ساها؛ چتر گسترده دانشگاه آزاد برای پاسخگویی به محققان و پژوهشگران
گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، علی فراهانی؛ در سال 93 اجرای طرح شبکه آزمایشگاهی دانشگاه آزاد اسلامی با عنوان سامانه آزمایشگاه‌های همکار آزاد (ساها) در دستور کار حوزه معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه قرار گرفت. بی‌تردید طرح ساها را می‌توان تجلی عینی اقتصاد مقاومتی دانست که برپایه شاخص‌های تبیین و ابلاغ شده از سوی رهبر انقلاب در حوزه اقتصاد مقاومتی در این دانشگاه اجرایی شده است.
با توجه به تحریم‌ها و شرایط اقتصادی خاصی که کشور با آن دست به گریبان بود، در طرح ساها اهدافی متناسب با شرایط در نظر گرفته شد. از آن جمله می‌توان به استفاده حداکثری از ظرفیت‌های ساختاری موجود؛ صرفه‌جویی ارزی و افزایش توانمندی متخصصان داخلی اشاره کرد. برای همین صرفه‌جویی و اجتناب از خرید دستگاه‌های غیرضروری و تکراری در دستور کار ساها قرار گرفت که منجر به کاهش 20 میلیارد تومانی هزینه خرید دستگاه‌ها تا پایان سال 95 شد.
خدمات آزمایشگاهی به جامعه علمی کشور تا پایان آذر 95 از سامانه ساها ارائه شده است که این نیز، یکی دیگر از دستاوردهای ساها در حوزه اقتصاد مقاومتی است. از دیگر اقدام‌های انجام شده در طرح ساها می‌توان به حمایت از تولید تجهیزات آزمایشگاهی و کارگاهی از سوی متخصصان داخلی و حمایت از خرید تجهیزات ساخت داخل با تدوین و ابلاغ آیین‌نامه‌های مربوطه و حمایت و هدایت متخصصان برای تولید دستگاه‌های آزمایشگاهی و کارگاهی با بهره‌گیری از توان داخلی با ایجاد سازوکار لازم در سال 95 اشاره کرد. در مجموع در حوزه توانمندسازی منابع انسانی از طریق برگزاری دوره‌های تخصصی آزمایشگاهی و پیشرفته اقدام‌های موثری انجام شده است و از سال جاری نیز دوره‌های مدیریتی مرتبط برای مدیران آزمایشگاهی با هدف تربیت مدیران متخصص و توانمند برنامه‌ریزی شده است.
دکتر علیرضا ایرانبخش، مدیرکل دفتر توسعه و پشتیبانی شبکه‌های آزمایشگاهی و تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی شاید تنها کسی باشد که بتواند به صورت جامع درباره این ظرفیت دانشگاه آزاد اسلامی سخن بگوید.
در ادامه مشروح گفت‌وگوی تفصیلی خبرگزاری آنا با او را می‌خوانید؛
لطفا درباره سامانه ساها و اقداماتی که تاکنون از طریق این سیستم صورت گرفته است، توضیح دهید؟
از زمانی که دانشگاه آزاد اسلامی شکل گرفت و فعالیت علمی خود را در حوزه‌های مختلف آغاز کرد، آزمایشگاه‌ها و کارگاه‌ها به تبع سرفصل‌های آموزشی و پژوهشی به وجود آمدند، که البته در آن زمان بیشتر تکمیل فرآیند آموزش مطرح بود. بنابراین به مرور زمان اقدامات دانشگاه آزاد در مباحث آموزشی و پژوهشی و تحقیقاتی جدی شد. تیرماه 93 که سازوکاری تشکیلاتی در حوزه آزمایشگاه‌ها و کارگاه‌ها لحاظ گردید، یعنی از آن به بعد مدیریت یکپارچه بر مجموعه عظیم آزمایشگاه‌ها به وجود آمد و ما توانستیم در حساب تقریبی بیش از 11 هزار آزمایشگاه و کارگاه را ثبت کنیم. مهمترین چالش در برنامه‌ریزی، توانمندسازی و نظارت بر ارائه خدامات آزمایشگاهی؛ نبود بانک جامع اطلاعاتی بود. لذا با طراحی فاز اول پورتال، سامانه آزمایشگاه‌های همکار آزاد یا همان ساها خلق شد و مقرر گردید این سامانه مراحل تکوین و تکامل خود را ادامه دهد.
