، تخته سنگی بود شبیه چشمه علی تهران، از زیرسنگ و اطرافش آب صاف خوبی می‌آمد به قدر سه چهارسنگ، ماهی هم داشت، شش هفت چنار کهنه قوی سالخورده هم در اطراف چشمه سایه انداخته بود، گنبدی بود که تمام خراب شده‌ که به سهام‌الدوله حکم شد، گنبد تازه‌ای سر مقبره آنها از نو بسازد.

پس از چندسال ناصرالدین شاه ضمن نامه‌ای از سردار درباره پیشرفت کار بقعه سوال می‌کند و سردار که می‌بیند شاه علاقمند به بنای بقعه است، اظهار می‌دارد ساختمان آن شروع و در آتیه نزدیکی به اتمام خواهد رسید. با ترور ناصرالدین شاه، سردار مفخم پس از انجام تغییراتی در بنا، آن را به مقبره خود اختصاص می‌دهد.

کلنل ییت که چهارسال پس از سفر دوم ناصرالدین شاه به بجنورد آمده است، در سفرنامه خودمی نویسد:‌ ازباغ‌ها به طرف بالا و در دره شش میل پیمودیم تا به چشمه‌ای که به آن بش قارداش می‌گفتند، رسیدم و در اینجا، سهام‌الدوله یک استخر بزرگ ایجاد کرده بود و در کنار آن نیز مشغول ساختن مقبره‌ای برای خود بود. او می‌گفت که دوست دارد در اینجا به خاک سپرده شود.

به نظر می‌رسید که این بنا وقتی تمام شود، از شکوه خاصی برخوردار باشد. در زیر این گنبد، خود قبر که با سنگ مرمر پوشیده می‌شد، قرار می‌گرفت. درطرفین آن نیز اتاق‌هایی برای زندگی درویشان و مسافران قرار داشت. کل این بنا را سایه‌های درختان بلندچنار در بر می‌گرفت.

البته در پرده نقاشی که از ساختمان قدیم بش قارداش وجود داشته، ساختمان فاقد گلدسته بوده و گنبدآن شکل دیگری داشته است‌.

تغییراتی در بنا طی سال‌های 1313 تا1315 صورت گرفته است. در سال 1336 شمسی‌، کاشی‌های جدیدی که کار کاشی پزهای آستان قدس رضوی بوده، جایگزین کاشی‌های قبلی شده است. تا سال 1316 کاشی‌های بسیار نفیس و زیبایی که آیاتی از قرآن مجید(آیه‌الکرسی)به طوربرجسته بر آن‌ها نوشته شده بود، بر‌ دیوار بقعه قرار داشته است.

پارک ملی بش قارداش دارای سه استخر است که دو استخر آن برای شنای کودکان و بزرگسالان ایجاد شده است.
بش قارداش واژه‌ای ترکی است و به معنای «پنج برادر» است و این نام بر اساس یک داستان تاریخی است که در میان مردم شهر رواج دارد. طبق این افسانه، در روزگاران قدیم پنج برادر در شهر بجنورد زندگی می‌کردند که به دلیل مخالفت با ظلم و ستم حکمران وقت، تحت تعقیب مأموران قرار می‌گیرند. آن‌ها می‌گریزند و مأموران نیز آن‌ها را تا این مکان تعقیب می‌کنند. پنج برادر از خدا طلب کمک می‌کنند و در این هنگام پنج سوراخ در کوه ایجاد می‌شود که برادران به آن‌ها پناه می‌برند و از سوراخ‌ها آب گوارایی جاری می‌شود که تا سال‌ها قبل و پیش از خشکسالی‌های شدید تمام این 5 چشمه آب داشتند.

البته نظر دیگری نیز درباره این نام وجود دارد مبنی بر این که چون 5 چشمه غار مانند سنگی وجود دارد، نامشان بش قارداش شده است. قار (=غار) و داش که در ترکی همان سنگ است. البته احتمالاً این روایت توسط کسانی مطرح شده است که به زبان ترکی آشنایی نداشته‌اند. در زبان ترکی صفت قبل از اسم می‌آید که در این صورت اسم این مکان می‌باید به صورت «بش داشلِه غار» باشد در صورتی که چنین نیست.

آب چشمه بش قارداش از کوهی سنگی و از پنج شکاف بزرگ و کوچک در پایین کوه بیرون می‌ریزد که در روزگار گذشته آب چشمه در سمت بالا و میانه کوه بیرون می‌آمد و اکنون شکاف‌ها و مسیرهای آب نیز بر روی کوه به جا مانده است.

پوشش گیاهی آن شامل سرو خمره ای، زیتون تلخ، چنار، زبان گنجشک، اقاقیا، کاتالپا، زالزالک وحشی، ارغوان، افرا، عرعر، سرو شیراز، کاج، توت و زرشک است.

آب چشمه بش قارداش در آبشناسی پزشکی برای درمان بیماریهای تغذیه ای، اشکالات کبدی، صفرایی و ناراحتی های دستگاه ادراری دارای اهمیت خاصی می باشد. در تحقیقات دکتر محمدرضا غفوری استاد دانشکده داروسازی دانشگاه تهران آب معدنی بش قارداش در شمار آبهای بیکربناته، کلسیم و سولفاته کلروره سرد به همراه سیلیس و آثار آهن می باشد. در اعلامیه بهداشت محیط شهرستان بجنورد به نقل از کتاب ایشان (شناخت آب معدنی و چشمه های ایران) اثرات درمانی آب بش قارداش چنین اعلام شده است. در اختلالات دستگاه گوارش معده، کبد، لوزالمعده و روده موثر است در اثرات سوخت و سازکلوسیدها، پروتیدها، کلسترول به ویژه اسید اوریک. در اعمال تغذیه در مورد بیماریهای معده خاصیت قلیایی این آبها به سبب خنثی کردن اسیدیته و وجود سیلیس اثر حفاظتی و تسکین دهنده دارد.

در مورد روده‌ها به طور مستقیم نیروبخش و بطور غیر مستقیم در اثر سهولت ترشحات صفرایی و لوزالمعده سبب تغییر محتویات شیمیایی و میکروبی محیط می‌شوند. باید متذکر شد اینگونه آبها در تورم روده ها در اثر تخمیر اثرات نیکویی دارند. در مورد کبد و لوزالمعده از نظر تجربی گذشته از ازدیاد خاصیت، آمیلار، آب دهان و لوزالمعده نیروی اسیدزا، اوره آز، ساکاراز، آنزیمهای کلوتامیک و پیرودیک را بالا می برند. آب بش قارداش چندی پیش توسط شرکت چشمه طبیعت بجنورد به بهره برداری رسید و به صورت آب معدنی ابتدا با نام سحا و چندی بعد با نام گلستان وارد بازار ایران شد.

بش قارداش خراسان شمالی در ایام تعطیل بسیار شلوغ است و اگر در این ایام قصد دیدن این مکان را دارید بهتر است کمی زودتر حرکت کنید تا جای پارک مناسب پیدا کنید.

گزارش از لادن لنگری