همیشه وزارت ارتباطات و اپراتورها مقصر سرعت کم اینترنت هستند؟

به گزارش خبرگزاری آنا؛ اغلب کاربران بعد از هربار که کندی یا قطعی اینترنت را تجربه می‌کنند، اپراتور‌ها و وزارت ارتباطات را بیش از هر کسی به محکمۀ ذهن خود می‌برند و قضاوت می‌کنند، اما در این گزارش بنا داریم، تصویر ذهنی عمومی کاربران را تغییر دهیم. باید گفت که همه تجربه‌های قطعی و اختلال در اینترنت الزاماً به معنای قطعی واقعی در لایه‌های سراسری شبکه نیست. بخش بزرگی از این احساس به شرایط محیطی، تجهیزات فردی، اشباع لینک‌ها و خطا‌های فنی در لایه‌های مختلف شبکه مربوط است. فهم دقیق این عوامل می‌تواند تصویر منصفانه‌تری از علت‌یابی و راه‌حل‌ها ارائه دهد.

ارتقاع و قطر و جنس مصالح ساختمانی هم به کیفیت اینترنت ربط دارند!

محیط فیزیکی ساختمان‌ها نقش مهمی در کیفیت اتصال دارد و سیگنال‌ها در طبقات بسیار مرتفع یا زیرزمین‌ها رفتار قابل پیش‌بینی ندارند. مصالح سنگین مانند بتن و فلز، شیشه‌های رفلکتیو و چیدمان داخلی می‌توانند تضعیف شدید سیگنال را رقم بزنند و کاربر به اشتباه قطعی یا اختلال را گزارش کند. زاویه دید و فاصله نسبت به دکل، به‌ویژه در برج‌ها، باعث افت سیگنال و افزایش تغییرپذیری زمان پاسخ می‌شود. راهکار‌های درون‌سازه‌ای مانند میکرو بی.تی.اس‌ها و سایت‌های ارتباطی کوچک مقیاس برای نصب در داخل طبقات برج‌ها و ساختمان‌های مختلف و تقویت‌کننده‌های استاندارد و دارای مجوز می‌توانند این فاصله را جبران کنند.

تداخل‌های فرکانسی عاملی برای کاهش سرعت اینترنت که ما متوجۀ آن نیستیم

تداخل امواج در باند‌های شلوغ، از آشپزخانه خانه‌ها تا کارگاه‌های صنعتی، تجربه کاربر را غیرکارآمد می‌کند. اجاق مایکروویو، بلوتوث، بی‌سیم‌های محلی و حتی همسایگی رادیو‌های نقطه به نقطه روی باند‌های غیرمجوزدار مانند ۲.۴ گیگاهرتز، به‌سادگی کیفیت Wi‑Fi را پایین می‌آورند. تکرارکننده‌های غیرمجاز یا بی‌کیفیت نیز با تقویت نویز و ایجاد بازتاب‌های فرکانسی، سیگنال را مخدوش می‌کنند. تشخیص این مسائل در سامانه‌های رصد سراسری آسان نیست، چون مشکل محلی است نه شبکه‌ای که وزارت ارتباطات آن را احصاء و اعلام کند.

عظیم فرد، مدیرکل نظارت بر طیف سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی حدود ۲ سال قبل در یک گفت‌وگوی تخصصی با خبرنگار فناوری آنا درتوضیح چیستی تداخل‌های رادیویی گفته بود: تداخل رادیویی یعنی شما در یک نقطه‌ای انتظار دارید که سیگنال خاصی وجود داشته باشد؛ اما یک سیگنال غیرمجاز در آن نقطه روی همان فرکانس نیز رخ می‌دهد و باعث ایجاد تداخل رادیویی می‌شود. درنهایت تداخل می‌تواند در یک شهر و توسط یک بهره‌بردار یا بهره‌بردار‌های متفاوتی صورت بگیرد. این تداخلات چند نوع هستند: تداخلات مضر و تداخلات قابل‌تحمل. تداخل قابل تحمل در حدی نیست که کیفیت سیگنال مطلوب را دچار افت غیر قابل قبول کند. در واقع در جایی که سیگنال رادیویی به اندازه کافی ضعیف شده باشد، آن را دوباره می‌توان توسط فرستنده یا گیرنده دیگری استفاده کرد. 

