ایده بسیاری از فیلم‌ها در عکاسی مستند شکل می‌گیرد

مهدی قنواتی در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری آنا با بیان اینکه عکاسی مستند همان جایی است که بسیاری از ایده‌های فیلم متولد می‌شوند، اظهار داشت: عکس به مستندساز کمک می‌کند موضوع را دقیق‌تر بفهمد، فاصله‌اش با واقعیت را تنظیم کند و ریتم بصری اثر را پیدا کند.

این هنرمند عکاس  با تاکید به اینکه عکاسی مستند هم زندگی واقعی مردم را ثبت می‌کند و هم آگاهی و حساسیت نسبت به مسائل انسانی را بالا می‌برد، افزود: همیشه انتخاب عکاس تأثیرگذار است و زاویه دید و لحظه‌ای که عکاس انتخاب می‌کند، تعیین می‌کند بیننده چه چیزی را می‌بیند. به همین دلیل، عکاسی مستند نمی‌تواند همه واقعیت را نشان بدهد، بلکه یک روایت تصویری است که نگاه و دغدغه عکاس شکلش می‌دهد.

این عکاس خوزستانی افزود: از نگاه مردم‌شناسی هم، عکس مستند ابزاری ارزشمند برای فهم رفتارها و زندگی روزمره مردم است و می‌تواند فرآیندهای اجتماعی و فرهنگی را نشان دهد که با کلمات ممکن است پنهان بمانند. در نهایت، عکاسی مستند هم واقعیت را ثبت می‌کند و هم امکان تفسیر فرهنگی و اجتماعی آن را فراهم می‌آورد و همین باعث می‌شود ابزار قدرتمندی برای جامعه و فرهنگ باشد.

به گفته قنواتی نگاه مستند یعنی آموزش دقت، مشاهده‌گری، اخلاق روایت و فهم پیچیدگی‌های اجتماعی. بدون این تربیت، امکان دارد نگاه‌های رادیکال و بی‌روح رشد کنند که با واقعیت زیستی جامعه همخوانی ندارند و نه تنها نسل‌های آینده را از فهم درست جامعه محروم می‌کنند، بلکه برای پژوهشگران و محققان جامعه‌شناسی و فرهنگ هم کاملاً مخرب خواهند بود.

این عکاس تاکید دارد که سرمایه‌گذاری در تربیت نگاه مستند، در نهایت به اعتماد اجتماعی، حافظه بصری سالم و مستندنگاری مسئولانه منجر می‌شود، چیزی که امروز در جامعه ما جای خالی‌اش به شدت احساس می‌شود و متأسفانه در خیلی از موارد روایت‌های رسانه‌های مرتبط و فضای اجتماعی سطحی، تبلیغاتی یا جعلی شده است

وی همچنین در مورد فرصت‌های عکاسی مستند در کشور ادامه داد: ایران یکی از جذاب‌ترین فضاها برای عکاسی مستند در دنیاست؛ با تنوع اقلیم‌ها، جغرافیا، اقوام مختلف و تاریخ و تمدن غنی. در عین حال، لایه‌های سخت و پیچیده سنتی و مذهبی هم دارد که ثبتشان نیاز به دقت و حساسیت دارد. مجموع این عوامل بستر مناسبی برای عکاسی مستند فراهم می‌کند و عکاسان در این فضا تجربه‌های متنوع و ارزشمندی کسب کرده‌اند که در سطح بین‌الملل هم حرف برای گفتن دارند.

احیای ریشه‌های خودِ سینمای مستند

این هنرمند در خصوص افزودن بخش عکس به این دوره از جشنواره «سینما حقیقت» نیز گفت: «سینما حقیقت»، باید خیلی پیشتر از اینها به سراغ عکاسی مستند می‌رفت و رابطه فیلمساز و عکاس مستند را قویتر می‌کرد امروز بخش زیادی از روایت‌های اجتماعی اولین بار در عکس دیده و فهمیده می‌شوند.

قنواتی اضافه کرد: عکس سریع‌تر، کم‌هزینه‌تر و قابل انتشارتر از فیلم است. جشنواره به این مهم دست یافته که اگر می‌خواهد نبض واقعیت را بگیرد، باید سراغ مدیومی ‌برود که قبل از هر فیلم، روایت اولیه را شکل می‌دهد. این افزودن عکس مستند، در واقع احیای ریشه‌های خودِ سینمای مستند هست؛ خصوصاً در حوزه سینمای مستند مردم شناسی و قوم نگاری.

به گفته این هنرمند، می‌توان گفت عکاسی مستند مثل دفتر یادداشت تصویری یک مستندساز است؛ جایی که مشاهده، تحلیل و شهود شکل می‌گیرد و در نهایت به مخاطب آگاهی بیشتری ارائه می‌کند. تجربه سینمای مستند، هم در جهان و هم در ایران، نشان داده که عکس‌ها می‌توانند منبع تحقیق و فرم‌بخشی بصری باشند.

این کارگردان و تدوینگر ادامه داد: برای مثال، کریس مارکر در آثار خود از عکس‌های مستند بهره می‌برد تا روایت، زمان و فضا را بازتعریف کند. همچنین مستندهای قوم‌نگاری ایرانی و خارجی بارها از تصاویر و آرشیوهای عکاسی برای شکل دادن به فضا، فرم و شخصیت‌بخشی بهره برده‌اند؛ چه در تحقیق و چه در اجرا. به همین دلیل، نگاه مستند در عکاسی می‌تواند هم الهام‌بخش و هم ابزار قدرتمندی برای مستندساز باشد.

این هنرمند افزود: درخواست من از داوران این است که در ارزیابی آثار، صداقتِ نگاه را بر فرم‌گراییِ صرف و تکنیک محض ترجیح بدهند. مستند، چه در عکس و چه در فیلم، عرصه‌ای برای روایت واقعی است و نه مسابقه تکنیک یا رقابت تولیدات پرزرق و برق. اثر مستند باید به جهان واقعی متصل باشد؛ اگر این اتصال نباشد، هر چقدر هم تکنیکی باشد، پوک است.

وی تاکید دارد که در عکاسی مستند، اخلاق در روایت اهمیت حیاتی دارد: یعنی مسئولیت نسبت به سوژه، دقت در ثبت واقعیت و جلوگیری از تحریف یا اغراق. متأسفانه گاهی نگاه‌های بد، مخرب یا ایدئولوژیک، چه از سمت حاکمیت و چه از سایر نهادها، سعی می‌کنند تصویری متفاوت از واقعیت ارائه دهند. داوران باید فارغ از این فشارها و خط‌مشی‌ها، با نگاه مستقل و عادلانه، کیفیت واقعی آثار را ارزیابی کنند.