تهدید کاهش درآمد یوتیوبرهای فارسی چطور رفع میشود؟
برخی گزارشهای رسانهای و اظهار نظرها نشان میدهد که این سکوی آمریکایی متعلق به شرکت گوگل بعد از بروزرسانی جدید خود، اتصال کاربران با استفاده از ابزارهای پالایششکن مانند vpnها یا نشانی اینترنتی ایران را بهتر و با دقت بیشتری تشخیص میدهد. موضوعی که سبب شده است تا درآمد حاصل از تماشای تبلیغات توسط این دسته از کاربران تا ۸۰ درصد کاهش پیدا کند.
برخی یوتیوبرهای فارسی این موضوع را تأیید میکنند و گروهی هم میگویند که هنوز فعال شدن این ویژگی تأثیر چندانی بر درآمد آنها نداشته است. ولی افراد زیادی از کاهش درآمدهای خود با سطحی بیسابقه، در حد ۸۰ تا ۹۰ درصد خبر میدهند.
مقابلۀ تکراری یوتیوب با کاربران ایرانی
شبکۀ اجتماعی ویدئو محور یوتیوب به عنوان یکی از زیرمجموعههای گوگل قابلیت زیادی برای شناسایی موقعیت جغرافیایی کاربران خود دارد، همانطور که گوگل نیز در این کار توانمند است.
گوگل از ۱۴۰۱ اقدامات زیادی برای شناسایی و نشانهگذاری کاربرانی که با vpnها به سرویسهای این شرکت وصل میشوند، انجام داد و امکان مشاهدۀ تبلیغات را برای کاربران کشورهایی که در لیست تحریمهای آمریکا قرار دارند، از جمله ایرانیها غیرفعال کرد.
البته برخی اظهارنظرهای خوشبینانه مدعی میشوند که هدف گوگل از این محدودیت فقط افزایش بازدهی تبلیغات است. آنها معتقدند که گوگل نمایش تبلیغات در کشورهای تحریمی را محدود میکند، تا انتظار تبلیغ دهندگان برای افزایش فروش بعد از تبلیغات برآورده شود!
جالب اینکه هفتۀ گذشته پارلمان اروپا با شرکتهای بزرگ فناوری آمریکایی از جمله گوگل نامهنگاری کرد، تا این شرکتها سرویسها و ایدههایی ارائه دهند که منجر به دسترسی راحتتر کاربران ایرانی به برخی سکوهای محدود شده در داخل کشور شوند. گوگلی که حاضر نیست ایرانیها مانند سایر کاربران در کشورهای دیگر از یوتیوب درآمد کسب کنند و قوانین کشور متبوع خود را رعایت میکند، ولو تحریمهای غیر منطقی علیه ایرانیها باشد، مخاطب اروپا برای ارائه اینترنت آزاد قرار گرفته است!
تقاضای اینترنت آزاد از آمریکا؟!
گوگل در کشوری مستقر است که دولت آن تلاش میکند تا تیکتاک را به عنوان تنها شبکۀ اجتماعی جهانی که الگوریتمهای آن تحت کنترل آمریکا قرار ندارد، مجبور به فروش سهام به سرمایهگذاران آمریکایی کنند! تیکتاک ماههاست که در دوراهی انسداد کامل یا فروش اجباری سهام قرار دارد، آن زمان بناست که یک سوریس از چنین کشوری برای ایرانیها اینترنت آزاد به ارمغان بیاورد؟!
برخی گزارشهای رسانهای حاکی از این است که اغلب کانالهایی که مخاطب و محتوای عمومی دارند و پستهای طولانی سرگرمی محور بارگذاری میکنند، کاهش درآمد را به طور ملموس و جدی حس کردهاند.
نکتۀ دیگر اینکه آذر و دیماه هرسال مقارن با ایام تعطیلات عید مسیحی و کریسمس است و همین موضوع سبب میشود سکوهای برخطی مانند یوتیوب تبلیغات بیشتری جذب کنند. بنابراین درآمد تولیدکنندگان محتوا نیز در معرض افزایش قابل توجه قرار میگیرد، ولی گزارشهای رسانهای و برخی یوتیوبرهای فارسی نشان میدهد که برخلاف انتظار آنها افزایش درآمدی را تجربه نکردند.