وی در بخش دیگری از سخنان خود اضافه کرده بود: تداخلات رادیویی زمانی رخ می‌دهد که هم‌زمان دو فرستنده روی یک طیف سیگنال می‌فرستند یا سیگنالی غیر پیش‌بینی‌شده روی طیف قرار می‌گیرد و منبع ایجاد تداخل می‌شود. تداخلات دلایل مختلفی ازجمله افزایش توان تشعشعی دارد که اگر بیشتر از مقدار مجاز باشد تداخل رخ می‌دهد؛ دلیل دیگر تفاوت تنظیم فرکانس‌ها است که موجب اختلال می‌شود، از تنظیم خارج شدن فرستنده‌ها می‌تواند عامل دیگر اختلال باشد و درنهایت ترکیب‌های غیرخطی فرکانس‌های مختلف که سیگنال‌ها را در فرکانس‌های دیگری ظاهر می‌کند.

مدیرکل نظارت بر طیف رگولاتوری تصریح کرده بود:با توجه به اینکه تداخل می‌تواند در حالت‌های مختلف صورت بگیرد، مثلاً اختلالی که در سطح زمین رخ می‌دهد، ممکن است در ارتفاع بالاتر رخ ندهد و یا برعکس در ارتفاع رخ بدهد و روی زمین چیزی نباشد یا در مسیر عبور هواپیما دیده شود، ولی روی جاده خبری نباشد؛ یا حتی منشأ تداخل می‌تواند در فاصله نزدیک یا هزاران کیلومتر دورتر باشد پس بستگی به این دارد که در چه فرکانسی رخ دهد در کل تداخل یعنی ظهور هم‌زمان منابع تشعشعی متعدد برای یک گیرنده که قرار بوده فقط متعلق به یک منبع مطلوب باشد. سیگنال‌های رادیویی در فضا حذف نمی‌شوند؛ اما پس از انتشار و بعد از طی فاصله‌ای تضعیف و دوباره قابل‌استفاده می‌شوند، اگر سیگنال قوی‌تر باشد دیرتر تضعیف می‌شود.

تجهیزات کاربر و تنظیمات نرم‌افزاری نقش پنهانی در تجربه اتصال بازی می‌کنند و گویی «قطعی» از ناکجاآباد رسیده است. خرابی مودم یا آداپتور، نوسان برق، درایور‌های شبکه مشکل‌دار، و تنظیمات غلط DNS یا پروکسی باعث می‌شوند مرورگر‌ها سایت‌ها را باز نکنند. فایروال‌ها ناسازگار نیز برخی پورت‌ها را مسدود می‌کنند و کاربر «اینترنت ندارم» می‌گوید، در حالی‌که اتصال فیزیکی برقرار است. عیب‌یابی مرحله‌به‌مرحله، از تست پینگ تا تغییر DNS، اغلب تصویر روشن‌تری می‌دهد.

از تجربه کاربر تا لایه‌های شبکه

لایه‌های پروتکلی به همان اندازه می‌توانند منشأ احساس اختلال باشند و پرده از پیچیدگی اینترنت بردارند. مشکل در حل DNS، حتی برای چند دقیقه، کل وب را برای کاربر خاموش جلوه می‌دهد. خطا در مسیریابی یا ایجاد حلقه‌ها، بسته‌ها را سرگردان می‌کند و مقصد هرگز پاسخ نمی‌دهد. گواهی‌های TLS/SSL نامعتبر یا پیکربندی اشتباه امنیتی نیز اتصال امن را متوقف می‌کنند و پیام‌های خطا جایگزین صفحه‌ها می‌شود.

شبکه‌های موبایل و برخی ISP‌ها برای مدیریت کمبود آدرس از CGNAT استفاده می‌کنند و این لایه ترجمه می‌تواند تجربه را شکننده کند. بازی‌های آنلاین، تماس‌های همتا به همتا و برخی سرویس‌ها زیر فشار NAT ناکارآمد از نفس می‌افتند. کیفیت‌سرویس (QoS) و شکل‌دهی ترافیک نیز اگر به‌درستی طراحی نشود، اولویت‌بندی نادرست ایجاد می‌کند و سرویس‌های حساس به تأخیر را قربانی می‌سازد. کاربر نتیجه را «کندی غیرقابل تحمل» می‌بیند، نه سیاست مدیریت پهنای‌باند.

