روز مشروطه؛ بیم‌ها و امیدهای آزادی‌خواهان
مرداد امسال تقارن سه مناسبت در تاریخ مناسبت‌های مذهبی، ملی، تاریخی و سیاسی ماست:
۱- مناسبت اول:
۱۴ مرداد ۱۳۹۵ هجری شمسی امسال همزمان با اول ماه ذوالقعده ۱۴۳۷ هجری قمری، سالروز تولد کریمه اهل بیت حضرت فاطمه معصومه (سلام الله علیها) است، که در ایران به‌عنوان«روز دختر» اعلام شده است، این عید عزیز را خدمت همه عموم خانواده‌های گرامی، هموطنان محترم،خصوصا دختران عزیز کشور، تبریک و تهنیت عرض میکنم. تولد حضرت معصومه (س) و سپس سفر ایشان به ایران و نهایتا اقامت درقم ورحلت در آن شهر، از مصادیق بارز «خیر و برکت کثیر» است.
اگر نگاهی به آثار معنوی و مادی وجود مدفن مبارک کریمه اهل بیت در قم داشته باشیم، متوجه می‌شویم که از زمان ورود و اقامت وسپس رحلت آن حضرت در قم( سال ۲۰۱ هجری قمری) تاکنون، یعنی ۱۲۳۶ سال، به حساب سال‌های قمری، چه اندازه آثار و برکات معنوی از حیث مسافرت مردم به قم و کسب معنویت و تربیت اسلامی، ایجاد مدارس علمی و کلاسها و جلسات بحث و تدریس و تحقیق علمی و مذهبی، و در نهایت تشکیل حوزه علمیه عظیم در این شهر مقدس، حاصل شده و در مدت بیش از ۱۲ قرن میلیون‌ها زن و مرد به عشق زیارت مدفن فرزندی از فرزندان پیامبر اکرم (ص) و عضوی از اهل بیت(ع) به این شهر مسافرت کرده، و با کوله‌باری از معنویت و خلوص به شهر و دیار خود برگشته‌اند.
همچنین در این مدت صدها هزار عالم و مبلغ دینی به برکت وجود مدفن آن حضرت در قم و تأسیس حوزه علمیه در کنار آن، به‌دست علما و فقها و فرهیختگان حوزه تربیت و تعلیم یافته و جهت نشر فرهنگ دینی و میراث جاودان پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت (ع) به اقصی نقاط ایران و جهان سفر کرده‌اند، که تأثیر آن در بسط آموزه‌های دین مبین اسلام و فرهنگ مذهب تشیع و حفظ وحدت ملی بر کسی پوشیده نیست و نیازی به توضیح ندارد.
در کنار این مسأله، اگر به آثار وبرکات مادی موضوع از حیث ایجاد مشاغل گوناگون در جهت تامین نیازهای زوار و مهمانان کریمه اهل بیت(س) و تامین معاش کسبه و اصناف مختلف قم، خصوصا خانواده‌های کثیری که از طریق موقوفات عظیم آن حضرت در قالب کارکنان و خدمه حرم مطهر در طول این مدت بیش از ۱۲ قرن، بهره‌مند شده و می شوند و....، اگر به‌حساب آید، که واقعا غیر قابل حساب و شمارش و « لا تعد ولا تحصی» است.
حال اگر به این نکته توجه کنیم که این همه برکات و خیرات معنوی و مادی، تماما از برکات وجودی یک زن از زنان پاکدامن و فاضل و مسلمان، ویک دختر از دختران اهل بیت وذریه های رسول اکرم(ص) است، آن وقت مفهوم خیر کثیر در آیه شریفه «انا اعطیناک الکوثر » روشن‌تر می‌شود، که گرچه مصداق اتم آن وجود مبارک حضرت صدیقه طاهره فاطمه زهرا (سلام الله علیها) است، اما اختصاصی به آن حضرت نداشته و کریمه اهل بیت حضرت معصومه (س) نیز از مصادیق بارز کوثر وخیر کثیر است.