قدرتی که تدریجی افزایش یافت
تلاش یوتیوب برای شناسایی کاربرانی که موقعیت جغرافیایی آنها در کشورهای تحت تحریم قرار دارند، چند سالی است که ادامه دارد، ولی گروهی اعتقاد دارند که طی ۲ تا ۳ سال گذشته قدرت تشخیص گوگل و یوتیوب دوچندان شده است و بسیار بیشتر ۱۰ درصد ابتدایی را شناسایی میکند.
سوء استفاده گوگل از تسلط بر زیستبوم اندروید و اطلاعات کاربران
شاید برخی از کاربران تعجب کنند که چطور گوگل با چنین دقتی موقعیت مکانی کاربران را تشخیص میدهد و درآمد کانالدارهای ایرانی کاهش پیدا میکند؟! قدرت گوگل ناشی از تسلط این شرکت بر زیستبوم زیست دیجیتال کاربران است. گوگل فقط مالک یوتیوب نیست، اجزای پرکاربرد دیگری از زیستبوم مانند کروم و اندروید نیز در تملک گوگل قرار دارند.
اینجا بار دیگر نقش سیستمعامل در صحنهآرایی قدرت در زندگی دیجیتال انسانها نمایان میشود. گوگل با کمک سیستم عامل اندروید بخش زیادی از اطلاعات کاربران را جمعآوری و استفاده میکند. تسلط بر دادههای مربوط به منطقه زمانی، زبان و موقعیت مکانی کاربران در اندروید، فقط بخشی از راهکارهایی است که گوگل را قادر به چنین کاری میکند.
نکتۀ دیگر اینکه تسلط بر دادهها در دنیای امروز در وهلۀ عمل برخی شرکتهای بزرگ فناوری را شریک حکمرانان کشورهای مختلف میکند. زمانی این شرکتها در کشوری که دستکم نمایندگی دارند یا هویت حقوقی خود را آنجا ثبت کردهاند، اقدام حاکمیتی انجام میدهند و وارد حیطۀ حکمرانی میشوند، دولت در چنین وضعی سکو را برای احترام به حقوق کاربران تحت فشار میگذارد. ولی در کشور ما که یوتیوب و گوگل به بهانۀ تحریمها از بازگشایی نمایندگی حقوقی سر باز میزنند یا درآمدزایی کاربران ایرانی را به صفر نزدیک میکنند، سوال این است که با کدام منطق باید امکان فعالیت بدون قاعده داشته باشد.
مدل اقتصادی محتوا و شبکه در کشور نیاز به اصلاح دارد
فارغ از اینکه درآمد یوتیوبرهای کاهش پیدا میکند یا خیر، کشور باید تدابیری داشته باشد که زیست مردم به سکوهای غیر پاسخگو وابسته نباشد. طی همین چندماه اخیر برخی تولیدکنندگان محتوا سرمایهگذاری سنگینی برای برنامهسازی ویژه در یوتیوب کردند، با این امید که درآمد کسب کنند، ولی یک تصمیم ناگهانی از سوی سکویی آمریکایی اقتصاد فضای مجازی ایران را تحت تأثیر قرار داد، دولت مردان باید طوری تدبیر کنند که مردم اقتصاد خود را به سکوهای خارجی یا راههای نامطمئن دیگر مانند ارزهای دیجیتال (از نوع غیر معتبر) گره نزنند.
محمدمهدی حبیبی، مدیرعامل سازمان مردم نهاد فمپ در همین خصوص در کانال شخصی خود در پیامرسان بله نوشت: «یوتیوب تنها با یک تغییر در سیاستهای خود کل اقتصاد یوتیوب فارسی را دچار چالش کرد! این همون چیزی بود که بارها و بارها تذکر دادیم و نخواستند بشنوند!
اقتصاد دیجیتالی که بر بستر سکوی آمریکایی بنا شود، اقتصادی بر بستر یک باتلاق هوشمنده! هر لحظه ممکنه فعال بشه و تمام داراییهای شما رو به صورت نقطهزن ببلعه!
