والدین کودکان و شبکه‌های اجتماعی

به گزارش گروه رسانه‌های دیگر آنا،‌ شاید برای بعضی از مردم، عجیب باشد که به طور مثال، شما پیشنهاد استفاده و به کار بردن مواردی مثل یک موقعیت کاری جدید، یک وسیله جدید، یک فضای جدید، یک شبکه جدید، یک نرم‌افزار جدید و یا ده‌ها چیز جدید دیگر را به شخص یا گروهی بدهید و از طرف آن شخص یا گروه، جواب منفی به دلیل عدم آشنایی و نداشتن دانش، مهارت و آموزش لازم درخصوص آن را بشنوید ولی در پاسخ به آن دسته از افرادی که شاید این جواب برای آنها عجیب باشد باید گفت که در دنیای امروز اگر فرد یا گروهی در هر مورد و موقعیتی موفق بوده دلیلش این است که قبل از پذیرفتن هر موقعیت و به کار بردن و استفاده از هر چیزی، ابتدا با توجه به اصل آموزش و فرهنگ‌سازی، به آموزش، فراگیری مهارت، شناخت فضا و فرهنگ و آشنایی با آسیب‌های آن پرداخته و سپس آن را به کار گرفته است. فضای مجازی و به دنبال آن شبکه‌های اجتماعی نیز از این امر مستثنی نیستند و بدون شک اگر شخصی بدون آموزش نحوه استفاده و فرهنگ‌سازی لازم، وارد این فضا شود از آسیب‌های موجود در این حوزه در امان نخواهد ماند.

امروزه شبکه‌های اجتماعی توجه بسیاری را در سراسر دنیا به خود جلب کرده‌اند و به سرعت از نظر تعداد و میزان کاربران در حال افزایش هستند و علاوه‌بر بزرگسالان، کودکان نیز تحت تاثیر این شبکه‌های اجتماعی قرار گرفته‌اند. با توجه به کارکردهای متفاوت آن، نمی‌توان از تاثیر شبکه‌های اجتماعی بر روی افراد خانواده غافل ماند.گشت وگذار در شبکه‌های اجتماعی علاوه‌بر تجربه شگفت‌آوری که برای کودکان به ارمغان آورده، سرشار از معضلات و آسیب‌هایی است که برخی والدین از آنها بی‌اطلاعند.

در طی مدتی که به تدریس در حوزه فضای مجازی و رسانه مشغول هستم والدین بسیاری را دیده ام، به نقطه‌نظرهای آنها گوش کرده و صحبت‌های آنها را شنیده‌ام و پس از گفت‌و‌گو با این عزیزان و عملکرد سایر والدین، متوجه این امر شدم که در حوزه فضای مجازی و بخصوص شبکه‌های اجتماعی در بحث آموزش و نظارت والدین بر کودکان، مشکلات زیادی وجود دارد و به عبارت دیگر در این مقوله تربیتی، اکثر پدران و مادران، دچار افراط و تفریط هستند. گروهی از والدین بخاطر نداشتن روش درست و عدم شناخت از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، کودکان خود را رها کرده‌اند و بر اساس روش‌های عجیب و مقایسه‌ای با دیگران، روش جدیدی ساخته و بر اساس آن عمل می‌کنند. گروهی دیگر از والدین نیز به دلیل آشنا نبودن با روش درست آموزش در حوزه فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی با روش‌های بسیار سختگیرانه و محدود‌کننده که هیچگونه سنخیتی با این حوزه ندارد با کودکان خود برخورد می‌کنند که این رفتار جز اینکه باعث بوجود آمدن فاصله بین کودکان و والدین و عدم اعتماد کودکان به پدر و مادر خود می‌شود، حاصل دیگری نخواهد داشت و در نهایت تعداد بسیار معدودی از والدین بودند که با روشی درست و اصولی و بر اساس متد‌های آموزشی صحیح با کودکان خود رفتار می‌کردند. هدف از نگارش این متن، بیان کردن اقدامات و روش‌هایی است که والدین می‌توانند به کار گیرند تا کودکان در شبکه‌های اجتماعی به مسیر درستی هدایت شوند و از آسیب‌های ناشی از حضور در این فضا در امان باشند.

