مستندسازی در ایران بیشتر محفلی است / آرشیو صدا و سیما حتی به ما هم فیلم نمی‌دهد
به گزارش گروه رسانه های دیگر آنا از فرهیختگان، محسن یزدی، مدیر مرکز فیلم مستند سوره یکی از مستندسازان موفقی است که در حوزه رسانه‌های جمعی و مطبوعات هم فعالیت کرده است. این مستندساز در کارنامه خود تولید فیلم‌های مستند «99درصد» درباره جنبش وال‌استریت و «مسافر ایران» درباره حضور یک مادر شهید لبنانی در ایران را دارد. او همچنین تهیه‌کنندگی فیلم «ابرها در راهند» را برعهده داشته است. او از سال 93 با حکم محمد حمزه‌زاده، معاون هنری حوزه هنری، مدیریت مرکز فیلم مستند سوره را برعهده گرفت. تاکنون بیش از 40 مستند در این مرکز ساخته شده است که هر کدام به نوبه خود حرفهای فراوانی؛ از مسائل روز جامعه گرفته تا اتفاقات مهم جهان برای گفتن دارند. با او به گفت‌وگو نشسته‌ایم تا بیشتر با فعالیت‌های مرکز مستند سوره آشنا شویم.
هدف و رویکرد شما در تولیدات مستند سوره چیست؟
شعار اصلی مرکز ما پیوند مستند با منافع ملی است. ما معتقدیم باید درباره مسائل مهم کشور که در راستای منافع کشور و ملت است، مستند بسازیم. در این حوزه تولیدات زیاد است اما همه این تولیدات به درد مردم نمی‌خورد. معتقدیم باید در مورد مسائل مهم کشور به مردم اطلاع‌رسانی شود. فیلم‌های مستندی باید در کشور ساخته شود تا به مردم راجع به مسائل جامعه اطلاعات دهند. در کشور ما در مورد تاثیر مسائل خارجی در کشور مرتب صحبت و تحلیل ارائه می‌شود اما اطلاع‌رسانی خوبی در مورد مسائل داخلی صورت نمی‌گیرد. به‌عنوان مثال می‌شود به بحث مسائل اقتصادی‌وبانک‌ها اشاره کرد.
بیشتر فیلم‌های مستندی که در ایران ساخته می‌شود جای مناسبی برای نمایش ندارند تا با مخاطب عام ارتباط برقرار کنند. شما در این رابطه چه راهکارهایی اندیشیده‌اید تا مستندهایی که تولید می‌کنید دیده شود؟
برای دیده شدن فیلم مستند راهی جزء تلویزیون وجود ندارد. تلویزیون و ارتباط با مخاطب عام اقتضائاتی دارد که باید رعایت شود. در این چند ساله اکثر مستندها به سمت فیلم‌های جشنواره‌ای رفته است که تقریبا مورد‌پسند مخاطب عام نیست. متاسفانه مستندسازی بیشتر محفلی شده است. البته جدیدا مستندسازان از مخاطب عام صحبت می‌کنند اما بدنه حرفهای مستندسازان به سمت تلویزیون نرفته است. این مساله خوبی نیست. باید مستندهای تلویزیونی تقویت شود. اگر این اتفاق بیفتد، مخاطب هم با فیلم‌های مستند آشتی می‌کند. اگر به سمت تلویزیون نرویم آثار دیده نمی‌شوند. البته اینترنت، شبکه نمایش خانگی و اکران دانشگاهی هم هست اما اینها یک هزارم تلویزیون هم نمی‌توانند تاثیرگذار باشند. پس ما باید به سمت تلویزیون برویم و مستندهایی را تولید کنیم که دارای المان‌های جذابیت برای مخاطب عام است. یکی از مستندسازان با سابقه روزی به من حرفی زد که خیلی درست بود. او می‌گفت در فیلمسازی پخش خیلی مهم است و باید به آن بیشتر توجه کنیم. ما اول باید مسائل حوزه پخش را درست کنیم تا براساس آن تولید بهینه انجام دهیم. ممکن است کسی 20 فیلم مفید تولید کرده باشد اما هیچ‌کدام از آنها پخش خوبی نداشته باشند، عملا همه این فیلم‌های تولیدی که محتوای خوبی هم داشته‌اند هیچ فایده‌ای برای جامعه نداشته‌اند. باید سعی کنیم آرام آرام شبکه توزیع و پخش را سامان دهیم.
