گردشگری مسئولانه یا حفاظت فیزیکی؛ آشوراده در التهاب اقدامات دوگانه

آرزو میرزاخانی-گروه اجتماعی: « آشوراده » تنها جزیره ایرانی با مساحت 380 هکتار در منطقه حفاظت شده میانکاله در دریای خزر است که چند سالی‌ است صحنه نزاع گروه‌های مختلف برای دستیابی به عرصه‌های طبیعی بکرش شده است. عده‌ای معتقدند گردشگری می‌تواند این منطقه را نجات دهد و عده‌ای نیز بر این باورند که گردشگری آشوراده را به نابودی می‌کشاند.

حر منصوری عبدالملکی از آن دسته فعالان محیط زیست و گردشگری است که بر این باور است، گردشگری مسئولانه بهتر از حفاظت فیزیکی مطلق است.

این جزیره زیبا و بکر در کنوانسیون جهانی رامسر در زمره تالابهای مهم دنیا قرار گرفته و در تمامی ایام سال میزبان انواع پرندگان است. ضمن اینکه گفته می‌شود 40 درصد از خاویار ایران در نزدیکی این جزیره به دست می‌آید. با وجود این، از مدت‌ها پیش و در دولت‌های مختلف بر سر تصاحب این عرصه طبیعی زیبا و تبدیل آن به منطقه‌ای گردشگری بحث و جدل‌های بسیاری وجود داشته و در نهایت در سال 93، معصومه ابتکار رئیس سازمان محیط‌ زیست صراحتا اعلام کرد که این جزیره بر اساس توافق‌نامه‌ای که با سازمان میراث فرهنگی به امضا رسیده قرار است به یکی از قطب‌های گردشگری کشور تبدیل شود. هرچند این اقدام وی اعتراض‌های بسیاری از دوستداران و فعالان محیط‌زیست را به دنبال داشت اما عده‌ای هم بودند که استدلال متفاوتی از گردشگری در آشوراده داشته و معتقدند که طرح گردشگری طبیعی با الزام به رعایت مسائل زیست‌ محیطی می‌تواند در این منطقه اجرایی شود.

اکوتوریسم راهکار مناسبی برای آشوراده

«منصوری عبدالملکی» از فعالان محیط‌ زیست در خصوص گردشگری در میانکاله به آنا می‌گوید: تعریف‌های متعددی از جمله گردشگری تاریخی، گردشگری سلامت، گردشگری غذا یا ژئوتوریسم و ..، برای گردشگری وجود دارد و یکی دیگر از زیر شاخه‌های پر طرفدار آن، گردشگری اکوتوریسم است.

منصوری می‌گوید که اکوتوریسم یک سفر و بازدید زیست محیطی مسؤولانه از مناطق طبیعی بکر است که به منظور لذت بردن از طبیعت و درک مواهب و ویژگی‌های فرهنگی مرتبط با آن انجام می‌شود، به طوری که باعث ترویج حفاظت می‌شود و اثرات منفی بسیار کمی از جانب بازدیدکنندگان بر محیط به جای گذارد و شرایطی را برای اشتغال و بهره‌مندی اقتصادی و اجتماعی مردم محلی (بومی) فراهم کند.

زباله، آشوراده را تهدید می‌کند

به گفته دیده‌بان میانکاله یکی از مشکلاتی که اکنون تنها جزیره ایرانی در دریای خزر را تهدید می‌کند، تجمع زباله است و در صورت ادامه این روال آشوراده به جزیره‌ای مملو از زباله تبدیل خواهد شد. زیرا به دلیل وجود نداشتن قوانین و الگوی مدیریتی مشخص، در ایام پیک سفر، روزانه بیش از 1700 نفر گردشگر بدون اطلاع، با قایق‌هایی که در صورت رفت و آمد زیاد منطقه را تخریب می‌کنند وارد جزیره می‌شوند و بدون کمترین لذت بردن از جزیره و صرفا با خوردن نهاری در رستوران شیلات جزیره را ترک می‌کنند. این اشخاص کمترین سود را برای بومیان و بیشترین زباله را با خود به همراه دارند به همین دلیل نمی‌توان از دولت انتظار داشت که آشوراده را رها کند و هیچ برنامه‌ای برای آن نداشته باشد.

اردوگاه آموزش و پرورش در تنها جزیره ایرانی خزر

منصوری در ادامه سخنانش با انتقاد از کسانی که دیدی تند به اجرای طرح گردشگری در جزیره آشوراده دارند، یادآور می‌شود که سال‌ها پیش آموزش و پرورش در این جزیره سازه‌هایی ایجاد کرد که به عنوان اردوگاه آموزشی هستند اما هرگز کسی به ایجاد آنها اعتراضی نکرده است.

او می‌گوید: آشوراده یکی از بخش‌های منطقه حفاظت‌شده میانکاله بوده و پناهگاه حیات وحش است. بنابراین اجازه هیچ گونه ساخت و سازی در آن نباید صادر شود. با وجود این در طول یک دهه گذشته آموزش و پرورش توانسته تعدادی ویلا و امکانات به عنوان اردوگاه آموزشی در آن تاسیس کند که به نظر می‌رسد این خود تشویقی بوده برای سرمایه‌گذاران تا برای تصاحب این جزیره هجوم بیاورند.

وی البته ابراز امیدواری کرد که با بازدید اعضای کمیسیون اصل 90 مجلس شورای اسلامی آشوراده تا حدودی از گزند ساخت‌وسازها در امان مانده زیرا در این بازدید اعلام شده است که هرگونه ساخت و ساز و منطقه گردشگری در آشوراده منتفی و ممنوع است.

لزوم مشارکت‌ محلی در اجرای طرح گردشگری طبیعی

او البته ایجاد چنین حسی در مردم محلی را دارای چند پیش‌فرض می‌داند و یادآور می‌شود که در مرحله اول باید مشارکت‌های محلی به بالاترین میزان برسد و جامعه میزبان به درستی با بهره‌برداری از دانش بومی و تلفیق آن با روش های مدرن میزبانی و راهنمایی اکوتوریسم پایداری منابع را در کنار منافع مالی در دراز مدت حفظ کنند که البته این مهم نیازمند اجرای پروژه‌های توانمندسازی مردم بومی برای کاهش رد پای اکولوژیکی در منطقه پایلوت است.

منصوری با بیان اینکه برای پذیرش این تغییرات باید به مردم فرصت لازم داده شود تا بتوانند مهارت لازم و سرمایه انسانی آن را در جهت پذیرش کنترل شده اکوتوریسم به‌دست بیاورند، تاکید می‌کند: این کار مستلزم اجرای برنامه‌های مدیریتی و بازاریابی با شیب ملایم در مدت زمانی چند ساله است. البته با توجه به ظرفیت‌ها و محدودیت‌های اکولوژیکی منطقه، از جمله محدودیت‌های رفت وآمد قایق از طریق کانال حیاتی چپق اوغلی، حساس و شکننده بودن زیستگاه‌های پرندگان در شمال شرقی جزیره، باید با روش‌های علمی و مورد اعتماد ظرفیت برد اکولوژیکی منطقه در فصل‌های مختلف اندازه‌گیری شده تا تعداد افرادی که که می‌توانند در هر زمان از سال از این منطقه دیدن کنند موجب تخریب زیستگاه که مهم‌ترین سرمایه این منطقه به شمار می‌رود، نشود و قوانین تعریف‌شده به صورت واقعی توسط حاکمیت پایش و توسط بومیان نیز رعایت شود.