ازدحام محلی در نقاط پرتراکم، از استادیوم‌ها تا ایستگاه‌های حمل‌ونقل، واقعیتی ملموس است و ظرفیت سلول‌ها به سقف می‌رسد. اتصال برقرار می‌شود، اما نرخ داده فرو می‌ریزد و بسته‌ها از دست می‌روند. نرخ بالای پکت لاس و نوسان تأخیر (Jitter) تماس تصویری را تکه‌تکه، بازی آنلاین را غیرقابل‌استفاده و استریم را پر از بافر می‌کند. مشکل همچنان محلی است و سامانه‌های ملی رصد، افت ظرفیت یک سلول یا یک روتر محل را به عنوان قطعی سراسری ثبت نمی‌کنند.

سرویس مقصد گاهی خود منشأ ناپایداری است و مخاطب همه‌چیز را «اینترنت» می‌نامد. سرور‌های پرمراجعه در ساعت اوج ممکن است از پاسخ‌گویی بازبمانند یا با اختلال CDN مواجه شوند. تغییرات زیرساختی در یک سرویس محبوب، از مهاجرت دیتاسنتر تا خطای پیکربندی، تجربه کاربران را مختل می‌کند. کاربر حق دارد ناراحت باشد، اما دلیل در لایه اپلیکیشن و محتواست است.

اشباع لینک‌ها؛ گلوگاه‌های پنهان شبکه

اشباع لینک‌ها یکی از دلایل مهم و کمتر دیده‌شده کندی و ناپایداری است و اثر آن مانند «قطعی» احساس می‌شود. بک‌هاول سلولی، که ترافیک سایت به هسته شبکه منتقل می‌کند، وقتی روی رادیو‌های مایکروویو با ظرفیت محدود یا فیبر‌های اشتراک‌گذاری‌شده بنا شده باشد، در ساعات اوج به سقف می‌رسد. صف‌ها در روتر‌های مرزی انباشته می‌شود و تأخیر و پکت لاس بالا می‌رود. نتیجه تجربه‌ای است که برای کاربر چیزی جز قطع و وصل و بافر‌های بی‌پایان نیست.

ظرفیت پییرینگ و ترانزیت بین اپراتور‌ها و تأمین‌کنندگان محتوا نیز اگر به‌روز نباشد، مسیرها مختل و اشباع می‌شوند. ترافیک به سمت مسیر‌های طولانی‌تر یا کمتر بهینه هدایت می‌شود و تأخیر انتها به انتها بالا می‌رود. مدیریت ظرفیت پییرینگ، قرارداد‌های ترانزیت، و توزیع هوشمند ترافیک به CDN‌های نزدیک، مستقیماً کیفیت را بهبود می‌دهد. عدم کفایت ظرفیت در نقاط تبادل ترافیک، برای کاربر همان «اینترنت کند و از کار افتاده» است.

سیاست‌های QoS و شکل‌دهی اگر بدون اندازه‌گیری دقیق رفتار واقعی کاربران اعمال شود، اشباع را بدتر می‌کند. اولویت‌دادن بیش‌ازحد به ترافیک خاص یا محدودکردن باند برخی سرویس‌ها، صف‌ها را در برخی کلاس‌ها طولانی می‌کند و کاربر در اپلیکیشن‌هایی که دوست دارد ضربه را می‌خورد. طراحی مبتنی بر داده‌های ترافیکی و پایش مستمر، کلید جلوگیری از قفل‌شدن کلاس‌های ترافیکی است. هوشمندی در زمان‌بندی و بافرینگ می‌تواند تجربه را نجات دهد.