قبل از تشکیل ساها، خرید تجهیزات از سوی واحدهای دانشگاهی چگونه صورت می‌گرفت؟
در آن زمان هرکدام از واحدهای دانشگاهی به صورت جزیره‌ای عمل می‌کردند. به عبارتی تجهیزاتی خریداری می‌شد که آزمایشگاه‌ها یا واحدهای دانشگاهی مجاور و حتی سازمان مرکزی از وجود آن‌ها در آن واحدها اطلاع نداشتند. به طور مثال ارائه خدمات به جامعه علمی یک استان یا پاسخگویی به مخاطبان خاص آن استان، یک عدد دستگاه جذب اتمی کفایت می‌کرد. در حالی شاهد آن بودیم که در یکی از واحدهای دانشگاهی 4 دستگاه مشابه وجود داشت. منظور من از بیان این سخنان و نکات این است که بگویم خرید برخی دستگاه‌ها و تجهیزات، غیرضروری یا حتی تکراری بود. اما متاسفانه برخی واحدهای دانشگاهی برای جذب بودجه پژوهشی به خرید آن‌ها روی آورده بودند.
در این باره می‌توانید مثالی را بیان کنید؟
بله. در یکی از واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی دستگاه "های تِک" خریداری شده بود که 12 سال از جعبه خود خارج نشده بود. در حالی‌که این دستگاه به دلیل رشد تکنولوژی طول عمرش بین 5 تا 8 سال است. برخی از مسئولان به دلیل جابه‌جایی‌های مدیریتی از خرید و وجود چنین تجهیزاتی خبر نداشتند. بنابراین تشکیل بانک جامع اطلاعاتی برای بهبود و حذف این مشکلات ضروری بود و اکنون ما بالای 90 درصد، می‌توانیم اطمینان داشته باشیم که صحت اطلاعاتی درباره وجود دستگاه‌ها و تجهیزات داریم.
پس سامانه ساها می‌تواند نظارت دقیق بر آزمایشگاه‌ها و تجهیزات داشته باشد؟
اداره‌ای به عنوان پایش و نظارت ساها بنا به ضرورت برای ارجاع افراد به آزمایشگاه‌ها در واحدهای سراسر کشور برای تایید یا اصلاحات تجهیزات یا رسیدگی به شکایات و همچنین کنترل کیفیت ارائه خدمات به وجود آمد. در حال حاضر دانشگاه آزاد 3 هزار و 403 کارگاه تخصصی و 6 هزار و 730 آزمایشگاه دارد که بیش از 2 هزارو 911 نفر متخصص در این کارگاه‌ها و آزمایشگاه‌ها فعالیت می‌کنند.
از طرفی تاکنون تعداد 38 هزار و 283 تجهیزات به ثبت رسیده و 1 هزار و 9 دستگاه پیشرفته "های تک" در مجموعه دانشگاه آزاد اسلامی وجود دارد. سیستم و سامانه ساها روزانه و حتی ساعتی، قابلیت به روز شدن را دارد. یعنی این ارقام ارائه شده شاید فردا تغییر کنند، زیرا ممکن است فردی در یکی از واحدهای دانشگاه بازنشسته شود یا دستگاهی حذف یا تجهیزاتی اضافه شوند.
خدمات دانشگاه آزاد اسلامی در حوزه آزمایشگاهی به چه صورت است؟
کیفیت ارائه خدمات در بحث آزمایشگاه‌ها و به طور کلی علوم تجربی یکی از رسالت‌های مهم دانشگاه آزاد به حساب می‌آید؛ زیرا با ارتقای وسایل و تجهیزات، دانشجویان می‌توانند فعالیت بهتری در مقاطع مختلف به ویژه مقاطع تحصیلات تکمیلی انجام دهند. دانشگاه آزاد اسلامی مالک همه این تجهیزات و واحدهای مختلف بهره‌بردار آن هستند. بنابراین سامانه ساها باعث ایجاد عدالت پژوهشی و ارتقای کیفیت آموزشی در سطح کشور شد.