همچنانکه به نظر حقیر، وجود تمامی دختران عزیز و زنان پاکدامن، از مصادیق «کوثر» بوده، و هر دختری و هر زنی برای پدر و مادر وخانواده و جامعه خویش، کوثر و مایه خیر و برکت کثیر است، زیرا خطاب خاص آیه شریفه به پیامر گرامی اسلام، همانند سایر آیات قران مجید، منافاتی باخطاب عام آن به همه انسان‌ها ندارد، پس هر کسی و هر خانواده‌ای که خداوند دختری به آنها عنایت کرده، مصداقی از «کوثر» و خیر کثیر به آنان عطا کرده است و بر همه ما فرض است که قدردان نعم الهی و عطایای رحمانی باشیم، و وجود دختران و زنان را در جامعه خویش، چنانچه شایسته نعم رحمانی است پاس بداریم.
۲-مناسبت دوم:
۱۴ مرداد، سالروز صدور فرمان مشروطیت در ۱۴ مردادسال ۱۲۸۵ هجری شمسی، برابر ۱۴ جمادی الثانی ۱۳۲۴ هجری قمری، از طرف مظفرالدین شاه قاجار است، به همین مناسبت این روز در ایران به عنوان« روز مشروطه» اعلام شده است.
ضمن گرامیداشت یاد و خاطره مشروطه‌خواهان، خصوصا مبارزان و شهدای مشروطه و عرض تبریک روز مشروطه خدمت ملت ایران، توضیح مختصری در این خصوص به سمع و نظر خوانندگان عزیز می‌رسد.
فرمان مشروطه که در اثر مجاهدت‌ها و تلاش‌های طاقتفرسای ملت ایران، خصوصا سران مشروطه و مجاهدت‌ها و مبارزه‌های طولانی و پرهزینه آنان مقابل نظام استبدادی صادر شد، منجر به تشکیل اولین مجلس مؤسسان در ۲۶ مرداد ۱۲۸۵ هجری شمسی (۲۷ جمادی‌الثانی۱۳۲۴ هجری قمری برابر ۱۸ اوت۱۹۰۶ میلادی) در مدرسه عالی نظام، با حضور تمامی رجال و امنای ملت ودولت، به منظور تهیه مقدمات گشایش اولین دوره مجلس شورای ملی و تهیه نظامنامه انتخابات تشکیل شد.
دراین جلسه که با بیش از دو هزار نفر حضور داشتند میرزا نصرالله مشیرالدوله صدراعظم نطق افتتاحیه را به‌نام دولت ایراد و پس از بیانات سخنرانان با خطابه ملک‌المتکلمین پایان یافت.
در جلسات بعدی این مجلس نظامنامه انتخابات و کیفیت تشکیل مجلس تصویب و پس از برگزاری اولین انتخابات مجلس، نهایتا در ۱۴ مهر ۱۲۸۵ برابر ۱۸ شعبان ۱۳۲۴ قمری، نخستین جلسه رسمی مجلس شورای ملی با حضور منتخبان تهران در اتاق برلیان کاخ گلستان، گشایش یافت و خطابه افتتاحیه را مظفرالدین شاه قاجار با شدت بیماری قرائت کرد.
در نشست‌های بعدی مجلس اصول قانون اساسی، با نگرشی به قانون اساسی سایر کشورهایی که بانظام مشروطه اداره می‌شوند، از جمله دولت‌های مشروطه عثمانی و بلژیک، در ۵۱ اصل تدوین و تصویب شد و در ۸ دیماه ۱۲۸۵ هجری شمسی، برابر ۲۸ دسامبر ۱۹۰۶ میلادی به توشیح مظفرین الدین شاه و امضای ولیعهد محمدعلی میرزا و صدر اعظم میرزا نصرالله خان مشیر الدوله نایینی رسید.
با توجه به اینکه قانونگذاران دوره اول به علت بیمی که از آینده داشتند، قانون اساسی را با عجله و در فرصتی کوتاه تهیه کرده بودند، آزادی‌خواهان و طرفداران مشروطه آن را کافی به مقصود و شامل تمامی مواد مورد نیاز، نمی‌دانستند.
این امر از یک طرف؛ و عدم تأمین نظر کسانی که طرفدار مشروطه مشروعه بودند، از حیث چگونگی تطبیق قوانین عرفی با احکام مقدس شریعت اسلام، از طرف دیگر، موجب گفت‌وگوها و کشمکش‌های فروان مخالفان و موافقان شد،تا اینکه محمدعلی شاه پس از فوت پدر و رسیدن به سلطنت، بنا به خواست ملت در ۲۷ ذیحجه ۱۳۲۴ هجری قمری، فرمان اصلاح قانون اساسی و خصوصا تطبیق آن با قوانین شریعت محمدی(ص) را صادر کرد.
