پاسخ‌های محسن تنابنده به حاشیه‌های «پایتخت ۵»

به گزارش گروه رسانه‌های دیگر آنا، در دوره‌ای که سریال‌های تلویزیون به هزار‌و‌یک دلیل کمتر نزد مخاطبان مقبول می‌افتند و چه بخواهیم و چه نه، شبکه‌های آن طرف آبی، به‌خصوص سریال‌های «جم» موفق شده‌اند از عرصه خالی این میدان به نفع خود بهره‌برداری کرده و با ساخت آثار نازل مخاطب را به سمت‌وسوی خود جلب کنند، چند سالی است سریال پایتخت در ایام نوروز توجه‌ها را به خود جلب کرده است. سیروس مقدم که شاید او را بتوان در ردیف موفق‌ترین سریال‌سازانی قلمداد کرد که رگ خواب مخاطب را می‌داند و در کارنامه‌اش آثار موفقی چون «نرگس» از دهه هفتاد تا کارهایی چون «زیر هشت»، «روزهای زندگی»، «تا ثریا»، «مسافر» و این اواخر سریال‌های طنزی چون «پایتخت» و «علی‌البدل» را ثبت کرده، به خوبی این نکته را اثبات کرده که فقط کافی است یک کارگردان با دست پر (از ساختار تا محتوا) به تلویزیون بیاید تا بتواند در وانفسای نبود سریال‌های جذاب و پرکشش، بار دیگر مخاطبان؛ حتی آن گروه از مخاطبان ماهواره‌بین را به سمت خود جلب کند. اگرچه «پایتخت» در پنجمین فصل ساخت خود فارغ از اینکه تحسین مخاطبان را برانگیخته با انتقاداتی نیز مواجه شده است که بخشی از این انتقادات در فضای مجازی این روزها دست به دست می‌شود. ‌از این رو تلاش کرده‌ایم با محسن تنابنده طراح اصلی سریال و بازیگر نقش «نقی معمولی» به گفت‌وگو بنشینم تا از این رهگذر اگر نگوییم همه انتقادات و واکنش‌ها، بلکه بخشی از آن را واکاوی کنیم. آنچه می‌خوانید گفت‌وگوی «فرهیختگان» با محسن تنابنده است که با همان لحن طنز‌پردازش، در بخش‌هایی، پاسخ‌های طناز و درعین‌حال کنایه‌‌آمیز داده است.

سریال «پایتخت» در پنجمین فصل خود دچار حواشی زیادی شده‌، یکی از انتقاداتی که بیشتر در فضای مجازی در مورد این سریال صورت گرفت، مطرح شدن مساله ازدواج در سنین پایین بود. پاسخ شما به‌عنوان طراح اصلی و بازیگر نقش اول این سریال به این انتقادات چیست؟

نگرش من به مساله ازدواج کودکان این‌طور است که احساس می‌کنم بالاخره باید جایی این موضوع مطرح می‌شد تا بتوان به آسیب‌شناسی آن پرداخت. این مساله روشن شود که‌چرا برخی بر این باورند ازدواج نباید در سنین پایین صورت بگیرد. ضمن اینکه معتقدم کار هنرمند رادیولوژی و سونوگرافی کردن است؛ نه تجویز. به‌هر‌حال مساله ‌ازدواج در سنین پایین یکی از معضلات اجتماعی ما به شمار می‌رود و برای من هم موضوعی حساس است.

