قانعی‌راد: در نگاه شریعتی عرفان، برابری و آزادی هم عامل تکامل است، هم انحراف/ میری: انسان با درک مسئولیت به وادی ماهیت خود می‌رود
به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، این نشست با حضور دکتر رحیم احمدی، دکتر محمدامین قانعی‌راد، دکتر سیدجواد میری، دکتر بیژن عبدالکریمی، دکتر حسن محدثی، دکتر احسان شریعتی، دکتر سارا شریعتی و دکتر آیدین ابراهیمی در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.
محمدامین قانعی‌راد، عضو هیات علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور در این نشست در توضیح مقاله خود با عنوان "راهبردهای شریعتی در برخورد با تنوع ارزش‌های زندگی و وجود" گفت: «تلاش‌های فکری روشنفکران ایرانی در دهه‌های اخیر در رویارویی با تنوع ارزش‌های سنتی و مدرن، محلی و جهانی و از سوی دیگر تنوع خطوط فکری مثل آزادی، عدالت و معنویت است. در این میان اندیشه‌های شریعتی نیز مشحون از توجه به انواع دوگانگی‌ها و چندگانگی‌های ارزشی و اندیشه‌ای است. او گاه وضعیت فکری خود را در این میان به تضاد، مبارزه، جنگ و ناسازگاری و گاه به عنوان گرفتاری، تردید، نوسان، سرگردانی میان ارزش‌های گوناگون توصیف می‌کند و تلاش می‌کند به ترکیبی از این دوگانگی‌ها و چندگانگی‌ها دست پیدا کند.»
قانعی‌راد ادامه داد: «شریعتی در کویریات بیشتر از تردید و سراسیمگی خود در میان چندگانگی‌ها سخن می‌گوید و راه‌حل آن وجودی است که با حفظ نوعی تنش، ناسازگاری و رفت‌وآمد بین سپهرهای گوناگون است. شیوه‌ای که به تنش خلاق بین سپهرها در کرکه گارد، یاسپرس و تا حدی سارتر و با جنگ خدایان یا تعارض ذاتی ارزش‌ها در نزد مارکس وبر شباهت دارد. شریعتی در راه‌حل اگزیستانسیالیستی خود بین دوگانگی‌ها و سه‌گانگی‌ها پیوند می‌زند بدون آنکه آنها را در همدیگر ادغام کند. رویکرد ادغام‌گرا سپهرهای چندگانه را از طریق میانجیگری منطقی با یکدیگر یکپارچه می‌سازد ولی در رویکرد وجودی شریعتی این دنیاهای گوناگون می‌مانند و در شرایط گوناگون از طریق انتخاب، تصمیم، جهش و خطرکردن با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند. آدمی در اینجا از روی آمیخته به تنش برخوردار است و نمی‌خواهد این تضادها را حل کند ولی جهش می‌کند و بین بودن‌های مختلف حرکت می‌کند.»
این استاد جامعه‌شناسی افزود: «راهبرد اساسی شریعتی در برخورد با چندگانه‌ها در آثار موسوم به اجتماعیات راهبرد همنشینی و همزیستی تعادل‌آمیز ارزش‌هاست. در این راهبرد او بر دوگانگی و چندگانگی‌ها فائق می‌آید. شریعتی در مورد سه‌گانه عرفان، برابری و آزادی بدون تمایل به نظام‌سازی باور دارد که با هم بودن سه ارزش باعث می‌شود عیوب ناشی از تک‌بعدی بودن‌شان مرتفع شود. به نظر او این ارزش‌های سه‌گانه هم عامل تکامل و هم عامل انحراف است. شریعتی در برابر انسان تک‌ساحتی به انسان تام می‌اندیشد و رشد هماهنگ و متعادل چندبعدی انسان را توصیه می‌کند. به نظر او تنها با کمک این نگرش انسان که امروز تجزیه شده است، تجدید بنا خواهد شد و انسان تمام در جامعه بشری تعلق خواهد یافت. به نظر شریعتی تنها به کمک یک نگرش چندگانه نسبت به ارزش‌ها است که شناختن یک انسان نو ممکن می‌شود.»
انسان، بنیادی‌ترین مسئله جامعه‌شناسی است
در ادامه این نشست، سیدجواد میری، عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی درباره "عرفان و استثنا از زنجیر علیت" صحبت کرد. او گفت: «یکی از بنیادی‌ترین مسائل در جامعه‌شناسی موضوع انسان است. اگر نیم‌نگاهی به مکاتب بزرگ در حوزه سوشیال تئوری و فلسفه بیندازیم، به وضوح خواهیم دید که مفهوم کلیدی در بسیاری از این گفتمان‌های بزرگ مفهوم انسان است. گفتن این سخن بدون تاویل آن بی‌شک یک سخن توتولوژیکال خواهد بود، چرا که تکرار واضحات است.»
این دانشیار جامعه‌شناسی و مطالعات ادیان ادامه داد: «اگر نیم‌نگاهی به گفتمان‌های جامعه‌شناسی در ایران معاصر بیندازیم، شاید بدون اغراق بتوان ادعا کرد که شریعتی از اولین جامعه‌شناسان ایرانی بود که سوسیولوژی در ایران را به جامعه‌شناسی آماری یا جامعه‌شناسی کمی کیفی تقلیل نداد، بلکه آن را به عنوان یک بینش در سطح آکادمیک مطرح کرد و تلاش کرد این واقعیت را به جامعه فکری بقبولاند که بی‌انسان هر امری ابتر است.»
میری در پاسخ به این سوال که انسان از کجا آغاز می‌شود، گفت: «اگر زنجیر علیت در همه پدیده‌های جهان جاری و ساری است، پس انسانیت تزئینی خواهد بود و اگر قائل باشیم که زنجیر علیت در وادی انسان نقش تام ندارد، بلکه به عنوان یکی از مولفه‌ها مطرح است یا حتی شاید بتوان ادعا کرد که اصلا کارکردی ندارد، به تعبیر دیگر انسانیت انسان با پاره کردن این زنجیر بیشتر می‌شود. به زبان دیگر اگر بخواهیم انسان را مضمون‌سازی کنیم، باید یک نگاه متافیزیک به انسان داشته باشیم. زیرا انسان را براساس فیزیکش نمی‌توان تحدید کرد.»
او در پایان گفت: «در نگاه شریعتی انسان یعنی اراده آگاه، آفریننده و سازنده و اگر بخواهیم بدانیم که انسان به مثابه یک وجود از کجا آغاز می‌شود، نمی‌توان با رجوع به فیزیک جهان یا شیمی کهکشان به مفهوم انسان دست یافت. اگر به دنبال پاسخ به این پرسش هستیم باید بدانیم که انسانیت همان مسئولیت است و به زبان شریعتی با درک مسئولیت است که انسان به وادی ماهیت خویش می‌رود. انسان زمانی می‌تواند یک امکان باشد که اختیاری وجود داشته باشد و اگر این امکان به هر بهانه‌ای و در ذیل هر ایده‌ای از او گرفته شود، آنچه که باقی خواهد ماند دیگر انسان نخواهد بود. بنابراین هنگامی که از مفهوم انسان استفاده می‌کنیم باید بدانیم که این مفهوم ابعاد و ساحاتی دارد که با خدشه‌دار کردن آن هریک از این ابعاد باعث نابودی حیات انسان می‌شویم.»
انتهای پیام/