بازخوانی فضای مجازی، بعد از عملیات تروریستی دیروز/ #تهران ترند اول توییتر شد

حملات تروریستی، #تهران را ترند اول توییتر کرد
یک هفته پس از عملیات تروریستی در نقاط مختلف لندن، تهران در دو نقطه مورد حمله قرار گرفت و یک عملیات هم با شکست مواجه شد. یک هفته پیش بود که کاربران توییتر در کمتر از یک ساعت، از بحث و جدل در مورد قهرمانی رئال مادرید در جام قهرمانی اروپا، به سراغ لندن رفتند و اخبار مربوط به حملات تروریستی که هر لحظه از یک قسمت شهر مخابره می‌شد را منتشر کردند. شب خوشحالی رئالی‌ها تبدیل به تراژدی‌ای شد که تروریست‌ها رقم زدند.
حالا پس از یک هفته دوباره تایملاین توییتر پر از خبر عملیات تروریستی شده. این‌بار تهران محل این عملیات بود. توییت‌های اولیه آرام بود، با یک جمله: «تیراندازی در مجلس» چند دقیقه بعد خبر از خارج از شهر مخابره شد. حرم امام مقصد بعدی تروریست‌ها بود. خبرنگاران بسیاری در لحظه شروع عملیات در مجلس بودند یا در حال ورود به ساختمان برای پوشش جلسه علنی روز چهارشنبه. همین باعث شد تا خبرها در توییتر زودتر منتشر شود. اما هیجان‌زدگی خبرنگاران و انتشار اخباری که هنوز خودشان از صحت آن مطمئن نبودند، بازار شایعه را داغ کرد و تکذیبیه پشت تکذیبیه برای اخباری که اساس‌شان حدس و گمان بود. با تمام اینها کاربران توییتر در سراسر دنیا خیلی زود متوجه این عملیات تروریستی شدند و در ساعات اولیه انتشار خبر، نام تهران تبدیل به ترند اول دنیا شد. اخبار تهران در رسانه‌های بین‌المللی لحظه به لحظه مخابره می‌شد.
در میان تمام توییت‌های خبری که از اکانت‌های مختلف رسانه‌های رسمی و غیررسمی منتشر می‌شد، توییت‌هایی هم با هشتگ‌های پراکنده منتشر می‌شد. اما ایجاد یک جریان هدایت شده توسط کاربرانی با اکانت‌های جعلی باعث واکنش‌هایی شد که ظهر دیروز فضای توییتر و همچنین اینستاگرام و تلگرام را به سوی دیگری برد. عده‌ای با هشتگ‌های متحد و با اکانت‌هایی که بعضی صبح دیروز ایجاد شده بود و بعضی هم شناخته شده بودند و خط فکری‌شان برای کاربران توییتر فارسی در روزهای انتخابات مشخص شده بود، سعی در ایجاد تفرقه در فضای اجتماع مجازی داشتند. سارا یکی از کاربرانی بود که حساب کاربری‌اش صبح روز گذشته ایجاد شده بود و تنها دو نفر توییت‌هایش را دنبال می‌کردند، اما با توییت‌های متناوب و استفاده از هشتگ سعی در متشنج‌تر کردن فضا داشت.اما کاربران توییتر و اینستاگرام با ایجاد هشتگ #در_کنار_همیم سعی کردند تا وارد بازی این گروه نشوند و جریان دیگری را شکل دهند. مسعود یکی از کاربران توییتر بود که با این هشتگ نوشت: «یه امروز رو بی‌خیال استفاده از کلیدواژه اصلاح‌طلب و اصولگرا بشیم.
برای پنجه کشیدن به روی همدیگه وقت زیاده، امروز نه.» غوغا هم نوشت: «اگه پاش بیفته من به خاطر وطنم، حتی از تو که مخالف نظر منی، ولی هموطنمی دفاع می‌کنم.» میلاد هم در توییتی نوشت: «چپ نباشیم، راست نباشیم، ایرانی باشیم.» کاظم یکی دیگر از هزاران کاربری بود که با هشتگ در کنار همیم توییت کرد: «با وجود کاستی‌های فراوان نظام در قبال مردم، برای امنیت کشورمان با هم هستیم.» نیکی هم نوشته بود: «ما ملت ایرانیم خون زیاد دیدیم ولی طالب خون‌ریزی نبودیم هر اتفاقی بیفته پای شرف ایران پای غرور ایران هستیم.»