کما‌اینکه می‌بینیم در جامعه فعلی، به‌خصوص در شهرهای دیگر با این مساله موافقند و توجیه آنان هم این است که حالا اسمی روی دختر و پسر از سنین پایین گذاشته شود تا ببینند بعد چه پیش می‌آید؛ غافل از اینکه همین رسم و رسوم مثل شیرینی خوردن و اسم روی همدیگر گذاشتن می‌تواند تبعات ناخوشایندی داشته باشد. در عین‌ حال دیدگاه من نسبت به ازدواج این است که دختر و پسر باید در شرایطی به فکر ازدواج بیفتند که عقل‌رس شده باشند و آگاهانه نسبت به این مساله مهم تصمیم‌گیری کنند؛ نه اینکه اطرافیان برای آنها تصمیم بگیرند. ضمن اینکه اگر توجه کرده باشیم می‌بینیم امروز آمار طلاق در جامعه روز به‌روز در حال افزایش است. نکته تاسف‌بار اینکه این آمار متعلق به آدم‌هایی است که آگاهانه ازدواج کرده‌اند ولی نتیجه مطلوبی از زندگی مشترک‌شان نگرفته‌اند. گذشته از اینها، مساله‌ای که درباره سوال شما می‌خواهم مطرح کنم این است که به محض اینکه یک سریال در تلویزیون ساخته می‌شود، شرایط و حواشی برای آن پیش می‌آید که تلویزیون مجبور می‌شود بخش‌های بعدی آن سریال را سانسور کند. به‌عنوان مثال، تلویزیون بعد از رویا‌رویی یک سریال با مردم به مجموعه‌ای از فیدبک‌ها می‌رسد که بر اساس این بازخوردها دچار نگرانی می‌شود و تصمیم می‌گیرد بخش‌های بعدی سریال پخش نشود. حرف من این است اینقدر دنبال آن نباشیم که سانسورمان کنند، به نظرم برخی‌ها، بیشتر از نهادها دنبال این موضوع هستند که سانسور شویم و این خوب نیست.
ما در «پایتخت» از ابتدای ساخت تا امروز با موضوعاتی مواجه هستیم که اگرچه گاهی در قالب فانتزی و اغراق شده مطرح می‌شود، ولی اغلب آنها ما‌به‌ازای بیرونی دارند و نمونه‌های حقیقی اتفاقات و کاراکترها را به وضوح در جامعه دیده‌ایم. شاید یکی از دلایلی که مخاطب تمایل دارد پنج فصل این سریال را با علاقه دنبال کند، در همین نکته باشد که آن را به ‌نوعی آینه‌ای از فضای امروز جامعه ایرانی می‌بیند. نظر شما چیست؟

درست است، هر آنچه در پایتخت می‌بینیم به نوعی ریشه در حقیقت دارد.‌ ما تلاش کر‌ده‌ایم در جریان ساخت این سریال،‌ معضلات و ناهنجاری‌های اجتماعی را با بیان و نوع دیگری از جنس طنز و فانتزی و به قول شما به‌مدد اغراق به مردم منعکس کنیم. حالا بماند که شرایط در جامعه امروز به گونه‌ای شده که بیان معضلات روز اجتماعی به زبان جدی هم به گوش کسی نمی‌رود و عملا می‌بینیم بسیاری از مشکلات جامعه حل نشده باقی می‌ماند. ضمن اینکه از زمان ساخت اولین فصل سریال پایتخت، بازخوردهای مردمی را نسبت به این سریال دنبال می‌کردیم.

درواقع می‌توان گفت ما پس از اقبال عمومی مردم، حاضر شده‌ایم فصل‌های بعدی این سریال را بسازیم. واقعیت این است که سریال پایتخت فارغ از وابستگی به هر جناح ساخته شده و دل در گرو توجه و مقبولیت مخاطبان دارد؛ مقبولیتی که فقط به مخاطبان درون مرزی محدود نمانده و خود من براساس سفرهایی که به کشورهای دیگر داشته‌ام می‌بینم امروز در اغلب خانه‌های ایرانیان خارج از کشور، دی‌وی‌دی‌هایی از بخش‌های مختلف این سریال به چشم می‌خورد.

مستندات دقیق اینکه اقبال عمومی نسبت به این سریال بالاست را هم می‌توان از نمایش قسمت‌های مختلف آن در شبکه‌های مجازی، به‌خصوص اینستاگرام مشاهده کرد.
سوال بعدی من درباره رویکرد تلویزیون در سال‌های اخیر است. اگر می‌بینیم پایتخت، امروز در کنار اقبال عمومی با موجی از انتقاداتی که ممکن است به هر اثر هنری وارد شود مواجه شده، تلویزیون خیلی پیش از این با هجمه گسترده‌ای از انتقادات و دل‌چرکینی‌ها از سوی هنرمندان و مخاطبان مواجه بوده است، به‌طوری که می‌دانیم بین مخاطب امروز و به‌روز جامعه و تلویزیون دیرگاهی است فاصله افتاده‌، حالا با این اوصاف «پایتخت» به‌عنوان سریالی که به قول شما فراگیر شده توانسته مقبول واقع شود. با این‌حال دیدگاه شما نسبت به سیاست‌های سریال‌سازی در تلویزیون چیست؟