به طور مثال دانشجویی در واحد تفت مشغول به تحصیل است و دستگاه موردنیاز او در واحد مشهد وجود دارد. با توجه به امکاناتی که در پورتال ساها پیش‌بینی شده است، دانشجوی واحد تفت می‌تواند از امکانات پژوهشی واحد مشهد هم استفاده کند. یعنی عملا همه دانشجویان کشور می‌توانند به این 138 هزار دستگاه و به ویژه 3 هزار و 9 دستگاه های‌تک دسترسی داشته باشند. در کنار ارتقای کیفیت آموزشی و پژوهشی، ما از واحدهای دانشگاهی به دلیل پاسخگویی به نیازهای صنعت، جامعه و دولت خواستار خدمت‌رسانی هم شدیم. برای خدمت‌رسانی تعرفه و هزینه‌هایی تعریف شده است، در حال حاضر 13 هزار و 861 خدمت تعریف و تاییده شده داریم که کارگروهی متشکل از افراد مختصص در این باره تشکیل شده است. واحدهای دانشگاهی خدماتی را به این کارگروه پیشنهاد و ما آن را با سازوکارهای مشخص شده پیگیری می‌کنیم. تاکنون بیش از 9 هزار و 503 خدمت جدید ارائه شده که در حال بررسی آن‌ها هستیم.
کدام استانها و واحدهای دانشگاهی بیشترین آزمایشگاه‌ها و کارگاه‌ها را دارند؟
واحدهایی را داریم که به اصطلاح "برخوردار" هستند، یعنی امکانات و تجهیزات خوبی دارند و بعضی دیگر نیز از امکانات ضعیف‌تری برخوردار هستند؛ آن هم به دو دلیل؛ اول اینکه ماهیت آن واحدها در رشته‌ها، در حوزه علوم آزمایشگاهی یا تجربی نیست و بیشتر رشته‌ها در بخش‌های علوم انسانی هستند. دومین دلیل به ضعف مدیریت آن مجموعه بر میگردد، یعنی نخواسته یا نتوانسته واحد را تجهیز کنند. اما اینکه کدام واحدهای دانشگاهی یا استان بیشترین تجهیزات و آزمایشگاه‌ها را دارند باید به سامانه ساها مراجعه شود، چراکه در آنجا همه چیز به تفکیک ذکر شده است.
درآمد واحدهای دانشگاهی از طریق این سامانه در سال‌های گذشته چگونه بوده است؟
بعضی دستگاه‌محور و برخی دیگر نیز آزمون‌محور هستند. همه این توضیحات درباره تعرفه و دستگاه‌ها در سامانه ساها وجود دارد. ولی به طور کلی بیشترین درآمد را در سال 94 واحد اصفهان و کمترین درآمد را واحد زنجان داشته است و در سال 95 بیشترین درآمد را دوباره استان اصفهان و کمترین درآمد را واحد بوشهر دارند. ما همه این اطلاعات را با اسناد بررسی می‌کنیم تا مبادا عدد و ارقام ساختگی باشند.
اگر بخواهید سه استان برتر را در دارابودن تجهیزات آزمایشگاهی نام ببرید، کدام استانها و واحدهای دانشگاهی برتر هستند؟
نمی‌شود واحدهای برتر را از نظر تجهیزات نام برد، اما یکی از موارد برتری؛ سرویس‌دهی بهتر به جامعه دانشجویی است که در حال حاضر واحد علوم و تحقیقات در زمره بهترین واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی به حساب می‌آیند. طبیعتا استان‌های تهران و اصفهان یکی از برخوردارترین واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی به شمار می‌روند.