اما جریان انتقادی که دولت را هدف گرفته بود و حادثه تلخ روز گذشته را با برجام مرتبط می‌کرد، با هشتگ #سازش_هزینه_دارد سعی داشت این اتفاق را به شکل غرض‌ورزانه‌ای با برجام مربوط کند: «حواستون هست که نوزاد برجام یواش‌یواش داره بزرگ میشه؟ امروز تو تهران زبون باز کرد، گفت: ماما-ماما» اما این قسم توییت‌ها هم بی‌پاسخ نماند؛ فرزاد یکی از کاربران توییتر در پاسخ این توییت نوشت: «برجام سایه جنگ امریکا رو برداشت. حمله به سفارت عربستان ناامنی و سایه جنگ داعش و عربستان رو به وجود آورد.» ستاره هم در پاسخ این مجموعه توییت‌ها نوشت: «مردم در کل جهان هستی از جنگ در کشورشون بیزارن، تنها زمانی خوشحال می‌شوند که یا منفعت طلب حقیر باشند یا خائن و منافق وطن‌فروش.» مینو هم نگاهی ادبی به این فضای ایجاد شده در توییتر داشت و نوشت: «به قول اون شاعر: نعره هیچ شیری این خونه رو نمی‌لرزونه اگه سقف چوبیشو موریانه نخوره»
کاربران انگلیسی‌زبان اما تحلیل‌های دیگری از اتفاقات دیروز داشتند و تصویر بن‌سلمان را کنار تصاویر مخابره شده از ساختمان مجلس می‌گذاشتند و عربستان را عامل این حادثه می‌دانستند. صبح دیروز و قبل از وقوع عملیات تروریستی در تهران، بن‌سلمان وزیر دفاع عربستان اعلام کرده بود: «ایران را میدان جنگ می‌کنیم.»
نزدیک به دو هزار پست با هشتگ در کنار همیم در اینستاگرام توسط کاربران منتشر شد. پست‌هایی که فارغ از تفکر و اعتقاد و سوگیری سیاسی، ایران را نقطه‌ای مشترک می‌دانستند. امین یکی از هزاران کاربری بود که دیروز پرچم ایران را برای تصویر پروفایلش انتخاب کرده بود در اینستاگرام نوشت: «فارغ از هر اندیشه سیاسی و اعتقادی، وقتی پای امنیت جایی که توش به دنیا اومدیم، توش زندگی می‌کنیم، یا قراره مامنی باشه برای فرزندانمون میاد وسط، اتحاد مهم‌ترین چیزه. بی‌اخلاقی‌های منزجر‌کننده بعضی هم اتفاق جدیدی نیست.»

گرافیست‌ها سنگ تمام گذاشتند
تا ظهر دیروز نزدیک به ٢٠ طرح گرافیکی توسط طراحان ایران در فضای مجازی منتشر شد، طرح‌هایی که محتوای اصلی شان، اتحاد بود و همبستگی مردم طیف‌های مختلف با یکدیگر. و همین طرح‌ها تبدیل به تصاویری شدند که هنرمندان و چهره‌های شناخته شده اجتماعی در کنار دلنوشته‌هایی در اینستاگرام منتشر کردند.
حبیب رضایی ساعاتی بعد از حمله تروریستی دیروز در حساب کاربری‌اش در اینستاگرام نوشت: «تهران شهری که دوستش داریم، با هم نگهبانت خواهیم بود.» بهرام رادان هم با انتشار تصویری از قله دماوند در اینستاگرام نوشت: «به خاک خسته تو سوگند به بغض خفته دماوند...» میلاد کی مرام هم با هشتگ در کنار همیم در اینستاگرام در کنار یکی از طرح‌هایی که روز گذشته توسط یکی از هنرمندان تهیه شده بود، نوشت: «چپ و راست و معتدل و میانه‌رو نداره، وقتی اسم ایران میاد همه زیر یک پرچم و برای هم می‌ایستیم.» شهاب حسینی و آتیلا پسیانی هم در حساب کاربری‌شان در اینستاگرام تصویری از پرچم و نقشه ایران را با هشتگ #اتحاد منتشر کردند. اکانت منتسب به لیلا حاتمی، بازیگر سینما در اینستاگرام هم با انتشار تصویری که در آن نمایندگان تمام ارگان‌های امدادرسان حضور داشتند، نوشت: «نیروی انتظامی، لباس شخصی، آتش نشان و یک عکاس در یک کادر #اتحادایران» بهاره افشاری یکی دیگر از بازیگران سینما در ایسنتاگرام نوشت: «مردم ایران خواستار صلح هستند اما این دلیل نمی‌شود که جنگیدن را بلد نباشند.