آنچه مسلم است اینکه تغییر سیاست در تلویزیون و تغییر مداوم مدیران باعث شده امروز در این رسانه، سیاست واحدی وجود نداشته باشد و هنرمندان و اساسا گروه برنامه‌ساز به‌طور مشخص ندانند که هنگام ساخت یک اثر با چه موضعی در صداوسیما مواجه هستند. متاسفانه در سال‌های اخیر، قشر فوق‌العاده بی‌سواد و ازکارافتاده‌ای در بخش تخصصی و تولیدی و به‌خصوص فیلمنامه در صداوسیما، سمت مدیریتی را به‌عهده گرفته‌اند و مزیدی بر علت ناکارآمدی بیشتر این رسانه شده‌اند. این عده به دلیل نداشتن اشراف و آگاهی و دانش نمی‌توانند به تشخیص درستی در تلویزیون بپردازند. به‌خصوص در زمان مدیریت آقای سرافراز که مشاورانی را همراه خود به صداوسیما آورد. این مشاوران به معنای واقعی ضربه بزرگی به تلویزیون وارد کردند و موجب قطع ارتباطاتی شدند که می‌توانست در رونق گرفتن دوباره تلویزیون نزد مردم موثر باشد.

نکته دیگر اینکه مردم همیشه به دنبال اثر خوب هستند و دوست دارند اثر قابل دیدن تماشا کنند، دراین راستا تلاش خود هنرمندان در این سال‌ها بوده که منتج به تولید آثار کیفی شده است. در عین حال معضل دیگری دراین ارتباط وجود دارد و آن اینکه امروز هنرمندان بیش از هر شخص دیگری برای یکدیگر می‌زنند، درحالی که معتقدم اگر این گروه از هنرمندان، وقتی را که صرف تخریب هم‌صنفان خود می‌کنند روی انجام کارهای خلاقانه بگذارند به نتیجه بهتری می‌رسند. حرکت برخی هنرمندان مانند تقلب سارا و نیکا در قسمتی از سریال پایتخت است، در حالی که به قول مادرشان در این سریال، اگر این دو دختر، این حجم از وقتی را که برای نوشتن تقلب گذاشته بودند، به مطالعه و حفظ کردن آن درس می‌پرداختند به مراتب می‌توانست برای‌شان مفید‌تر واقع شود.
از این بحث که بگذریم، یکی‌دیگر از نقدهایی که این روزها در فضای مجازی متوجه سریال پایتخت شده و توجه برخی را به خود جلب کرده، حضور نگین میرزایی کارمند شبکه جم در این سریال است و اینکه گفته می‌شود او زمانی منشی سعید کریمیان، موسس شبکه جم نیز بوده، پاسخ شما به این مساله چیست؟

وقتی ما فیلمبرداری بخش‌های سریال در ترکیه را شروع کردیم و به ترکیه رفتیم، به دنبال یک مشاور ایرانی بودیم. قرار شد شخصی باشد که براساس شناختی که دارد بتواند تعدادی از هنروران را بیاورد. می‌خواهم بگویم ما اصلا شناختی نسبت به پیشینه کاری این خانم نداشتیم و نمی‌دانستیم در شبکه جم کار می‌کرده است. حالا بماند که دراین بین یکی از کارمندان شبکه جم که زمانی در صداوسیما کار می‌کرده و حالا در جم فعالیت می‌کند، شیطنت کرد و با مطرح کردن این مساله تلاش کرد حواشی بیشتری به وجود بیاورد. در ضمن این خانم بازیگر، صدام حسین نبوده که خیلی قیافه‌اش آشنا باشد و ما او را بشناسیم تا از او در سریال استفاده نکنیم. مهم‌تر اینکه ما قسمت‌هایی که این خانم در آن حضور داشته را یک ماه قبل‌تر برای بازبینی به صداوسیما فرستاده‌ایم، بنابراین اگر مشکلی داشت آنها هم دیده بودند و اعلام می‌کردند، پس همانقدر که آنها متوجه پیشینه کاری این خانم نشدند ما هم نشده بودیم.
به نظر شما بروز این مساله می‌تواند موجب بازخواست صداوسیما از عوامل سریال شود؟

نه، چراکه ما تلاش کرده‌ایم کار بامعدل به تلویزیون ارائه بدهیم تا مخاطبان به سمت سریال‌های شبکه جم نروند، بنابراین دست‌اندرکاران صداوسیما باید خیلی بهتر از ما این مساله را بدانند که بروز این مساله تعمدی نبوده است.
امسال در پنجمین فصل سریال پایتخت، سازمان فرهنگی هنری «اوج» اسپانسر و به نوعی سرمایه‌گذار این سریال بوده است، این مساله هم باعث بروز واکنش‌های متفاوتی شده است، ولی فارغ از تمام آنها یک سوال پیش می‌آید و آن اینکه معمولا این‌طور بوده که اگر ارگانی بودجه تولید یک اثر هنری را قبول کند تمایل دارد درونمایه آن اثر مطابق سلایق آن ارگان باشد، آیا درباره این فصل از پایتخت و اوج این اتفاق افتاد؟

اجازه بدهید اول به این نکته اشاره کنم که این ما بودیم که از «اوج» درخواست کردیم بودجه این سریال را متقبل شود. ما براساس نیازهای قصه در این فصل به دنبال سرمایه‌گذاری بودیم که بتواند تمام مخارج سریال را مرتفع کند.