پ. ن. امثال آپارات، رسانه ها، تولید کنندگان محتوا و سیاستگذاران کشور باید خطیر بودن این امور رو درک کنند و به جای تو سر و کله همدیگر زدن اونهم با اهداف انتخاباتی و ... باید هر چه سریعتر مبتنی بر منافع ملی مدل اقتصادی شبکه و محتوا داخلی رو اصلاح کنن تا یک سرویس مستقل بومی بتونه هم نیاز کاربران و هم درآمد تولیدکنندگان محتوای داخلی رو تأمین کنه!»
امروز گوگل دسترسی ایرانیها به درآمد یوتیوب را به بهانۀ تحریمها مسدود میکند، فردا روزی امکان دارد که اینستاگرام با همین دستاویز تحریمهای آمریکا، تمام صفحههای ایرانی را مسدود کند، اگر اقتصاد خُرد فضای مجازی توسط دولت به سوی سکوهایی بومی هدایت نشده باشد، در صورت وقوع چنین اتفاقی بناست چه کنیم، آیا التهاب اجتماعی ایجاد نمیشود، دولت بحران را چطور حل خواهد کرد؟! پای میز مذاکره با سکوی آمریکایی میرود و هر امتیازی بخواهند به آنها میدهد تا التهاب اجتماعی کاهش پیدا کند، الان که فرصت هست، باید تدبیر کرد و اتکاء به زیستبوم داخلی را افزایش دهد.
دیگر راهکارهای یوتیوب برای کشف موقعیت مکانی کاربران
راه دیگر تشخیص موقعیت جغرافیایی کاربران ایرانی توسط یوتیوب نشت دیاناس است. گاهی پالایششکنها که نشت اطلاعات دارند و موقعیت کاربر را افشاء میکنند. کشف موقعیت مکانی به واسطۀ شماره تلفن دیگر راهکاری است که یوتیوب و گوگل را قادر به شناسایی موقعیت کاربرانی که داخل یک کشور تحت تحریم حضور دارند، خواهد کرد.
اقدام جدید یوتیوب سبب خواهد شد که میزان درآمد کانالهای داخل ایران کاهش پیدا کند یا نزدیک به صفر شود. چرا که نمایش تبلیغات در چنین محتواهایی کاهش پیدا میکند.
اجرای سند تسهیم درآمد تهدید را تبدیل به فرصت میکند
شورای عالی فضای مجازی و وزارت ارتباطات در دولت اول و دوم حسن روحانی، موسوم به تدبیر و امید که ابوالحسن فیروزآبادی و محمدجوادی آذری جهرمی به ترتیب هدایت آنها را برعهده داشتند، ایدۀ تعرفۀ ترجیحی را اجرایی کردند. کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات، زمانی که آذری جهرمی ریاست آن را برعهده داشت طی مصوبۀ ۲۶۵ خود تصویب کرد که تعرفۀ مصرف ترافیک داخلی از ترافیک بینالملل کمتر باشد. مصوبهای که تأکیدی بر مصوبۀ قبلی ۲۵۱ کمیسیون تنظیم به ریاست محمود واعظی وزیر ارتباطات دولت اول روحانی بود.
بنابراین مصوبهها ابتدا در مصوبۀ ۲۵۱ (سال ۹۵) بنا شد که تعرفۀ کلی مصرف ترافیک داخلی به میزان ۵۰ درصد بهای ترافیک بینالملل باشد، سپس با تصویب مصوبۀ ۲۶۵ مقرر شد که سقف تعرفۀ استفاده از پیامرسانهای داخلی به میزان یک/سوم بهای ترافیک بینالملل باشد.
ایدهای که بعدها خود آذری جهرمی به نادرست بودن آن اذعان کرد. روشن شدن نادرست بودن این سیاست برای سیاستگذاران در سالهای بعد باعث شد که بحث سند تسهیم درآمد مطرح شود. شورای عالی فضای مجازی تصمیم گرفت که تعرفۀ ترجیجی متوقف شود و به جای آن بخشی از درآمد اپراتورها از فروش ترافیک بینالملل و حقالسهم دولت از صورتهای مالی اپراتورها برای حمایت از تولید محتوای فاخر اختصاص پیدا کند.