برخی از والدین به علت عدم آگاهی از خطرها و برای نشان دادن علاقه و محبت خود به فرزندانشان با فراهم آوردن بستر مناسب، باعث مواجهه کودکان با مطالب نامناسب در این شبکه‌ها شده‌اند. در عصر حاضر که شبکه‌های اجتماعی، بزرگسالان، نوجوانان و حتی کودکان را جذب خود کرده است نحوه آشنایی و نوع کاربری کودکان از شبکه‌های اجتماعی و واکاوی نقش والدین در چگونگی کاربری آنان از شبکه‌های اجتماعی و تاکید بر نظارت و عدم نظارت والدین که سبب بوجود آمدن فرصت و تهدید کودکان در فضای مجازی می‌شود، بسیار حائز اهمیت می‌باشد.

چند توصیه کاربردی به والدین

در تمامی حوزه‌ها از جمله شبکه‌های اجتماعی، اگر خواهان آن هستیم که آموزش و فرهنگ‌سازی انجام شود و نتیجه مثبتی بدهد باید به دنبال روشی درست باشیم و به این امر توجه کنیم که هیچ مقوله تربیتی و برنامه آموزشی و فرهنگی، با زور، اجبار و روش‌های غیرمعقول جواب نخواهد داد بلکه زمانی جواب می‌دهد که والدین به این نتیجه برسند که اگر می‌خواهند درباره هر چیزی از جمله شبکه‌های اجتماعی، کار آموزشی و فرهنگی کنند، ابتدا باید خودشان در آن مورد، آموزش و شناخت لازم و کافی را داشته باشند و سپس وظیفه تربیتی و آموزشی خود را در قبال کودکان، انجام دهند. در ادامه مواردی را خدمت والدین عزیز بیان می‌کنم که با استفاده از این اقدامات بتوانند در شبکه‌های اجتماعی به شکل مناسبی در حوزه آموزش و فرهنگ‌سازی عمل نمایند.

1- مواظب باشید کودکانی که سن آنها بسیار کم است از شبکه‌های اجتماعی بدون نظارت استفاده نکنند.

در بسیاری از شبکه‌های اجتماعی مشهور، شرط سن (مثلا بالای 13 سال) برای کاربران گذاشته شده است که البته در حال حاضر به راحتی قابل دور زدن است، چرا که هیچ راهی برای تصدیق سن واقعی کاربران شبکه‏‌های اجتماعی وجود ندارد و کاربر به راحتی می‌‌تواند با وارد کردن سن خود به دروغ، در این‌گونه شبکه‌های اجتماعی عضو شود. به همین دلیل است که والدین بایستی بر روی فعالیت‌‌های فرزندانشان (به خصوص در سنین کمتر) در فضاهای مجازی و در استفاده از ابزارهای مختلف اتصال به اینترنت نظارت کافی را داشته و حتی‌‌المقدور از عضویت ایشان در شبکه‌های اجتماعی جلوگیری نمایند.

2- تنظیمات امنیت و حریم خصوصی دستگاه‌هایی که کودکان و نوجوانان از طریق آنها به اینترنت متصل می‌شوند را به طور مرتب بررسی کنید.

با دستگاه‌‌های خود آشنا شوید و طرز کار تمامی امکانات و نرم‌افزارهای آن را یاد بگیرید. از همه مهم‌تر با تنظیمات امنیت و حریم خصوصی آن آشنا شوید. استفاده از منابعی مانند پورتال مرکز ماهر، وبگاه پلیس فتا و غیره در این مورد توصیه می‌شود. کودکان بسیار کنجکاوند و خیلی سریع‌‌تر از شما تمامی ابعاد دستگاه‏‌ها را یاد گرفته و به همه جای آن سرک خواهند کشید. تنظیمات دستگاه‌‌هایی که در اختیار کودکان و نوجوانان خانواده قرار می‌گیرند را در بالاترین و امن ‌ترین حالت قرار دهید تا مبادا در حین استفاده از این دستگاه‌ها توسط کودکانتان برای آن ‌ها خطری ایجاد شود. بهترین حالت این است که سعی کنید و وقت کافی صرف کنید تا در هنگام استفاده از دستگاه، تحت نظر مستقیم شما باشند.