همانطور که اشاره کردید کارگاه‌ها یا آزمایشگاه‌ها قبل از ساها با مشکلات فراوانی مواجه بودند؛ به نظر شما اصلی‌ترین مشکل چه بود؟
یکی از مشکلات ما در بحث آزمایشگاهی مسائل "ایمنی" است، در گذشته هیچ بخشنامه‌ای در حوزه ایمنی در سطح موسسات آموزش‌های عالی تعریف نشده بود که باتوجه به سازوکارهای به وجود آمده برای اولین بار در کشور بخشنامه ایمنی آزمایشگاه‌ها، کارگاه‌ها و استفاده از مواد شیمیایی تدوین و ابلاغ شد. در حال حاضر 12 آزمایشگاه همکار استاندارد، 8 آزمایشگاه مرجع غذا و دارو و 3 آزمایشگاه همکار سازمان‌ها مانند سازمان دخانیات داریم که در مجموع 23 مجوز رسمی دریافت کرده‌ایم.
آیا اصلاح آیین‌نامه پرداخت حق فنی کارکنان و کارشناسان آزمایشگاهی و کارگاهی پس از 13 سال حالت اجرایی پیدا کرده است؟
آخرین بخشنامه‌ای که ابلاغ شده بود بعد از 13 سال بازنگری شد، ولی این به آن معنا نیست که به هرکسی حق فنی داده شود. 8 شاخص برای اعطای چنین حقی به افراد تعریف شده است، یعنی از سوابق و مدرک تحصیلی گرفته تا مسئولیت‌پذیری در امر آزمایشگاه‌ها که پس از بررسی، حق فنی محاسبه و ابلاغ می‌شود. در حال حاضر بخشنامه‌ای را تنظیم کرده‌ایم که هنوز بعد از گذشت 11 ماه ابلاغ نشده، اما در این بخشنامه همه موارد به طور دقیق ذکر و فرمول خوبی هم طراحی شده است.
آیا معاون پژوهش و فناوری دانشگاه آزاد درباره سامانه ساها برنامه‌ای دارد؟
در حال حاضر دوران گذار را سپری می‌کنیم و همه چیز در حال بررسی و بازنگری است. ولی یکی از مطالبات جدی دکتر موسی‌خانی تسریع فرآیند اجرای کارهاست. یکی از این موارد واگذاری کارهایی است که انجام می‌دادیم. به طور مثال تا یک سقفی از خرید را به خود واحدها و استانها طبق کمیسیون معاملاتی که دانشگاه آزاد دارد، قرار است واگذار کنیم. یکی دیگر از موارد نیز بحث توانمندسازی نیروی انسانی در حوزه آزمایشگاه‌ها و کارگاه‌ها، به روز رسانی و واگذاری آن‌ها به واحدهاست. از سوی دیگر بیش از یک سال است که دانشگاه آزاد درگیر راه‌اندازی شرکت "آماد تجهیز ساها" است که کارهای اولیه آن تا مرحله ثبت پیش رفته و امیدوارم هرچه زودتر دکتر رهبر و دیگر مسئولان دانشگاه در این باره تصمیم‌گیری کنند.
آزمایشگاه‌ها و کارگاه‌ها تحت نظارت مستقیم دانشگاه آزاد هستند یا اینکه دستگاه‌های دیگر مانند وزارتین علوم و بهداشت هم در این باره دخالت می‌کنند؟
بعضا تبادل اطلاعاتی بین ما با این وزارتخانه‌ها صورت گرفته است، اما مستقیما از سوی دانشگاه آزاد اسلامی نظارت بر آزمایشگاه‌ها و تجهیزات انجام می‌شود. در تحولاتی که اتفاق افتاده است در بسیاری از موارد، دانشگاه آزاد اسلامی از وزارتین علوم و بهداشت پیش روتر بوده است.