فیلمسازان مستعد و جوانی در شهرهای مختلف ایران زندگی می‌کنند که به دلیل دوری از پایتخت یا مشهور نبودن، کمتر مورد توجه قرار می‌گیرند. شما از این هنرمندان برای تولیدات مرکز مستند سوره استفاده کرده یا فقط از مستندسازان باسابقه دعوت به همکاری می‌کنید؟
ما در شهرهای مختلف دفتر داریم و سعی می‌کنیم فیلمسازان جدیدی را کشف کنیم. البته مرکز ما معمولا کار حرفهای انجام می‌دهد و با مستندسازان باسابقه و حرفهای طرف است. حدود یک‌سالی است که ما به شهرستان‌ها می‌رویم و با فیلمسازان جوان ارتباط برقرار می‌کنیم. تلاش می‌کنیم از افراد مستعد در شهرستان‌های نیز برای مستندسازی کمک بگیریم.
پشتوانه یک فیلم مستند خوب، پژوهش و تامین اسناد است. این موضوع در مورد فیلم‌های تاریخی بیش از دیگر فیلم‌ها به چشم می‌آید؛ زیرا نیازمند تامین فیلم‌های آرشیوی خوب است. شما برای فیلم‌هایتان چقدر در این زمینه سرمایه‌گذاری می‌کنید؟
ما برای پژوهش خیلی وقت می‌گذاریم و بر آن تاکید هم داریم. به راحتی از کنار کارهایی که به‌طور مشخص نیاز به پژوهش دارند رد نمی‌شویم. گاهی اوقات پژوهش‌ها را خودمان انجام می‌دهیم؛ این در حالی است که دفتر ما بیشتر فعالیت‌هایش را برون‌سپاری می‌کند. ما تحقیق می‌کنیم و با مستندسازان حرفهای وارد مذاکره می‌شویم و در کنارش آرشیو هم پیدا می‌کنیم.
خیلی بیشتر از آن چیزی که شما فکرش را کنید در کشور فیلم آرشیوی وجود دارد، منتها اینها آزاد شده و در دسترس عموم نیست. حتی ما هم نتوانسته‌ایم برای بعضی از فیلم‌هایمان به این آرشیوها دسترسی پیدا کنیم.
ما در حـــال تـــولید مجموعه‌ای در مورد رضاشاه هستیم که برای آن از آرشیو بخش‌های زیرمجموعه وزارت ارشاد استفاده کرده‌ایم. این مستند را حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی با مشارکت بسیج صدا و سیما تولید می‌کند؛ یعنی حکومتی‌تر از این فیلم دیگر وجود ندارد اما صدا و سیما با ما همکاری نکرد.
چرا؟
گفتند ما نگران هستیم که از این آرشیو چگونه می‌خواهند استفاده کنند. البته منع قانونی برای بخش‌هایی از آرشیو داشتند؛ اما همکاری هم نکردند. جاهای دیگری هم هستند که کلی تصویر دارند که آزاد نشده است. گرفتن تصویر از آنها خیلی سخت است. به نظرم تلویزیون الان دیگر متوجه شده است که باید این همکاری‌ها صورت بگیرد.
تحقیقات برخی از مستندهای شما را هم ممکن است خود سازنده انجام دهد. مانند مستند مهندس بازرگان که توسط علی ملاقلی پور ساخته می‌شود؟
بله. البته بیشتر تحقیقات را خودمان انجام می‌دهیم. اما اگر فیلمسازی تحقیقی داشت باید ما را مطمئن کند که کارش درست انجام شده است.