پس از حدود هشت ماه تلاش نمایندگان مردم و در فضای ملتهب سیاسی ناشی از مخالفت‌ها و موافقت‌های فراوان در مسایل مهمی چون نحوه انطباق قوانین مجلس با احکام شریعت اسلام و نیز حدود اختیارات سلطنت و تعارض آن با اختیارات مجلس و امثال آن و دخالت‌های نهادهای خارج از مجلس، خصوصا تحریکات دربار قاجار، سرانجام متمم قانون اساسی که در ۱۰۷ اصل تنظیم و تصویب شده بود، در ۱۵ مهرماه ۱۲۸۶ هجری شمسی (برابر با۲۹ شعبان ۱۳۲۵ هجری قمری و ۶ اکتبر ۱۹۰۷ میلادی) به توشیح محمدعلی شاه رسید.
تصویب متمم قانون اساسی، خصوصا اصل اول در تأیید و تأکید بر دین اسلام و مذهب حقه جعفری، به‌عنوان دین رسمی کشور و اصل دوم در مورد نحوه تطبیق مصوبات مجلس با احکام شریعت اسلام وتضمین قانونی این امر از طریق شورایی متشکل از حداقل ۵ نفر از فقهای طراز اول و مجتهدانی که نمایندگان مجلس آنهارا از بین ۲۰ مجتهد وفقیه معرفی شده از طرف مراجع تقلید شیعه بالاتفاق یا به صورت قرعه اتخاب می‌کنند، به بسیاری از نگرانی‌ها واختلاف‌های سران مشروطه و سیاسیون و مذهبیون کشور تا حدودی پایان داد.
تلاش‌های مشروطه‌خواهان و حمایت قاطبه ملت ایران، یعنی پدران ما، در جهت تصویب اولین قانون اساسی مشروطه و متمم آن، در شرایط سیاسی بیش از یک قرن قبل ایران، در نوع خود ودر زمانی که بسیاری از کشورهای خاور میانه و همسایگان ما، نه تنها دارای قانون اساسی نبودند، بلکه حتی فاقد استقلال سیاسی رسمی نیز بودند، کاری بسیار در خور توجه و قابل ستایش و حرکتی عظیم در جلوگیری از حاکمیت استبداد و نیل به نظام دموکراسی ومردم سالاری بوده است.
اما این مسأله که چه اندازه این قانون به ملت ایران در رسیدن به آرمان‌های پدرانمان، که بدنبال آزادی واجرای عدالت بودند، و مهمترین خواسته آن «عدالتخانه» بود، کمک کرد وچه اندازه در این مسیر موفق و مؤثر واقع شده، و بررسی علل وعوامل موفقیت یا عدم موفقیت آن، از مجال این گفتار خارج بوده، امید است در فرصتی دیگر توفیق بیان آ ن حاصل آید.
۳-مناسبت سوم
اعلام ۱۴ مرداد به عنوان «روز حقوق بشراسلامی و کرامت انسانی» است. ضمن عرض تبریک این روز خدمت همه مردم، خصوصا تمامی کسانی که در زمینه حقوق بشر و ارتقای جایگاه و اعتبار کرامت انسانی تلاش می‌کنند، و آرزوی موفقیت برای کلیه فعالان حقوق بشر در ایران و خارج از آن، چند نکته را در این خصوص اجمالا به عرض خوانندگان گرامی می‌رساند:
۱- توجه به اصل موضوع حقوق انسان، بما هو انسان، و نه فقط انسان مسلمان یا انسان مؤمن، یکی از مهمترین دغدغه‌های مصلحان جهان است، موضوع تعریف و به رسمیت شناختن حقوقی که برای تمامی نوع بشر، از حیث اینکه انسان است، صرف‌نظر از نژاد و قوم و قبیله و رنگ و جنسیت و دین، قرن‌ها محل مناقشه و جدل بوده است.
