فرصتی که در حال از دست رفتن است/ آواهای محلی را دریابیم

به گزارش گروه فرهنگی آنا، موسیقی محلی ایران، مهجور همیشه تاریخ است، موسیقی که طلایه‌دارانش در هر گوشه ایران زمین متواضعانه در حفظ این هنر می‌کوشند حال آنکه هنرمندان همواره محجوب اینگونه موسیقایی در سهم اندک خود از بودجه‌ها و جشنواره‌های مختلف کشور، تنها نگران حفظ و ثبت داشته‌های خود بوده‌اند و بس و البته هر از گاهی خاموشی یکی از میراث‌داران این هنر نیز خنجری بر قلبشان است که با این اتفاقات نواهای بومی خاموش می‌شود.

در این میان هر گامی که برای موسیقی نواحی ایران چه در اشاعه و چه در ضبط و حفظ آن برداشته شود روزنه‌ای است قابل ستایش. جشنواره بین‌المللی فرهنگی هنری امام رضا (ع) هم در چهاردهمین دوره خود میزبان موسیقی اقوام ایرانی می‌شود. اگرچه این رویداد در پی این است که بخشی از هویت موسیقی محلی ایران را با محوریت این امام معصوم بازخوانی کند، اما این فرصتی است برای حفظ یک گنجینه که شاید بخش‌های مغفول مانده‌ای از آن بازیابی شود. پرداختن به موضوع رضوی فرصتی است که اگر به درستی از آن بهره گرفته شود می‌تواند کارکردی چند وجهی برای موسیقی محلی کشور داشته باشد.

نواها و آواهای رضوی نیازمند یک بانک اطلاعاتی است

کیوان پهلوان موسیقیدان و پژوهشگر موسیقی نواحی معتقد است امروز موضوع زمان برای حفظ گنجینه موسیقی کشور بسیار مهم است چرا که در دو دهه آینده بسیاری از آواها و نواهای ایران از بین خواهد رفت.

وی در این باره گفت: به دلیل سیستم زندگی ماهواره‌ای و موبایلی لهجه بسیاری از عزیزان ما در شهرها تغییر کرده و بسیاری از مردم در مناطق مختلف حتی به زبان خود صحبت نمی‌کنند. در واقع می توان گفت زبان بومی حذف و زبان معیار جایگزینش شده است. بنابراین لازم است هرچه سریع‌تر این نواهای بومی ضبط شود، زیرا با ضبط این نواهاست که می‌توانیم تولیداتی داشته باشیم و اگر لهجه‌ها هم از بین بروند این نواها نیز باقی نمی ماند. جشنواره‌های موضوعی موسیقی نیز می‌توانند بخشی از بودجه و تمرکز خود را به ثبت تصویری و نوشتاری این آواها و نواها صرف کنند و این تولیدات را به کتابخانه‌ها و مراکز فرهنگی و پژوهشی ارسال کنند تا متخصصان از آن بهره ببرند.

پهلوان توضیح داد: برگزاری جشنواره ای در حوزه آواها و نواهای مرتبط با مفاهیم رضوی می تواند فرصتی برای بازشناسی گوشه های کمتر شناخته شده موسیقی ایران باشد کما اینکه همین موضوع به خودی خود می تواند در ماندگار شدن این نوع موسیقی ها نیز تاثیر گذار باشد. این آثار می‌تواند زمینه ایجاد بانکی در این حوزه باشد که علاوه بر مخاطب عام بسیار مورد استقبال مخاطبان خاص‌تر یعنی پژوهشگران موسیقی قرار گیرد.

بهبود سبد موسیقایی مردم با آوا و نواهای رضوی

محمدرضا آزاده‌فر اتنوموزیکولوژیست و عضو هیات علمی دانشگاه هنر موسیقی نواحی را راهکاری برای بهبود سبد موسیقیایی کشور دانسته و معتقد است: در بین شاخه‌های مختلف هنری موسیقی اهمیت بیشتری دارد چرا که مصرفش در جامعه بالاتر است و نیاز به نشر دارد تا هویت ایرانی را بسط بدهد. موسیقی محلی نیز بسیار شاخص‌تر از موسیقی کلاسیک است و اتفاقا به همین جهت است که جشنواره رضوی می تواند در درجه اهمیت بیشتری قرار گیرد.

وی با بیان اینکه برگزاری جشنواره‌ها موجب می‌شود تا مردم از دنیای ایزوله امروزی حتی برای مدت کوتاهی جدا شوند افزود: مردم ما به شدت به خاطر دنیای دیجیتال امروز ایزوله شده‌اند، این جشنواره‌ها و مراسم مردم را حتی برای لحظاتی از دنیای ایزوله دیجیتال جدا کرده و امکان مشارکت عمومی آن‌ها را فراهم می‌کند؛ این مساله یکی از مهمترین مسایل بهداشتی روز ماست. این در حالی است که انتشار آلبوم‌های موسیقی هر سال کم‌تر و تعداد اجراهای صحنه‌ای بیشتر می‌شود که همین موضوع نشان از نیاز مردم به حضور در مجامع و همچنین رخوت و دل خستگی مردم از زندگی انفرادی دارد.

موسیقی نواحی ایران نجات بخش موسیقی ردیف دستگاهی

احمد صدری محقق و مدرس موسیقی نیز استفاده از ملودی‌های موسیقی اقوام را راهی برای رهایی از تکرار در موسیقی ردیف دستگاهی ایران دانسته و بر این باور است: با استفاده از این ملودی‌ها می‌توان قطعه‌های جدید موسیقی خلق کرد که در اذهان مردم ماندگار شود.

