مورچهها کارخانههای زنده تولید آنتیبیوتیک هستند
«کلینت پنیک»، استادیار حشرهشناسی دانشگاه آبرن میگوید: «انسانها کمتر از یک قرن است که به آنتیبیوتیکها متکی هستند، با این حال بسیاری از عوامل بیماریزا در همین مدت کوتاه مقاومت دارویی پیدا کردهاند و به شکلگیری «ابرمیکروبها» انجامیدهاند. در مقابل، مورچهها دهها میلیون سال است که از آنتیبیوتیکها استفاده میکنند و ممکن است راز استفاده خردمندانهتر از این داروهای قدرتمند را در اختیار داشته باشند.»
مورچهها بهعنوان منبعی برای آنتیبیوتیکها
این تیم پژوهشی به گزارش سایت «فیز دات ارگ» (Phys.Org) تنها شش گونه مورچه را بررسی کرد؛ گونههایی که همگی به راحتی در جنوب شرقی ایالات متحده یافت میشوند.
پنیک میگوید: «اینها همان مورچههایی هستند که در حیاط خانهها و در محوطه دانشگاهها زندگی میکنند. با این حال، برخی از قویترین آنتیبیوتیکهایی که یافتیم از مورچههایی به دست آمد که معمولا آنها را آفت به شمار میآوریم، مانند مورچههای آتشین.»
در پژوهشی که به تازگی در Biological Journal of the Linnean Society منتشر شده است، پژوهشگران دو فرضیه را درباره این موضوع آزمودند که مورچهها چگونه میتوانند بدون کمک به شکلگیری مقاومت آنتیبیوتیکی از این ترکیبات استفاده کنند. نخست، آنها بررسی کردند که آیا مورچهها ممکن است با استفاده از ترکیبات شیمیایی متفاوت، چندین نوع آنتیبیوتیک تولید کنند یا خیر.
پنیک توضیح میدهد: «این دقیقا شبیه زمانی است که شما به پزشک مراجعه میکنید و او یک آنتیبیوتیک تجویز میکند. اگر موثر نباشد، آنتیبیوتیک دیگری را امتحان میکند.»
وقتی تیم پژوهشی مواد شیمیایی موجود در بدن مورچهها را با استفاده از حلالهای متفاوت استخراج و بررسی کرد که آیا این عصارهها خاصیت ضدمیکروبی دارند یا نه، به شواهدی دست یافت که نشان میدهد مورچهها واقعا چندین رده متفاوت از ترکیبات ضدمیکروبی تولید میکنند. پنیک میگوید: «درست مانند ما، به نظر میرسد مورچهها هم در «قفسه دارویی» خود داروهای متفاوتی دارند که اگر اولی جواب نداد، بتوانند گزینه دیگری را امتحان کنند.»
ترکیبات هدفمند و مسیرهای پژوهشی آینده
دومین فرضیهای که بررسی شد این بود که آیا مورچهها ترکیباتی تولید میکنند که به طور اختصاصی میکروبهای خاصی را هدف قرار میدهند؛ موضوعی که یکی از بزرگترین چالشهای علم پزشکی امروز به شمار میرود.
پنیک توضیح میدهد: «اگر ما آنتیبیوتیکها را به طور گسترده در یک سیستم رها کنیم تا همهچیز را از بین ببریم، نه تنها عامل بیماریزای هدف بلکه بسیاری از میکروبهای دیگر که برای ما مضر نیستند نیز نابود میشوند. با این کار، عملا به تکثیر ژنهای مقاوم در جمعیتهای غیرهدف کمک میکنیم که در نهایت میتواند به مقاومت دارویی منجر شود.»
پژوهشگران شواهدی یافتند که نشان میدهد مورچهها ترکیباتی تولید میکنند که برای عوامل بیماریزای متفاوت اختصاصی هستند: برخی علیه قارچها عمل میکنند، برخی باکتریهای گرممنفی را هدف میگیرند و برخی دیگر بر باکتریهای گرممثبت اثر دارند.
پنیک میگوید: «این دقیقا همان چیزی است که در پزشکی انسانی توجه زیادی را به خود جلب کرده است؛ یعنی یافتن آنتیبیوتیکهای هدفمندتر و به نظر میرسد مورچهها میلیونها سال است که چنین کاری را انجام میدهند.»
اگرچه این موضوع تمرکز اصلی مقاله نبود، تیم پژوهشی دریافت که تقریبا همه گونههای مورچه بررسیشده قادر بودند یک اَبَرمیکروب نوظهور انسانی به نام «کاندیدا اوریس» (Candida auris) را از بین ببرند. این عامل بیماریزا در بیمارستانها در حال گسترش است و گزینههای کنترلی محدودی برای آن وجود دارد، با این حال عصارههای مورچهها در برابر آن اثربخشی بالایی نشان دادند.
به گفته پنیک، گام بعدی این است که مشخص شود مورچهها دقیقا چه نوع ترکیباتی تولید میکنند و چگونه از آنها بهره میبرند.
او میگوید: «این یافتهها میتواند درک ما از شیوه استفاده از آنتیبیوتیکها را بهبود دهد یا حتی به کشف ترکیبات جدیدی بینجامد که از نظر پزشکی اهمیت دارند. نتایج ما نشان میدهد که مورچهها میتوانند منبعی بسیار گسترده و تا حد زیادی دستنخورده از آنتیبیوتیکهای جدید باشند؛ از جمله آنتیبیوتیکهایی که توانایی مقابله با خطرناکترین عفونتهای مقاوم به دارو در دنیای امروز را دارند.»