انواع تبعیض‌های فاحش و ظلم و ستمهای وحشتناک به‌دلیل تفاوت‌های نژادی و دینی و جنسیتی و امثال آن بر نوع بشر تحمیل شده و قرن‌ها تبلیغ و مبارزه و تلاش از طرف حامیان حقوق انسان، از انبیاء عظام الهی تا فلاسفه و حکما و حقوقدانان و دلسوزان بشریت صورت گرفته است تا در نهایت حداقل‌هایی در زمینه رعایت حقوق بشر تعریف و مورد شناسایی جوامع مختلف و دولت‌ها واقع شده و تضمینهای قانونی برای این حقوق وضع شده است.
۲- آنچه تاکنون در زمینه تأمین و تضمین حقوق بشر انجام شده، از قبیل اعلامیه جهانی حقوق بشر و کنوانسیونها و سایر مصوبات سازمان ملل و اتحادیه‌ها و سازمانهای مختلف از نوع میان‌قاره‌ای (اروپایی، آسیایی و آفریقایی..) یا از نوع اسلامی و امثال ان، که حاصل تلاش‌های بی‌وقفه و طاقتفرسای فرهیختگان جوامع مختلف و فعالان حقوق بشر و دلسوزان انسانیت بوده، وگرچه به واقع سخن کاری عظیم و ژرف و غیر قابل انکار صورت گرفته است، اما هنوز در میانه راهیم و برای نیل به اهداف نهایی و تضمین قانونی حقوق انسان ، و رفع انواع تبعیض‌ها و ناروای‌یها در این زمینه، راهی طولانی در پیش است و هنوز انسان‌ها، خصوصا در جهان سوم، و با نهایت تأسف در خاورمیانه اسلامی، از انواع تبعیض‌ها و ستم‌ها و خشونت‌های رو به تزاید، رنج می‌برند، به همین جهت هنوز تلاش بی‌وقفه‌ای در جهت رسیدن به آرمان‌های بلندمدت انسانی از طرف مصلحان و حقوقدانان و فعالان حقوق بشر احساس نیاز می‌شود.
۳-این موضوع که بشر، بما هو بشر، دارای حقوق و کرامت انسانی است و حقوق و کرامت ذاتی انسان اختصاصی به انسان مسلمان ندارد، به‌خصوص در جوامع اسلامی، که در مباحث دینی و فقهی آنان، عمدتا از حقوق مسلمانان یا حقوق مؤمنان و کرامت مؤمنان بحث می‌شود، بعضا چنان تلقی می‌شود که کرامت و حرمت انسانی مخصوص مؤمنان است، باید بشتر مورد توجه و تأکید صاحب‌نظران و مصلحان اجتماعی قرار گیرد.
در این خصوص توجه دادن جامعه به آیات شریفه قران مجید در خصوص خلقت انسان و اعطای مقام خلیفه الهی به او، که در سوره‌های مختلف قران با تعابیر گوناگون و زیبایی بیان شده، و امثال این نوع مباحث عمیق که در قران آمده و مورد قبول مسلمانان است، به‌ویژه آیه شریف ۷۰ از سوره مبارکه الاسرا (بنی اسرائیل) می‌تواند موثر واقع شود.
دقت شود که در این آیه خداوند متعال با عبارت زیبای«لقد کرّمنا بنی آ دم...» به کرامت ذاتی بنی‌آدم تأکید و تصریح کرده، و این نشان از کرامت و حرمت ذات انسان است، بما هو انسان، و این امر علاوه بر کرامت اکتسابی مؤمنان است، که در اثر ایمان و عمل صالح به‌دست می‌آورند.
همچنین، در احادیث وروایات منقوله از پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت(ع) و صحابه گرامی پیامبر، نمونه‌های فراوانی در تاکید به حقوق انسان، بما هو انسان، وجود دارد که در صورت توجه و پیاده شدن این آموزه‌ها، زمینه‌های موثری در رعایت حقوق بشر خواهد بود.
بخشی ازخطبه‌ها و نامه‌های امیرالمؤمنین علی(ع) در نهج البلاغه، از جمله عهدنامه معروف ایشان خطاب به مالک‌اشتر و رساله حقوق امام سجاد(ع) از نمونه‌های بسیار مفید در این زمینه است.
* استاد دانشگاه و دبیر کل انجمن اسلامی مدرسین دانشگاه‌ها
منبع: کانال تلگرامی محسن رهامی
انتهای پیام/