جنگ امروز، جنگ دلهاست/ ضرورت آرایش تبلیغاتی در نبرد روایتها
گروه فرهنگ خبرگزاری آنا؛ آزاده لرستانی- دیدار اخیر رهبر معظم انقلاب حضرت آیتالله العظمی خامنهای با مداحان به مناسبت ولادت حضرت زهرا (س)، اگرچه در ظاهر ذیل یک مناسبت مذهبی و آیینی برگزار شد، اما واجد یکی از عمیقترین و صریحترین بیانات فرهنگی ایشان در سالهای اخیر است؛ بیانی که کلیت کنش دینی در جامعه ایرانی امروز را بازتعریف میکند.
مانیفست فرهنگی در مواجهه با «جنگ معنا»
در واقع این سخنان را باید مانیفست فرهنگی در مواجهه با «جنگ معنا» دانست؛ جنگی که به تعبیر رهبر معظم انقلاب، کانون اصلی آن تغییر ذهن، هویت و حافظه تاریخی ملتها است. با این وجود از منظر فرهنگی، نقطه آغاز این بیانات بسیار معنادار است؛ جایی که مداحی بهعنوان «پدیدهای درخور پژوهش» معرفی میشود.
این تعبیر، مداحی را از سطح یک مناسک سنتی یا فعالیت صرفاً آیینی خارج میکند و آن را وارد قلمرو پدیدههای اجتماعی ـ فرهنگی میسازد؛ پدیدهای که مانند سینما، ادبیات یا رسانه، دارای کارکرد، اثرگذاری، آسیب، ظرفیت و مسیر تکامل است. البته این نگاه، خود نشانهای از عبور از رویکردهای سطحی به دینورزی و تأکید بر فهم عمیق سازوکارهای فرهنگی دین در جامعه معاصر است.
مداحی و ادبیات مقاومت؛ روایت بهمثابه ابزار پایداری فرهنگی
رهبر معظم انقلاب با این مقدمه، بهدرستی مداحی را در جایگاه یکی از پایگاههای «ادبیات مقاومت» مینشانند. این گزاره از حیث نظری حامل یک معناشناسی مهم است که «مقاومت»، یک «ساخت فرهنگی» است. بدیهی است که هیچ اندیشهای بدون ادبیات زنده نمیماند و هیچ مقاومتی بدون روایت، حافظه و احساس مشترک تداوم پیدا نمیکند؛ بنابراین «مداحی» در این چارچوب به یکی از مهمترین ابزارهای تولید و انتقال این ادبیات تبدیل میشود؛ ادبیاتی که عقل و عاطفه را مورد را خطاب قرار میدهد.
مقاومت ملی؛ تابآوری فرهنگی در برابر تغییر هویت
تعریف رهبر فرزانه انقلاب از «مقاومت ملی» نیز واجد ابعاد عمیق فرهنگی است. «مقاومت» در این بیان به معنای تابآوری اجتماعی در برابر فشارهایی است که هدف نهایی آنها «تغییر هویت» است. این فشارها الزاماً نظامی نیستند؛ بلکه میتوانند اقتصادی، رسانهای، سبکزندگیساز و حتی زیباییشناختی باشند. از این منظر، دشمن نه علاوه بر تغییر تصمیمهای سیاسی، در پی بازسازی ذائقهها، باورها و نظام ارزشهای جامعه ایرانی است. این دقیقاً همان نقطهای است که فرهنگ به میدان اصلی تقابل تبدیل میشود.
ضرورت آرایش تبلیغاتی در نبرد روایتها
در چنین فضایی، تأکید رهبر انقلاب بر «آرایش تبلیغاتی» معنا پیدا میکند. ایشان از ضرورت تطبیق کنش فرهنگی با نوع و هدف دشمن سخن میگویند؛ تحلیلی که کاملاً با منطق جنگ نرم و نبرد روایتها همخوان است. اگر دشمن، معارف اسلامی، شیعی و انقلابی را هدف گرفته، پاسخ نیز باید در همین سطح و با ابزارهای فرهنگیِ اثرگذار شکل بگیرد. مداحی و هیئت بهواسطه پیوند عمیق با عاطفه جمعی میتوانند یکی از مؤثرترین سنگرهای این نبرد باشند.
بازخوانی سیره اهلبیت (ع)؛ دینِ کنشگرانه در برابر تحریف
بازخوانی سیره اهلبیت علیهمالسلام در این بیانات نیز یک جهتگیری فرهنگی است. تأکید بر «تبیین» و «مبارزه» بهعنوان دو محور اصلی زندگی ائمه، در واقع نفی قرائتهای منفعل، فردگرایانه و خنثی از دین است. این نگاه، اهلبیت را بهعنوان کنشگران آگاه در میدان تاریخ معرفی میکند؛ کنشگرانی که با روایت، روشنگری و ایستادگی، از تحریف حقیقت جلوگیری کردند. برای جامعهای که با بمباران روایتهای جعلی و تحریفشده مواجه است، این الگو اهمیت راهبردی دارد.
هشدار نسبت به نفوذ زیباییشناسی بیگانه در مداحی
از سویی دیگر یکی از ظریفترین لایههای فرهنگی این بیانات، هشدار نسبت به نفوذ الگوهای موسیقایی و هنری بیگانه در مداحی است. این هشدار ناظر به مسئله «نفوذ معنایی از طریق فرم» است. در مطالعات فرهنگی، فرم هرگز خنثی نیست؛ هر آهنگ، ریتم و الگوی زیباییشناختی حامل یک جهانبینی خاص است. استفاده ناآگاهانه از فرمهای برآمده از فرهنگ طاغوت یا فرهنگ معارض، حتی اگر با محتوای دینی همراه شود، میتواند به تدریج معنا را تهی کند.
هیئت و جوانان؛ پناهگاه معنایی در عصر بحران روایت
در نهایت، معظمله با اشاره به اقبال جوانان به هیئتها، به یک سرمایه اجتماعی مهم اشاره میکنند؛ سرمایهای که اگر درست فهم نشود، بهراحتی میتواند به ضد خود تبدیل شود. جوان امروز، در میانه بمباران رسانهای و بحران معنا، به هیئت برای یافتن هویت، تعلق و معنا پناه آورده است. مداحی اگر بتواند این نیاز را با تبیین عقلانی، روایت درست و عاطفه هدایتشده پاسخ دهد، میتواند نقشی بیبدیل در مصونسازی فرهنگی نسل آینده ایفا کند.
مداحی؛ نهاد فرهنگی غیررسمی، اما اثرگذار
در مجموع بیانات رهبر فرزانه انقلاب در این دیدار، مداحی را به عنوان یک «نهاد فرهنگی غیررسمی، اما بسیار اثرگذار» معرفی میکند؛ نهادی که اگر آگاهانه، پژوهشمحور و مسئولانه عمل کند، میتواند یکی از ستونهای اصلی پایداری هویتی جامعه ایرانی در عصر جنگ روایتها باشد. این نگاه فقط متوجه به مداحان نیست، بلکه برای همه کنشگران فرهنگی کشور، حامل پیام روشنی است: آینده مقاومت، بیش از هر چیز، در گرو عمق فرهنگی و قدرت روایت است.
انتهای پیام/