ایجاد ترس و ناامنی برای چنین ملتی شوخی بزرگی است. اینجا ایران است.» کامبیز دیرباز، ضمن تسلیت به خانواده‌های داغدار در حساب اینستاگرامش نوشت: «خیلی متاسفم و غمگین، شک ندارم که به زودی سزای این دست درازی احمقانه‌شون رو خواهند دید.» احمد مسجدجامعی، نماینده شورای شهر تهران هم در کنار طرحی از نقشه ایران ضمن ابراز همدردی با خانواده قربانیان این حادثه نوشت: «برای حفظ صلح و نفی خشونت و افراطی‌گری، به هر شکل و در هر شهر دنیا که باشد، کنار هم می‌مانیم.
برای تهران، برای همه شهرهای دنیا، برای صلح و آرامش، نه فقط دعا که تلاش می‌کنیم.» علیرضا قربانی هم عصر دیروز با انتشار ویدیویی در حساب اینستاگرام خود ضمن تسلیت به مردم ایران اعلام کرد: «به احترام شهدای این حادثه و بازماندگان‌شان و ملت بزرگ ایران، تصمیم گرفتیم کنسرت روزهای ١٨ و ١٩ خرداد را به تاریخ دیگری موکول کنیم.»

کوتاهی مکرر رسانه ملی در اطلاع‌رسانی بحران
«رادیو رو روشن کنید ببینیم چه خبره؟» گویی عمر این جمله دیگر به سر آمده و دیگر انگار قرار نیست اخبار دست اول و لحظه به لحظه را از تلویزیون و رادیو دنبال کنیم. روز گذشته و همزمان با پیگیری نفس گیر مردم از کانال‌های تلگرامی و توییتر، شبکه‌های مختلف صدا و سیما طبق روال هر روز به پخش برنامه‌ها و اخبار خود پرداختند و خبر عملیات تروریستی تهران را در قالب برنامه‌ای ویژه که تنها به شکل زیر نویس با تاخیر بسیار پس از شبکه‌های اجتماعی پوشش دادند. این در حالی بود که شبکه‌های بین‌المللی که نماینده‌ای در تهران داشتند در شرایط امنیتی موجود در محدوده بهارستان و حرم به پوشش لحظه به لحظه اخبار این محدوده می‌پرداختند. دیروز دوباره مردم از صدا و سیما و رفتار حرفه‌ای این رسانه ملی ناامید شدند.
هر چند در پی اتفاقات اخیر، رفتارهای کاربران در شبکه‌های اجتماعی به سمت و سوی صحیحی سوق پیدا کرده است و این روزها دیگر کاربران شبکه‌های مختلف اجتماعی می‌دانند چطور از این رسانه‌های کارآمد اجتماعی در مواقع بحرانی استفاده کنند و هر بار دوز شایعه در این شبکه‌ها پایین‌تر می‌آید، اما این موضوع چیزی از نارسایی رسانه‌های همه گیر مانند تلویزیون و کوتاهی چنین رسانه‌ای در اطلاع‌رسانی کم نمی‌کند.
دیروز فضای امنیتی شهر باعث شد توصیه‌هایی برای حفاظت در مواقع اضطراری در تلگرام دست به دست شود. توصیه‌های ایمنی به گوشی‌های هوشمند رانندگان اسنپ هم رسید. وزارت اطلاعات اعلام کرد شهروندان اگر با مورد مشکوکی مواجه شدند آن را به شماره این وزارتخانه اطلاع دهند و رانندگان از دریافت بسته‌های خالی و مسافرگیری در محدوده خطر منع شدند. پیام‌هایی هم مبنی بر عدم استفاده از مترو و وسایل نقلیه عمومی پرتردد بین گروه‌های تلگرامی منتشر می‌شد که چهارشنبه تهرانی‌ها را بیش از پیش پراسترس و تلخ می‌کرد.
تمام اینها در حالی اتفاق افتاد که حضور یک مسوول در رسانه تصویری تلویزیون و اطمینان‌بخشی به شهروندان در مورد ایجاد امنیت در شهر می‌توانست بخش زیادی از بار روانی این حادثه را کم کند.