برخـــی می‌گـــوینـــد مستندهایی که در خارج از ایران ساخته می‌شود مخاطب بیشتری به نسبت مستندات داخلی دارند. این موضوع درست است؟
دقیقا همین‌طور است. جریان حرفهای مستند در کشور ما جریان مستندهای جشنواره‌ای است. انگار نام مستند مخاطب‌محور و تلویزیونی به نوعی ناسزا بین مستندسازان تبدیل شده است. علتش هم این است که چند وقتی تلویزیون مستندهای بد و با‌کیفیت پایین زیادی پخش کرده است و هیچ تاکیدی نداشته که فقط مستند خوب پخش کند. برای همین نام مستند تلویزیونی را خراب کرده است. از طرفی مستندسازان حرفهای خیلی سخت به سمت مستندهای مخاطب‌محور می‌روند که قاعدتا باید از تلویزیون پخش شود.
شما چه راهکاری پیشنهاد می‌دهید تا مستندسازان با مستندهای مخاطب‌محور آشتی کنند؟
این موضوع به سیاستگذاری‌ها بستگی دارد. جاهایی مثل حوزه هنری، وزارت ارشاد و تلویزیون باید تلاش کنند مستندهای مخاطب محور را احیا کنند. تمام رسانه‌های ما وقتی یک مستند در روستای نروژ جایزه می‌گیرد خبرش را منتشر می‌کنند با این عنوان که فلان مستند یک جایزه بین‌المللی گرفته است. حالا همین مستند اگر دو میلیون مخاطب در تلویزیون داشته باشد هیچ‌جا نامش درج نمی‌شود. باید در سیاستگذاری‌ها این مساله لحاظ شود تا فقط جایزه بردن در جشنواره‌ها مهم نباشد. ما در دوره‌ای به سر می‌بریم که جشنواره‌های مختلفی در جاهای متفاوت دنیا برگزار می‌شود که فقط نام بین‌المللی را با خودشان به همراه دارند.
مجموعه مستند رضا شاه در چه مرحله‌ای قرار دارد؟
مجموعه 16 قسمتی رضا شاه به کارگردانی مهدی فارس در حال ساخته شدن است که حدود هفت تا هشت قسمت تدوین آن تمام شده است.
مرکز مستند سوره در زمینه فیلم‌های مستند با موضوعات بین‌المللی هم فعالیت‌های خوبی داشته است. مخصوصا در زمینه تروریست‌های داعش این مرکز چند فیلم در مورد سوریه ساخته است. باز هم مستندی در این مورد در دست ساخت دارید؟
دو سال پیش مستند A157 را ساخته‌ایم که در جشنواره فیلم فجر هم جایزه گرفته است. یک فیلم به نام «دنبال صلح» هم در این زمینه ساخته‌ایم. هم‌اکنون در حال تولید یک مجموعه پنج قسمتی به نام «گزارش پنج ساله» هستیم که دو قسمتش آماده شده است و این یکی از بهترین و کامل‌ترین مستندهایی خواهد بود که در مورد جنگ سوریه ساخته شده است.
مستندهای برتر سوره
«ابوایــست» مستند پرتره مجید انتظامی است. در این مستند پرتره، تمام کارهای مهم این استاد موسیقی گنجانده شده و با دیدن آن می‌توان مجید انتظامی را شناخت. از آنجا که بسیاری از موسیقی‌های خاطره‌انگیز او در فیلم‌های مختلف، در این مستند آورده شده، دیدن آن اتفاقی نوستالژیک و خاطره‌انگیز برای اهالی سینما و علاقه‌مندان است. در این مستند، مصاحبه‌هایی با شخصیت‌های مختلف هنری، همکاران و خانواده مجید انتظامی صورت گرفته تا علاوه‌بر نمایش آثار هنری او، روابط گرم خانوادگی او نیز به تصویر کشیده شود. دلیل نامگذاری آن نیز این است که مجید انتظامی ساز ابوا می‌نوازد. کارگردان این مستند که در روز 24 مرداد و همزمان با مراسم بزرگداشت مجید انتظامی رونمایی شد، امیرصادق محمدی و تهیه‌کننده آن جواد موگویی است.
فصل هرس
مستند «فصل هرس» به کارگردانی لقمان خالدی و تهیه‌کنندگی مهدی شامحمدی تولید شده است. این مستند در نهمین جشنواره سینما حقیقت به‌عنوان بهترین مستند معرفی و نیز در شبکه‌های توزیع مستند منتشر شد.