هزینه‌های خرید و نگهداری آزمایشگاه‌ها و تجهیزات دانشگاه آزاد به چه میزان است؟
تاکنون بیش از 72 میلیارد تومان مجوز خرید برای تجهیزات و دستگاه‌های آزمایشگاه از سوی کارگروه‌های تخصصی صادر شده است. یکی از کارهای بسیار خوبی که در دانشگاه آزاد انجام شده، توجه و اهتمام ویژه به اقتصاد مقاومتی است. یعنی سامانه آزمایشگاهی همکار آزاد، مصداق بارز و تجلی عینی اقتصاد مقاوتی است؛ دانش پایه، نگاه به ظرفیت‌ها و توانمندی‌ها و خدماتی که در این سامانه ارائه می‌شود؛ توجه به بحث اقتصاد مقاومتی است. تاکنون دانشگاه آزاد از چند کشور خارجی تقاضای همکاری آزمایشگاهی مشترک داشته است. به طور مثال دانشگاه ملی اوکراین، افغانستان و بلاروس از ما درخواست آزمایشگاه مشترک داشته‌اند.
آیا دانشجویان یا افرادی خارج از مجموعه دانشگاه آزاد از تجهیزات و آزمایشگاه‌ها استفاده کرده‌اند؟
بله. به طور مثال خود بنده در جریان یکی از بازدیدها از واحد خوراسگان یا اصفهان، شاهد آن بودم که یکی از دانشجویان دوره دکتری دانشگاه صنعتی اصفهان در حال استفاده از تجهیزات آزمایشگاهی واحد خوراسگان بود. موارد مشابه زیادی را داشتیم که خارج از مجموعه دانشگاه آزاد به آزمایشگاه‌ها آمدند. البته هدف از راه‌اندازی دانشگاه آزاد هم خدمت‌رسانی به همه مردم و دانشجویان بوده است و ما هم براساس چنین رویکردی گام بر می‌داریم.
یکی از اقدامات مثبت دانشگاه آزاد اسلامی ترجمه کتب آزمایشگاهی بوده است، لطفا در این باره توضیح دهید؟
بله همین‌طور است. در گذشته کتب مرجع آزمایشگاهی نداشتیم. ما بر آن شدیم تا کتب مرجع آزمایشگاهی در دانشگاه‌های معتبر جهان را شناسایی، ترجمه و در اختیار علاقه‌مندان قرار دهیم. البته واحد تهران مرکزی کمک زیادی در ترجمه این منابع انجام داد.
به نظر شما چه راهکارهایی برای ارتقای هرچه بیشتر سامانه ساها وجود دارد؟
سامانه ساها خیلی خوب و سریع پیشرفت کرد و تاکنون هم در مباحث صرفه‌جویی، هزینه و درآمد هم به دانشگاه آزاد اسلامی کمک کرده است. بنابراین نباید یک لحظه از سامانه ساها غافل شد و ما چشم‌انداز و اهداف بسیار خوبی را برای این سیستم در نظر داریم. اما همانطور که گفتم این سامانه باید از طرف مدیریت دانشگاه مورد حمایت قرار گیرد و تشویق‌های خوبی هم انجام شود تا این مهم به یک باور ملی تبدیل شود.
دانشگاه آزاد اسلامی چه اقداماتی را در زمینه اجرای سیاست‌های کلی علم و فناوری انجام داده است؟
سیاست‌های کلی علم و فناوری در شهریور 93 از سوی رهبر معظم انقلاب ابلاغ شد و دانشگاه آزاد اسلامی هم اقدامات بسیار مهمی مانند تبدیل ایده به پدیده و محصول انجام داده است. طبق دستور معظم‌له، ما باید در سال 1404، 50 درصد جی‌دی‌پی (تولید ناخالص) کشورمان را از محل شرکت‌های دانش‌بنیان و دانش‌پایه تامین کنیم که خوشبختانه سامانه ساها در این زمینه کارهای مهمی انجام داده است و می‌تواند یار و یاور محققان و دانشمندان ایرانی در تحقق ما می‌توانیم باشیم. در پایان بار دیگر یادآوری می‌کنم سامانه آزمایشگاه‌های همکار آزاد با بهره‌گیری از نیروهای متخصص و امکانات آزمایشگاهی مناسب چتری را گسترده است به وسعت ایران اسلامی در جهت پاسخگویی به نیازهای جامعه، صنعت و دولت و ارتقای کیفیت آموزشی و پژوهشی. پس به همه محققان توصیه می‌کنم به سامانه ساها مراجعه کنند.
انتهای پیام/