وی با بیان اینکه موسیقی از مقتضیات فرهنگ بوده و یکی از وجوه ظهور و بروز فرهنگ در موسیقی است گفت: موسیقی از عناصر مظاهر فرهنگی است که تابعی تام از نوع زندگی و باورهای انسان‌ها در تمام نقاط دنیاست. موسیقی ظهور و بروز باورهای ما و اعتقاد به آن چیزی است که برایمان اهمیت دارد و در شکل‌های مطهری ظهور و بروز می‌کند. در ایران به جهت حضور تشیع و همجواری با حرم امام رضا (ع)، ذکر این امام در موسیقی‌های اقوام رواج دارد و در صورت‌های مختلفی مانند چاووشی‌خوانی‌ها برای فردی که از زیارت بازگشته دیده می‌شود. این موسیقی نسبت تام و تمامی با همه فرهنگ‌ها دارد.

این پژوهشگر با تاکید بر اینکه آواهای مذهبی از موسیقی اقوام ایرانی قابل تفکیک نیست، گفت: موسیقی اقوام این‌گونه نیست که ملودی خاص مذهبی یا شادیانه داشته باشد، چرا که این گونه ها با هم رابطه ارگانیک دارد. این‌گونه نیست که موسیقی آیینی مذهبی، ملودی مشخص داشته باشد و موسیقی که اقوام برای سور و سماع استفاده می‌کنند متفاوت باشد. در واقع این ملودی‌ها در موسیقی اقوام قابل تفکیک نیست. یکی از نکات جالب دیگر این است که بین موسیقی اقوام و کلاسیک پیوند ژنتیک وجود دارد که این طور هم می توان گفت بین موسیقی ردیف دستگاهی و اقوام رابطه وجود دارد. به طور نمونه در ایران گوشه دشتستانی در مناطق جنوبی کشور با تغییر در موسیقی ردیف دستگاهی قرار می‌گیرد.

صدری درباره پژوهش‌های انجام شده در حوزه نواهای رضوی اظهار کرد: پژوهش‌های پراکنده‌ای در این زمینه انجام شده ولی عموما مشکل ما در کشور این است که این پژوهش‌ها به دنبال هم انجام نمی‌شود و سلسله تحقیق‌های مستدام که به نتیجه برسد وجود ندارد. البته موسسه آفرینش‌های آستان قدس رضوی به همت یکی از اساتید برجسته موسیقی کشور در این زمینه اقداماتی را انجام داده و ۱۲۰ نمونه کار در این راستا تهیه شده است ولی در حوزه آواهایی رضوی اطلاع‌رسانی و تولید انجام نگرفته است. به طور نمونه در حوزه ناقاره نوازی پژوهش‌هایی صورت گرفته همچنین تعدادی فیلم و کتاب نیز تهیه شده است که به نوبت نوازی در موسیقی ایرانی می‌پردازد مثلا در کرمان همین نوبت نوازی با ناقاره وجود دارد ولی نیاز است که این پژوهش‌ها در ادامه هم و به صورت مدون گردآوری شود.

وی درباره هشدارها و انتقادهایی که مبتنی بر نابودی گنجینه های فرهنگی ایرانی در حوزه آواها و نواهای رضوی است، توضیح داد: من اعتقادی ندارم که این نواها در حال از بین رفتن است و یا کارتکس آن از بین رفته و کاربردی ندارد اتفاقا بنده بر این باورم می‌توان از دانش این گونه های ارزشمند موسیقایی بهره گرفت و از آنها برای ساخت ملودی‌های جدید استفاده کرد، این ملودی ها بهترین زمینه برای ساخت نوحه است که در میان انتقادات فراوانی که پیرامون خوانش نوحه های امروزی است می توان از این ملودی‌های زیبا برای نوحه‌ها استفاده کرد.

درک جوانان از موسیقی اقوام بهتر از قدیمی هاست

صدری حضور جوانان را در موسیقی اقوام ایران قابل توجه دانسته و معتقد است: این نواها در موسیقی اقوام ایرانی یک حقیقت هستند که از بین نمی‌روند البته که گاهی که آن‌ها را نمی‌بینیم و نمی شنویم اما نباید بیانگاریم که از بین رفته‌ و مرده‌اند. ما امروز هنرمندان جوانی داریم که بسیار بهتر از قدما این موسیقی را درک می‌کنند، چرا که قدما در ضمیر ناخوادآگاه خود و یا به صورت تقلید نغمه‌ها را تکرار می‌کنند ولی جوانان در معرض انتخاب هستند و آگاهانه این موسیقی را برای فعالیت خود انتخاب می‌کنند. کما اینکه در این دوره از جشنواره موسیقی نواحی جوانان هنرمندی حضور داشتند که دارای سطح تحصیلات بالایی بودند که از اجراهای درست و اصیل آن‌ها حیرت می‌کردیم.

این موسیقیدان تاکید کرد: جشنواره آواها و نواهای رضوی ظرفیت بالقوه‌ای برای ایجاد زمینه پژوهش‌های مستدام و نتیجه بخش در حوزه آواها و نواهای رضوی دارد و باید دید از این ظرفیت چقدر بهره گرفته می‌شود. مطمئن باشید اگر روزنه‌ای که با عنوان جشنواره رضوی برای حفظ میراث موسیقیایی کشور ایجاد شده هدف دار به حیات خود ادامه دهد قطعا می‌تواند در مسیر تعالیش برای ثبت و ضبط گنجینه‌های نواحی، تولید آواهای جدید و ایجاد بانک پژوهشی در کشور موثر باشد. امید است این فرصت ایجاد شده به هدر نرود.