این فیلم که افتخارات زیادی از جمله بهترین مستند نهمین جشنواره سینمای مستند ایران (حقیقت)، نامزدی بهترین مستند و کارگردانی جشنواره فیلم فجر و بهترین مستند جشن حافظ را در کارنامه خود دارد، از محصولات مرکز مستند سوره حوزه هنری است.
«فصل هرس» روایت زندگی شخصی به نام قاسم تک دهقان مدعی کشف داروی سرطان است که می‌خواهد در طول فیلم ادعایش را ثابت کند. این مستند اکنون در سایت‌هایی مانند فیلیمو، فیلم نت و سینما مارکت قابل تهیه است.
مستند«A157»:
فیلم «A157» به کارگردانی بهروز نورانی‌پور محصول سازمان سینمایی حوزه هنری است که تاکنون در جشنواره بین‌المللی توانسته گوی رقابت را از دیگر مستندها برباید. از جمله این مستند در بخش رقابتی شانزدهمین جشنواره بین‌المللی فیلم «واچ داکز» لهستان به نمایش درآمد و عنوان بهترین فیلم مستند این جشنواره را از آن خود کرد. جشنواره «واچ داکز» مختص فیلم‌های مستند و یکی از مهم‌ترین جشنواره‌های فیلم در زمینه حقوق بشر است.
مستند «A157» تاکنون جوایز بسیاری را در داخل کشور از جمله جشنواره فیلم فجر، مقاومت، سینما حقیقت و … کسب کرده و پیش از این جایزه ویژه هیات داوران جشنواره فیلم «سینیه دو نویی» فرانسه را هم دریافت کرده بود.
راه طی‌شده
مستند «راه طی‌شده» با محوریت زندگی مهندس بازرگان، به کارگردانی علی ملاقلی‌پور با سرمایه‌گذاری حوزه هنری ساخته می‌شود. این مستند با موضوع بررسی افکار و اندیشه‌های «مهندس مهدی بازرگان» به‌عنوان روشنفکر دینی، سیاستمدار و نخست‌وزیر دولت موقت ایران در سال 57 در حال تولید است. تحقیقات این فیلم مستند از دی‌ماه سال گذشته آغاز شده و از تولیدات مرکز مستند حوزه هنری است که تهیه‌کنندگی آن را محمدامین نوروزی برعهده دارد. این مستند در حال حاضر مراحل ضبط مصاحبه با شخصیت‌های نهضت آزادی از قبیل آقای مهندس توسلی، دکتر سحابی، مهندس اکبر بدیع زادگان و... را طی می‌کند و قرار است برای جشنواره سینما حقیقت آماده نمایش و در این رویداد رونمایی شود.
خاطرات خانه متروک
مستند «خاطرات خانه متروک» نگاهی است گذرا به پاره‌ای از رخداد‌‌های جنگ جهانی اول در ایران که به وقایعی تلخ و فراموش‌شده می‌پردازد. این اثر هنری 84 دقیقه‌ای همراه با روایتی تاریخی به موضوعاتی چون انتقال پایتخت یا وقایع بوشهر در دوره جنگ جهانی اول و با اتکا به 84 منبع و عکس‌های مستند در این زمینه پرداخته است. مستند «خاطرات خانه متروک» به نویسندگی و کارگردانی مهدی فارسی و تهیه‌کنندگی محسن یزدی در مرکز مستند حوزه هنری تهیه شده است. تحقیق و نگارش این مستند هفت ماه طول کشید و در جشنواره فجر، عمار و حقیقت مورد استقبال قرار گرفت.
مجموعه رضاشاه
در پی استقبال از مجموعه مستند «در برابر طوفان» با موضوع حکومت پهلوی دوم، مجموعه مستند مشابهی درباره «رضا شاه» با روایت ناگفته‌هایی از حکومت پهلوی اول، به کارگردانی مهدی فارسی و به تهیه‌کنندگی مرکز مستند سوره حوزه هنری و بسیج صداوسیما تولید می‌شود.
در ابتدا عوامل قصد داشتند این مستند را در قالب یک قسمت بسازند، اما با توجه به ناگفته‌ها و تحقیقاتی که انجام دادند، به این نتیجه رسیدند که 16 قسمت این مستند را تولید کنند.
انتهای پیام/