چالش‌های استقلال آموزش عالی
مفهوم استقلال دانشگاهی پیشینه تاریخی نسبتاً طولانی دارد و اساس شکل‌گیری دانشگاه‌ها، خاستگاه غیردولتی داشته است. دانشگاه به دلیل خصیصه التزام به حقیقت، نوآوری، نقادی و پرسشگری خود، منبع قدرت و یک نهاد مرجع است. انسان‌ساز، اندیشه‌ساز و دولت‌ساز است و به دلیل ویژگی‌های حرفهای و تخصصی‌اش از استقلال عمل در قلمروهای علمی برخوردار است.
استقلال دانشگاهی به مفهوم حق خود‌گردانی در طول دهه‌های گذشته روند پر فراز و نشیب و روبه‌رشدی داشته است. بدون شک دانشگاه‌ها برای استفاده حداکثری از توان و ظرفیت خود، نیازمند داشتن استقلال در بخش‌های مختلف مأموریتی و کارکردی خود هستند، ابعاد استقلال شامل الف) استقلال سازمانی، ب) استقلال مالی، پ) استقلال علمی و ت) استقلال ستادی می‌باشد.
در قرن بیستم و یکم با افزایش نقش دانشگاه‌ها، برای تحقق رسالت‌ها و کارکردهایی که جامعه از این نهاد انتظار دارد می‌بایست از حداکثر توان و ظرفیت دانشگاه استفاده نمود. باید در نظر داشت که قوانین و شرایطی که دانشگاه‌ها تحت آن عمل می‌نمایند بسیار متنوع است. این تفاوت‌ها، نشان‌دهنده رویکردهای چندگانه برای ایجاد یک تعادل بین استقلال و پاسخگویی به خواسته‌های جامعه از آموزش عالی است. در واقع، رابطه بین دولت و مؤسسات آموزش عالی می‌تواند شکل‌های مختلفی داشته باشد ولی باید تاکید نماییم که یک «الگوی واحدی برای همه»، یا مدل «ایده‌آل» وجود ندارد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که همچنان یک شکاف تکراری بین «استقلال رسمی» با «استقلال بر روی کاغذ» و توانایی واقعی یک دانشگاه برای اقدام به صورت مستقل، باقی مانده است.
افزایش قابل توجه ضرورت پاسخگویی از طرف دانشگاه‌ها، بارها استقلال آنها را تحدید نموده و بیشتر دولت‌ها از این ابزار برای اعمال فشار به دانشگاه‌ها استفاده می‌نمایند. از طرفی باید دانست که استقلال در آموزش عالی، به صورت مطلق وجود ندارد و شاید هیچگاه نیز وجود نداشته است. استقلال مطلق نیازمند عدم وابستگی کامل مالی است که چنین درجه‌ای از استقلال نهایتاً دست نیافتنی است. ضمن اینکه در نظر داشتن روابط متقابل قوی بین ابعاد مختلف استقلال، مهم است: اگر دانشگاه‌ها در اقدامات آزادی مالی خود محدود شده باشند امکان دارد در ابعاد دیگری از استقلال، مانند سازمانی، ستادی و علمی، به شدت محدود شده باشند؛ درنتیجه با توجه به تأثیر پذیری متقابل ابعاد مختلف استقلال از یکدیگر، اصلاحات استقلال دانشگاهی در کشورها باید یک رویکرد جامع، با در نظر گرفتن تمامی ابعاد استقلال نهادی را شامل شود.
*استاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران‌جنوب
انتهای پیام/