3- تنظیمات حریم خصوصی صفحه کاربری کودکانتان در شبکه‌های اجتماعی را به طور مرتب بررسی کنید.

در کنار تنظیمات دستگاه، تنظیمات حریم خصوصی شبکه‌ اجتماعی نیز بسیار مهم است. حتی در شبکه‌های اجتماعی مخصوص کودکان نیز خطراتی وجود دارد و نمی‌توان صرفا با تکیه بر این موضوع خیالمان در مورد فعالیت کودکان و نوجوانان در فضای مجازی راحت باشد. تنظیمات حریم خصوصی صحیح در شبکه‌‌های اجتماعی می‌تواند از نمایش اطلاعات کودکان، مطالب درج ‌شده و فعالیت‌‌های آنها به افراد ناخواسته جلوگیری کند. ضروری است که هر از چند گاهی این تنظیمات را بررسی کنید و از عدم تغییر آنها به صورت ناخواسته توسط کودک مطمئن شوید. همچنین اهمیت این تنظیمات را برای کودکان و نوجوانان به شفاف‌ترین وجه ممکن توضیح دهید.

4- از نرم‌افزارهای فیلترینگ و مانیتورینگ استفاده کنید.

نرم‌‌افزارهای متعددی موجود است که به کمک آنها می‌توانید فعالیت اینترنتی کودکان و نوجوانانتان را نظارت کرده و کنترل‌ نمایید. این نرم‌‌افزارها امکانات متعددی دارند، از جمله:
گزارش انواع فعالیت ‌های برخط کودک از جمله مدت زمان حضور در وب‌گاه‌‌های مختلف، کلماتی که وی در وب‏گاه‌‌های مختلف تایپ کرده است و غیره.
می‌توانند از نمایش محتوای نامناسب تعریف‌ شده توسط والدین جلوگیری کرده و فیلترهای لازم را اجرا کنند.
می‌‌توانند از انجام بعضی فعالیت‌‌ها توسط کودکان و نوجوانان جلوگیری نمایند، مثلا از انجام چت توسط کودکان جلوگیری نمایند.
می‌توانند برخی از ماژول‌‌های سخت‌افزاری مانند دوربین و یا میکروفون را در هنگام استفاده کودک از دستگاه غیرفعال کنند.
و....

دقت شود که برخی دستگاه‌‏های همراه و تبلت‏‌ها خود تنظیمات مخصوصی برای محدودسازی دسترسی برای یک کاربر خاص دارند و امکان تنظیم دستگاه به حالت‏‌هایی مانند حالت کودکان (Kid’s Mode) وجود دارد.

5- در خانواده برای استفاده از شبکه‌های اجتماعی و دستگاه‌های متصل به اینترنت قوانین پایه‌ای تبیین کنید و به آن پایبند باشید.

موسسه حفاظت برخط از خانواده (Family Online Safety Institute-FOSI)‌ پیشنهاد می‌کند که مجموعه‌ای از قوانین برای حفاظت از تمامی افراد خانواده در محیط اینترنت و فضای مجازی، توسط پدر و مادر وضع شود. بهتر است این قوانین در محیط خانواده مورد بحث قرار گرفته و شفاف شود. همچنین خطراتی که متوجه اعضای خانواده است و چگونگی کاهش این خطرات توسط این قوانین برای کودکان و نوجوانان تصریح شود. استفاده از منابعی مانند پورتال مرکز ماهر، پلیس‌ فتا و غیره می‏توانند به والدین در مشخص‏سازی این قوانین کمک کنند.

6- سعی کنید عادت‌های کودکان و نوجوانانتان را بشناسید.

لازم نیست که در مورد فعالیت‌‌های کودکتان جاسوسی کنید و یا تک‌تک فعالیت ‌های وی را به صورت سرسختانه زیر نظر بگیرید. کافی است که در مورد فعالیت‌های وی آگاهی داشته و نظارت ضمنی به آنها داشته باشید. در واقع بایستی عادت‌‌های وی را بشناسید؛ مثلا خوب است بدانید که در مدرسه، محل زندگی و... با چه کسانی رابطه دوستی دارد و از اینکه خارج از این افراد و خانواده، دوستان دیگری در شبکه اجتماعی و فضای مجازی ندارد مطمئن شوید. یکی از ‌روش ‌ها در این حوزه این است که در تدوین قوانین پایه خانواده، حق دریافت نام کاربری و رمز عبور کودکان در شبکه‌‌‌های اجتماعی برای نظارت بر آنها را برای خود قائل باشید و با شفاف‌سازی و بیان علل این کار برای کودک، رضایت وی را جلب ‌نمایید.

7- بهتر است رایانه و لپ‌تاپ را در محل‌‌های شلوغ خانه نگهداری کنید و به کودکان اجازه استفاده از آنها را در اتاق و محل‌های خصوصی‌‌شان ندهید.

بهتر است رایانه، لپ تاپ و سایر دستگاه‌‌هایی که قابلیت اتصال به اینترنت دارند را در محل‌های عمومی خانه همچون پذیرایی و آشپزخانه که محل رفت‌وآمد شما و سایر اعضای خانواده است قرار دهید. این کار به صورت خودکار سبب نظارت شما و دیگران بر فعالیت‌های مجازی کودکانتان خواهد شد. بهتر است خودتان نیز از بردن این‌‌گونه دستگاه‌‌ها به اتاق و محیط خصوصی خودداری کنید و در محل‌‌های عمومی خانه از این وسایل استفاده کنید تا به کودکان احساس تبعیض القا نشود.

8- به کودکان یاد دهید که به پرسش‌نامه‌ها، مسابقات و هدایای رایگان در شبکه‌های اجتماعی اعتماد نکرده و ابتدا موضوع را با شما در میان بگذارند.

در هنگام کار با شبکه‌‌های اجتماعی بسیار پیش می‌‌آید که پیشنهاد شرکت در یک پرسش ‌نامه، مسابقه و غیره به صورت بالاپر (Popup) یا به صورت پیام ‌های تبلیغاتی در شبکه‌‌های اجتماعی تحت موبایل ظاهر شده و از کاربر خواسته می‌شود که در آنها شرکت کند. هر چند که بسیاری از این پیشنهادات، سالم بوده و از طریق خود شبکه‌ اجتماعی یا شرکای شخص سوم قابل اطمینان آن صورت می‌گیرد، اما بعضی مواقع نیز توسط مهاجمان حوزه مهندسی اجتماعی با انگیزه ‌های سوء مانند دزدیدن مشخصات، جعل حساب کاربری و غیره ارائه می‌شود.

معمولا برای اغوای کاربران به قبول این پیشنهادات، از هدایای مختلف و قول شرکت در قرعه‌کشی استفاده می‌‌شود، به طوری که بسیاری از کاربران بزرگسال نیز فریب‌خورده و در دام حمله گرفتار می‌‌شوند. در این میان کودکان حساس‌‌تر هستند و امکان فریب خوردن آنها بسیار بیشتر است؛ لذا سعی کنید به کودکانتان یاد دهید که از این‌گونه پرسش‌نامه‌‌ها، مسابقات و هدایا حتی اگر توسط یکی از دوستان نزدیکشان برای آنها ارسال شده، پرهیز کنند یا در صورت علاقه زیاد به شرکت در آن ‌ها، ابتدا موضوع را با شما در میان بگذارند.

9- مراقب تصاویر و مطالبی که کودکانتان در شبکه‌‌های اجتماعی ارسال می‌کنند باشید.

در یک فضای مجازی ایده ‌آل، کودکان شما هیچ تصویری از خود یا دوستانشان را بدون آگاهی شما منتشر نمی‌کنند؛ اما در واقعیت این‌گونه نیست. کودکان ممکن است خواسته یا ناخواسته اقدام به انتشار محتوا و تصاویر در شبکه‌‌های اجتماعی و فضای مجازی نمایند؛ تصاویری که ممکن است حریم خصوصی ایشان و حتی حریم خصوصی شما را نیز به خطر بیندازند. بنابراین لازم است که همواره صفحات فرزندانتان در شبکه‌های اجتماعی را دنبال کرده و مطالبی که منتشر می‌کنند را پیگیری‌نمایید.

10- الگوی مناسبی برای کودکانتان باشید.