واضح است که اگر کسی سبزی بخواهد به طلافروشی نمی‌رود، ما دراین فصل از داستان پایتخت به ادوات مفصلی احتیاج داشتیم و با تلویزیونی مواجه بودیم که با بودجه‌ای که در اختیار دارد حتی نمی‌تواند دو تفنگ ترقه‌ای برای این سریال فراهم کند. طبیعی بود در چنین شرایطی به دنبال اسپانسری باشیم که توان مهیا کردن تمام این امکانات را برای ما داشته باشد. درعین‌حال در پاسخ به سوال شما باید بگویم خود من از روز‌ اول شرط کردم که تحت هیچ شرایطی، سازمان اوج نباید دخل و تصرفی در سریال داشته باشد. ما از ابتدای ساخت سریال پایتخت به کلیتی دست یافته بودیم و براین اساس پیش می‌رفتیم. شرط من این بود که هر نهادی که تخصیص بودجه برای سریال را به‌عهده می‌گیرد نباید در کلیت و اساسا روند و جزئیات سریال مداخله کند. ضمن اینکه این فصل ‌از سریال پایتخت به نوعی خط‌شکن‌تر از سایر فصل‌هاست، طبعا اگر سازمانی مثل اوج می‌خواست به مداخله محتوایی دراین ارتباط بپردازد شاهد چنین خط‌شکنی‌هایی نبودیم.
بازهم ناچارم یکی‌دیگر از حواشی‌ای که برای سریال به وجود آمده را با شما درمیان بگذارم و آن اینکه برخی براین باورند سازندگان سریال به نوعی در تبلیغ جاذبه‌های توریستی ترکیه نقش زیادی داشته‌اند؟

می‌دانید ماجرا از چه قرار بود، رجب طیب اردوغان پولی را قبل از ساخت این فصل از سریال به من داد و از من خواهش کرد جاذبه‌های توریستی ترکیه را معرفی کنم، او به من گفت خواهشا مملکت ما را به ایران و جهان بشناسان چون داریم بیچاره می‌شویم!! واقعا از دوستانی که چنین بحث‌هایی را نسبت به سریال مطرح می‌کنند خواهش می‌کنم واقع‌بینانه نگاه کنند و این مساله را بپذیرند که ترکیه به دلیل ویژگی‌های جغرافیایی، اجتماعی و فرهنگی احتیاجی به این کارها ندارد. مساله این است که ما اینقدر بدبخت هستیم که نمی‌توانیم زیبایی‌های کشورمان را نشان بدهیم. کما اینکه حین فیلمبرداری برخی می‌گفتند لوکیشن‌ها متعلق به نوشهر است نه ترکیه.

به‌هرحال آنچه مسلم است این که همه گروه و عوامل سازنده پایتخت، تمام تلاش خود را کردند تا اثری متفاوت با آنچه تا امروز در تلویزیون نشان داده شده را به تصویر بکشند. ما تلاش کرده‌ایم به مردم احترام بگذاریم و ساخت سریالی که مقبول آنها بوده و دراین سال‌ها آن را پیگیری کرده‌اند را ادامه دهیم.
صرف‌نظر از حواشی و انتقاداتی که غالبا در فضای مجازی دست به‌دست شده و حتما به گوش همه شما هم رسیده آیا حین ساخت این سریال با مشکل جدی مواجه شدید؟

نه، خوشبختانه گروه به‌رغم اینکه با پروژه سنگین و عظیمی به لحاظ قصه و جنس کار مواجه بود ولی خوب پیش رفت. می‌توانم بگویم برآیند عملکرد ما در پایتخت5 برای خودمان و براساس آمارها و شواهد برای مخاطبان تلویزیون راضی‌کننده و مطلوب بوده است. ما تمام تلاش خود را کردیم تا این سریال نزد مخاطبان مقبول بیفتد. اطمینان دارم هر کاری کامل نیست و نقیصه‌هایی در آن وجود دارد، ما تلاش کرده‌ایم اگر خدا عمری بدهد کار کم‌عیبی ارائه کنیم.

منبع: فرهیختگان