مسعود بصیری از مدیران و فعالان رسانهای با سابقۀ کشور در پاسخ به این سوال خبرنگار فناوری آناتک که آیا اپراتورها باید سهمی به تولید کنندگان محتوا پرداخت کنند و چنین سیاستی صحیح است، توضیح میدهد: بله، چرا که این اپراتورها به واسطه محتوای تولیدشده اعتبار پیدا میکنند. اگر شبکهای وجود داشته باشد، اما محتوایی روی آن نباشد، دلیلی برای حضور کاربر در آن شبکه وجود ندارد؛ بنابراین اپراتورهای مخابراتی و اینترنتی باید بخشی از درآمد خود را به تولیدکنندگان محتوا اختصاص دهند.
مسعود پزشکیان، رئیس کابینۀ چهاردهم، ۱۳ خرداد ۱۴۰۴ سند تسهیم درآمد را ابلاغ کرد، اما هنوز به مرحلۀ اجرا نرسیده است. هرچند که حسین دلیریان سخنگوی مرکز ملی فضای مجازی در ۲۶ آبان ماه سال جاری اعلام کرد که شیوهنامۀ نهایی اجرای سند تسهیم درآمد محتوا در آستانۀ تصویب توسط کمیسیون عالی ارتقاء محتوا قرار دارد و بعد از فرآیند اجرایی آن توسط مجریان پیگیری خواهد شد.
اجرای سند تسهیم درآمد و برخوردار شدن تولیدکنندگان محتوا بر بستر سکوهای ایرانی از درآمد فروش اینترنت میتواند همان انگیزۀ برنامهسازان ایرانی در یوتیوب را اقناع کند و فرصتی باشد تا وابستگی کاربر ایرانی از طریق راهکاری ایجابی به سکوی بومی افزایش پیدا کند و تولیدکنندگان محتوای خُرد با انگیزۀ بیشتری به کار خود ادامه دهند. آن هم در شرایطی که دیگر دغدغههایی مانند دور زدن تحریمها، قفل شدن حسابها، تصمیمهای خودسرانۀ سکوهای غیرپاسخگو به حاکمیت ایران و... را ندارد.
سکوهای داخلی میتوانند کاهش درآمد یوتیوبرها را جبران کنند
بصیری، در بخش دیگری از گفتوگوی خود با ما درباره کاهش درآمد یوتیوبرهای فارسی و تأثیر اجرای سند تسهیم درآمد برای پر شدن این خلاء میگوید: به اعتقاد من امکان درآمدزایی هرجا باشد، کاربران هم تمایل به حضور در چنین سکویی پیدا میکنند. اقدام اخیر یوتیوب به نظر من باعث میشود کاربران زیادی زمان کمتری صرف تولید محتوا بر بستر این سکو کنند، چرا که این سکو به نظر میرسد عملاً قصد دارد تولید محتوای فارسی را در مجموعه خود کاهش دهد و هزینه آن را نیز میپردازد.
وی میافزاید: به نظر من این سیاست موجب میشود تولیدات فارسی در یوتیوب افت کند. پیامدهای مختلفی با این کار یوتیوب قابل تصور است، از جمله زبان و ادبیات فارسی کمتر در این سکو دیده شود، ارتباط ایرانیان خارج از کشور با جامعۀ داخلی کاهش یابد. اتفاقاتی هم میتواند باب میل یوتیوب بیافتد، برای نمونه حضور کمتر برنامهسازان ایرانی، سبب کاهش حجم محتوای ضد سیاستهای این سکو، مانند برنامهها و تولیدات ضد صهیونیستی میشود.
بصیری همچنین تأکید میکند: فرصتهایی نیز در پس این اتفاق برای زیستبوم کشور وجود دارد؛ برای مثال، برخی سکوهای داخلی میتوانند حامی تولید محتوای داخلی شوند و چالش ایجاد شده را مدیریت کنند.
انتهای پیام/