عادل و تأثیر وی بر فرهنگ اجتماعی

بدون شک اگر به دو دهه فعالیت هنری و ورزشی صداوسیمای جمهوری اسلامی بنگریم، نمی‌توانیم از نقش قابل توجه مهران مدیری در ارتقای طنز تلویزیونی و عادل فردوسی‌پور در ارتقای جایگاه تحلیل فوتبال و جذب مخاطب چشم‌پوشی کنیم. کمتر کارشناسی را می‌توان یافت که به جایگاه وافر این افراد معترف نباشد. در این بحث مختصر می کوشیم به محاسن و معایب روش فردوسی‌پور در تحلیل فوتبال بپردازیم و ان‌شاءالله در جایگاهی دیگر درباره نحوه اجرا و تأثیرگذاری مدیری نیز به بحث خواهیم پرداخت.

نکات مثبت و برجسته برنامه نود و مجری آن:

الف) برنامه نود نخستین برنامه فوتبالی در تاریخ صداوسیمای جمهوری اسلامی قبل و بعد از انقلاب اسلامی است که سعی کرده به صورت کارشناسی و با استفاده از علم فوتبال به تحلیل وقایع و رویدادهای فوتبالی کشور بپردازد و طبعاً در این زمینه نیز موفق بوده است.

ب) جذب مخاطب در دو دهه اجرای برنامه نود، آماری بی‌نظیر از خود به جای گذاشته که این آمار نیز امروزه تا نزدیک هفت میلیون رسیده که نشان‌دهنده هنر مدیران، مجری و دست اندرکاران برنامه است.

ج) برنامه نود توانسته به عنوان الگوی موفقی برای دیگر برنامه‌های تلویزیونی معرفی شود و سایر برنامه‌های ورزشی نیز از آن الگوبرداری کنند.

د) تسلط مجری به زبان انگلیسی و بهره‌برداری از روش‌های گزارش در فوتبال اروپا و تحلیل دیدگاه‌های آنان به فارسی از دیگر نکات قوت این برنامه است.

در جمع‌بندی نکات مثبت برنامه نود و مجری آن، می‌توان گفت که یکی از برنامه‌های خلاق تاریخ صداوسیما توسط این مجری رقم زده شده است.

اما نکاتی که شایسته بازنگری است. شاید پرداختن به تأثیرات منفی برنامه نود بر فرهنگ ورزش در جامعه، مقداری بی‌انصافی است اما بر اساس دستور حافظ شیرازی که فرمود: «عیب می جمله چو گفتی هنرش نیز بگو»، باید به مواردی که در این برنامه موجب گسترش برخی نکات منفی می‌‌شود نیز توجه کنیم.

الف) نگاه منفی به ورزشکاران و مدیران ورزشی:

شاید ریشه‌یابی اینکه چرا ما ایرانی‌ها همواره درباره توانایی‌های خودمان نگاه منفی داریم و در هر پدیده‌ای روشی انتقادی در پیش می‌گیریم، دشوار باشد و تحقیق مستقلی را بطلبد اما هرچه هست این فرهنگ حداقل در بین تحصیل‌کردگان و روشنفکران، رواج چشمگیری داشته است که یکی از نمودهای آن در اندیشه آقای فردوسی پور است. در ده سال نخست برنامه نود، نگاه منفی این برنامه سبب اعتمادزدایی از بسیاری بازیکنان و مدیران فوتبال شد به نحوی که اصطلاحات نادری مانند: «گل‌نزن» به فرهنگ گزارشگری وارد شد.

این مجری آرش برهانی را «گل‌نزن استقلال» خطاب کرد و در یکی از بازی‌ها زمانی که «علیرضا امامی‌فر» دچار مشکل شد گفت: «امامی‌فر روی خودش مرتکب خطا می‌شود»؛ القای یأس، ناتوانی و ناامیدی از سوی وی تا جایی است که در بازی ایران و مراکش که اخیراً برگزار شد، بارها تکرار کرد که کاش بازی بعد از همین ده دقیقه نخست تمام شود.

در برنامه نود بیشتر نقش‌آفرینان داخلی شامل بازیکن، داور و مربی از قبل محکوم هستند و روی ناتوانی‌های آنها مبالغه می‌شود. حتی زمانی که از علی دایی گزارشی پخش می‌شود، گل‌های وی به مالدیو روی آنتن می‌رود و کمتر به خلاقیت‌های بی نظیر وی در بازی‌ با تیم‌های بزرگ مثل چلسی و بایرن‌مونیخ توجه می‌شود.

به‌طور خلاصه اصل نخستی که برنامه نود القا می‌کند این است که ما ایرانی‌ها و شرقی‌ها عقبیم و همه چیزمان پر از ایراد است و بردهای تیم‌های ایرانی از روی شانس است به طوری که در گزارش بازی مراکش بارها مشاهده کردیم که از اصطلاح «شانس آوردیم» استفاده شد.

ب) دومین نکته منفی در فعالیت رسانه‌ای این مجری و گزارشگر استفاده غیرضروری از اصلاحات انگلیسی است که برخی از آنها ترجمه‌های بسیار رایجی دارند. به عنوان مثال وی مرتباً از اصطلاح «گلر» استفاده می‌کند در حالی‌که حتی دانش‌آموزان دبیرستان هم می‌دانند که معادل آن «دروازه‌بان» است. گاهی مشاهده می‌شود که وی مانند فردی که از خارج کشور آمده است از کارشناس برنامه خود می‌پرسد: «شما به این اصطلاح در فارسی چه می‌گویید؟»

ج) ایجاد و یا تقویت شکاف اختلاف بین مدیران فوتبال با گرفتن مصاحبه‌های متعارض و متناقض و درگیرکردن آنان با یکدیگر از جمله نکات دیگری است که برنامه نود را به پرحاشیه‌ترین برنامه ورزشی تبدیل کرده و موجب بسیاری از اختلافات در فوتبال شده است.

د) و نکته آخر اینکه برنامه نود می‌تواند به رشد درخت توانمند فوتبال و فرهنگ ایرانی کمک کند، اما متأسفانه در برخی قسمت‌ها به مخالف‌خوان حرفه‌ای تبدیل شده است که به نظر می‌رسد تأثیر منفی فرهنگی آن با جلوه‌های مثبت ورزشی آن برابر است که «با صد هزار جلوه برون آمدی که من، با صد هزار دیده تماشا کنم تو را»

*استاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز