سرنوشت منتقدانی که فیلمساز شدند؛ از گدار تا معتمدی!

«اگر میتوانید خودتان دست به کار شوید و فیلم مورد علاقه‌تان را بسازید!» این واکنشی است که برخی از کارگردانان سینما در قبال نوشته‌های تند منتقدان از خود بروز می‌دهند. در آن سو، اغلب منتقدان بر این باورند که نقد، بالقوه تخصصی مستقل است و الزامی در این نیست که یک منتقد سینما، حتماً یک فیلمساز موفق نیز باشد. اما جالب است بدانید که برخی از کارگردانان به نام جهان، حرفه خود را ابتدا با روزنامه نگاری، یادداشت نویسی، نگارش و نقد فیلم آغاز کرده‌اند. نام‌های بزرگی مانند: فرانسوا تروفو، ژان لوک گدار، ژاک ریوت و کرول شاپرول همگی منتقدانی بودند که با تهور و تمرد به جرگه فیلمسازان گام نهادند و بعضاً خود جریان ساز مسیری نو در هنر هفتم شدند.

در این بین «گدار» موفق به دریافت جایزه اسکار افتخاری در سال 2010،جایزه سزار افتخاری و جایزه معتبر ژان ویگو شد. از مطرح ترین فیلم های گدار میتوان به فیلم «آلفاویل» اشاره کرد که خرس طلایی جشنواره برلین را برای وی به ارمغان آورد. در سال 2014، انجمن ملی منتقدان فیلم آمریکا، فیلم فرانسوی «خداحافظی با زبان» را به عنوان بهترین فیلم سال انتخاب کردند.

اما در میان فیلمسازان وطنی هم، چهره های مطرحی همچون کیومرث پوراحمد، فریدون جیرانی، حمید نعمت الله و احمدرضا معتمدی دیده میشوند که کار خود را با نگارش نقد در حوزه سینما آغاز کردند و در فیلمسازی هم توانستند به جایگاه قابل احترامی دست یابند. اگر بخواهیم تاریخ ورود منتقدان به دنیای فیلمسازی در سینمای ایران را مرور کنیم، در اولین گام به نام «پرویز نوری» خواهیم رسید . او قدیمی ترین منتقد و روزنامه نگار سینمایی قبل انقلاب بود که تجربه سردبیری «ستاره سینما» را در کارنامه داشت. نوری پس از انقلاب سه فیلم«سه تا جاهل»، «حکیم باشی»و«عیالوار» را کارگردانی کرد که جایگاهی فراتر از یک فیلم فارسی ساز برای او به ارمغان نیاورد و آخرین فیلمش را هم 2 سال پس از پیروزی انقلاب ساخت و فیلمسازی را کنار گذاشت و همان نقد فیلم را ادامه داد.

سیروس الوند، کیومرث پوراحمد و ابوالحسن داوودی نیز از نسل بعدی منتقدان فیلمساز به حساب می آیند که در این بین، مسیر سینمایی الوند با فراز و نشیب های فراوانی همراه بوده و به جز چند اثر موفق مانند فیلم های «یک بار برای همیشه» و «دست های آلوده»، مابقی آثار توفیقی را برای وی به همراه نداشت.

فریدون جیرانی که ازاو به عنوان «تاریخ شفاهی سینمای قبل و بعد از انقلاب» یاد میکنند از مطرح ترین روزنامه نگاران و منتقدانی است که به جرگه فیلمسازان پیوست و با فیلم «قرمز» در سینمای بدنه صاحب جایگاه شد و دیگر اثر او فیلم «من مادر هستم» حواشی متعددی در رسانه ها به وجود آورد. شایان ذکر است که جیرانی تا به امروز در کنار فیلمسازی، کماکان به فعالیت های مطبوعاتی و رسانه ای خود تداوم بخشیده و در آن حوزه هم جزو چهره های صاحب نظر و تاثیرگذار است.

حمید نعمت الله یکی از موفق ترین منتقدانی است که به دنیای سینما وارد شده است. در ابتدای دهه هفتاد با دستیاری مسعود کیمیایی وارد سینما شد و پس از آن با ساخت «بوتیک»، «بی‌پولی»، سریال «وضعیت سفید» و «آرایش غلیظ» به یکی از معتبرترین فیلمسازان ایرانی تبدیل گشت.

احمدرضا معتمدی که پیشتر از منتقدان و نظریه‌پردازان در حوزه مباحث تئوریک هنر و فلسفه زیبایی شناسی در مطبوعات و کتب بوده است پس از ورود به دنیای سینما نیز توانست همان مسیر موفق گذشته را تکرار نموده و در جهت افزایش سطح کیفی فیلمسازی در ایران تلاش های بسیاری را انجام دهد. البته « عدم تصاحب گیشه» بیشترین نقدی بود که به مجموعه آثار معتمدی وارد می شود. هر چند که او با ساخت فیلم «قاعده بازی» نشان داد توانایی ساخت فیلم برای مخاطب عام را هم در اختیار دارد. ساخت آثاری مانند «هبوط» و «زشت و زیبا» شروع متفاوت معتمدی در سینما بود و فیلم «دیوانه ای از قفس پرید» منجر به کاندید شدن وی در بخش بهترین کارگردان و دریافت سیمرغ بهترین فیلم سی و یکمین جشنواره فیلم فجر شد. فیلم «آلزایمر» نیز سیمرغ بهترین بازیگر مرد جشنواره بیست ونهم را برای «مهدی هاشمی» به ارمغان آورد.

احمدرضا معتمدی با فیلم «سوء تفاهم»، در سی و ششمین جشنواره فجر حضور دارد و باید دید تا جدیدترین اثر او چه دستاوردی را به کارنامه فیلمسازی اش افزون خواهد کرد.

شایان ذکر است منتقدان دیگری نظیر رسول صدرعاملی، هادی مقدم دوست، رضا درمیشیان، مسعود دهنمکی، صفی یزدانیان، اصغر نعیمی و ابوالقاسم طالبی هم از جمله منتقدان و ژورنالیست های مطرحی بوده که پا در دنیای فیلمسازی نهاده و در این مسیر پرتلاطم، به دنبال اثبات توانایی های خویش هستند.

?