بحران جهانی مقاومت آنتیبیوتیکی
مقاومت ضدمیکروبی یکی از جدیترین تهدیدهای بهداشت عمومی و توسعه در جهان به شمار میرود. این پدیده زمانی رخ میدهد که باکتریها، ویروسها، قارچها و انگلها دیگر به داروهای ضدمیکروبی پاسخ نمیدهند و در نتیجه، درمان عفونتها دشوارتر یا حتی غیرممکن میشود. برآوردهای «سازمان بهداشت جهانی» (WHO)؛ نشان میدهد که تنها در سال ۲۰۱۹، مقاومت باکتریایی به طور مستقیم عامل مرگ حدود ۱.۲۷ میلیون نفر در جهان بوده و در مجموع در نزدیک به ۴.۹۵ میلیون مورد مرگ نقش داشته است. پیامدهای این روند فراتر از سلامت فردی است و خطر گسترش بیماری، ناتوانی و مرگومیر را در سطح جهانی افزایش میدهد.
نقش انسان در تشدید مقاومت دارویی
سازمان بهداشت جهانی تاکید میکند که سوءمصرف و مصرف بیرویه داروهای ضدمیکروبی در انسان، دام و بخش کشاورزی، مهمترین عامل شتابگرفتن مقاومت دارویی است. این بحران بسیاری از دستاوردهای پزشکی مدرن را در معرض خطر قرار داده و انجام اقداماتی مانند جراحی، زایمان سزارین، شیمیدرمانی سرطان و پیوند اعضا را به مراتب پرریسکتر کرده است. افزون بر پیامدهای انسانی، مقاومت آنتیبیوتیکی هزینههای اقتصادی قابلتوجهی نیز به همراه دارد؛ بهگونهای که برآوردهای بانک جهانی نشان میدهد این پدیده میتواند تا میانه قرن جاری، سالانه تریلیونها دلار هزینه اضافی به نظامهای سلامت و اقتصاد جهانی تحمیل کند.
پیشینهای به قدمت پنیسیلین
برخلاف تصور رایج، مقاومت آنتیبیوتیکی پدیدهای تازه نیست و ریشههای آن به نخستین روزهای استفاده از این داروها بازمیگردد. پس از کشف پنیسیلین توسط الکساندر فلمینگ در سال ۱۹۲۸ و آغاز تولید انبوه آنتیبیوتیکها در دهه ۱۹۴۰، باکتریهای مقاوم تقریبا بلافاصله ظاهر شدند. نخستین موارد مقاومت به پنیسیلین در باکتری «استافیلوکوک اورئوس» (Staphylococcus aureus) در سال ۱۹۴۲ گزارش شد و در دهههای بعد، مقاومت به گروههای مختلف آنتیبیوتیکی گسترش یافت. این روند، همراه با کاهش سرمایهگذاری در توسعه داروهای جدید، جهان را به تدریج وارد دورهای کرده است که برخی پژوهشگران از آن با عنوان «عصر پساآنتیبیوتیک» یاد میکنند؛ دورهای که در آن حتی عفونتهای ساده نیز میتوانند دوباره مرگبار شوند.
ابرمیکروبهای نوظهور؛ تهدیدی در مراکز درمانی
یکی از نمونههای نگرانکننده این بحران، قارچی نوظهور به نام «کاندیدا اوریس» (Candida auris) است که میتواند باعث عفونتهای شدید و گاه مرگبار شود و در مراکز درمانی بهسرعت گسترش مییابد. بنابر اعلام «مرکز کنترل و پیشگیری از بیماریهای آمریکا» (CDC)، این قارچ اغلب به داروهای ضدقارچ مقاوم است و درمان آن در برخی موارد بسیار دشوار یا حتی غیرممکن میشود. میتواند Candida auris بدون ایجاد علائم، روی پوست افراد باقی بماند؛ وضعیتی که «کلونیزاسیون» نامیده میشود و امکان انتقال خاموش این عامل بیماریزا به سایر بیماران و محیطهای بیمارستانی را فراهم میکند.
وقتی پاسخ زیر پای ماست: مورچهها و راهبردهای طبیعی ضدعفونت
در چنین شرایطی، پژوهشهایی که به منابع طبیعی کمترشناختهشده توجه میکنند، اهمیت ویژهای مییابند. یافتههای اخیر نشان میدهد مورچهها طی میلیونها سال، مجموعهای متنوع از ترکیبات ضدمیکروبی را بهعنوان بخشی از دفاع شیمیایی خود توسعه دادهاند. در این پژوهش، دانشمندان مواد شیمیایی موجود در بدن مورچهها را با استفاده از حلالهای مختلف استخراج و بررسی کردند و دریافتند که این عصارهها فعالیتهای ضدمیکروبی متفاوتی دارند. این نتایج نشان میدهد مورچهها چندین رده مجزا از مواد ضدمیکروبی تولید میکنند و در صورت ناکارآمد بودن یک ترکیب، میتوانند از گزینههای دیگر استفاده کنند؛ راهبردی که بهنظر میرسد آنها را از گرفتارشدن در چرخه گسترده مقاومت دارویی مصون نگه داشته است.
انتهای پیام/