کودکان به صورت ذاتی در بسیاری موارد از شما تقلید می‌کنند. سعی کنید خودتان تا آن‌ جا که می‌توانید ملاحظات امنیتی و حفظ حریم خصوصی را رعایت کنید. خود به ‌خود، فرزندتان نیز متوجه اهمیت این موضوع شده و در فضای مجازی و شبکه‌‌های اجتماعی، از خود محافظت خواهند کرد.

11- در مورد خطرات فضای مجازی و تاثیرات فعالیت‌های مجازی کودکان در زندگی و آینده آنها با ایشان صحبت کنید.

در فضای مجازی و شبکه‌‌های اجتماعی همه‌ چیز ثبت و نگهداری می‌شوند؛ تمامی تصاویری که ارسال می‌کنیم، وبگاه‌‌هایی که مراجعه می‌کنیم، مطالبی که می‌نویسیم و غیره. حتی اگر اطلاعات ارسالی خود در شبکه‌های اجتماعی را حذف کنیم، باز هم ممکن است توسط موتورهای جست‌وجو ثبت و شاخص‌گذاری شده باشند. فعالیت‌ها و اطلاعات ما در فضای مجازی در واقع تاریخچه و شهرت ما را در این فضا می‌‌سازد. حالا تصور کنید که یک کودک کم ‌سن‌ و سال، از روی شیطنت و عدم آگاهی، در فضای مجازی اقداماتی انجام دهد که در تاریخچه و شهرت وی ثبت شود و حتی در زندگی آینده وی نیز تاثیرگذار باشد. لذا تا آنجا که ممکن است، کودکان خود را در مورد این موضوع و تبعاتی که برای آنها در پی خواهد داشت آگاه کنید.

12- سعی کنید در مورد فناوری‌‌های جدید به‌ روز باشید.

مطمئن باشید کودکان شما خیلی سریع با فناوری‌‌های جدید خو گرفته و با تمامی جنبه‌های آن آشنا می‌شوند. شما باید سریع‌‌تر از آنها (یا حداقل هم‌گام با آنها) این فناوری‌ها را یاد بگیرید. این کار دو مزیت اساسی دارد. اول این‌که باعث می‌شود راحت‌‌تر بتوانید فعالیت‌های فرزندتان در شبکه‌‌های اجتماعی و فضای مجازی را دنبال کرده و بر آن‌ نظارت کنید. دوم این ‌که این کار باعث ارتباط نزدیک‌‌تر شما و فرزندانتان شده و برای آنها آرامش بیشتری ایجاد خواهد کرد تا فعالیت‌ها و تجربیاتشان در فضای مجازی را با شما به‌اشتراک بگذارند.

نتیجه

ما در عصری زندگی می‌کنیم که فضای پیرامون ما سرشار از اطلاعاتی است که به وسیله رسانه‌های مختلف تولید می‌شود در چنین فضایی، نیازمند به آموزش رسانه‌ای به تمام مردم به خصوص کودکان، نوجوانان و والدین آنها هستیم تا از تهدیدهای موجود در این فضا کاسته و به فرصت‌های آن افزوده شود.
با توجه به مطالب ارائه شده، مشخص شد که اگر می‌خواهیم در حوزه شبکه‌های اجتماعی، وظیفه آموزش و فرهنگ‌سازی در قبال کودکان به درستی انجام شود باید ابتدا خود والدین به مهارت سواد فضای مجازی آشنا باشند و تا زمانی که این امر صورت نگیرد هیچگاه برنامه‌های آموزشی و تربیتی در حوزه شبکه‌های اجتماعی و به طور کلی فضای مجازی به درستی انجام نخواهد شد. تنها، داشتن سواد فضای مجازی به والدین این امکان را می‌دهد تا به سطحی برسند که حین استفاده کودک خود از شبکه‌های اجتماعی، همراه او باشند و وظیفه آموزشی و تربیتی خود را انجام دهند در غیر این صورت اگر والدین با این مهارت آشنا نبوده، نمی‌توانند با کودکان خود همراه باشند و بر روی فعالیت‌های آنها در شبکه‌های اجتماعی نظارت داشته و در نتیجه ناخواسته به سمت روش‌های خودساخته یا غیر اصولی مبتنی بر زور و اجبار می‌روند که به هیچ وجه نتیجه آموزشی و تربیتی مناسبی نخواهد داشت.

منبع: کیهان