طبیعت تغییرپذیر بی‌سیم نیز گلوگاه‌های اشباع غیرمنتظره می‌سازد و مهندسی شبکه باید پاسخ‌گو باشد. تغییرات آب‌وهوایی روی لینک‌های مایکروویو، اختلالات موقت در طیف، یا رویداد‌های شهری که ناگهان جمعیت را متمرکز می‌کنند، ظرفیت برنامه‌ریزی‌شده را ناکافی می‌کنند. اندازه‌گیری بلادرنگ و مکانیزم‌های واکنش سریع، مانند روتینگ سازگار با بار یا بازتخصیص طیف، اشباع را مدیریت‌پذیر می‌کند. سیاستگذاری بدون ابزار عملی پایش، کاربر را تنها می‌گذارد.

تکرار کننده‌های غیر مجاز خودخواهی عده‌ای، چطور همسایه‌ها را به عذاب می‌اندازد؟

تکرارکننده‌های غیرمجاز در کنار جمینگ گاهی تاثیر جدی بر کیفیت اینترنت دارند. تکرارکننده‌های غیر استاندارد که به‌صورت غیرقانونی یا بدون استاندارد‌های لازم وارد بازار می‌شوند، به جای تقویت سیگنال سالم، نویز و تداخل را افزایش می‌دهند.

کاربران در ساختمان‌ها یا محله‌هایی که چنین تجهیزات نصب شده‌اند، با افت شدید سرعت و قطع و وصل‌های مکرر مواجه می‌شوند، چنین افت تجربه‌ای به وزارت ارتباطات یا اپراتورها ارتباط مستقیم ندارد، بلکه ناشی از خودخواهی عده‌ای است که برای بهبود تجربه کاربری خود، سایرین را دچار مشکل می‌کنند. جمع‌آوری و کنترل این تجهیزات می‌تواند بخش بزرگی از «احساس قطعی» را کاهش دهد.

تکرارکننده‌های غیرمجاز اغلب به قصد تقویت سیگنال خریداری می‌شوند، اما به دلیل کیفیت پایین، نتیجه معکوس دارند. این پدیده باعث می‌شود که سامانه‌های پایش ملی هیچ نشانه‌ای از قطعی ثبت نکنند، چون مشکل در سطح محلی و محدود رخ می‌دهد. کاربر، اما تجربه‌ای شبیه به قطع یا اختلال اینترنت دارد.

فرد در بخش دیگری از صحبت‌های ۲ سال قبل خود با خبرنگار آنا در همین خصوص گفته بود: گاهی افراد در طبقات فوقانی و طبقات بالایی ساختمان‌ها دچار افت سیگنال تلفن همراه می‌شوند؛ بنابراین بدون مشورت با اپراتور در نقطه‌ای از ساختمان که سیگنال رادیویی قوی است با قرار دادن تکرارکننده‌ها و تقویت‌کننده‌ها سیگنال‌های دریافتی را برای پخش داخل ساختمان خود تقویت می‌کنند، غافل از اینکه این تقویت فرکانس در آن نقطه، نظم شبکه را مختل کرده و در نقطه‌ای دورتر منجر به اختلال در شبکه می‌شود.

به گتۀ این مدیر ارتباطی ساختار شبکه تلفن همراه مانند شبکه لانه‌زنبوری است که در هر لانه یک ایستگاه پایه ثابت قرار دارد و فرکانس‌ها بعد از هر چند سلول، مجدد تکرار می‌شود. تکرار ناخواسته فرکانس‌ها توسط تکرارکننده‌ها، باعث قوی‌تر ظاهر شدن فرکانس‌های شبکه در سلول‌های تکراری خواهد شد که این موضوع یعنی تداخل رادیویی و افت کیفیت ارتباطی را برای دارندگان گوشی همراه؛ بنابراین یا سیگنال مختل شده و یا سیگنال ناخواسته دریافت خواهند کرد درنتیجه آن کیفیت صدا کاهش می‌یابد و یا ارتباط به‌طور کامل قطع می‌شود.

مدیرکل نظارت بر امور طیف رگولاتوری تصریح کرده بود: این سیگنال‌ها با ابزار‌های خاصی قابل ردیابی، جهت‌یابی و شناسایی هستند. آمار تداخلات سیگنال‌ها در شهر تهران عدد بزرگی است. در سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی دائماً در حال مبارزه و رسیدگی به این مشکل هستیم. مردم نیز از چند درگاه می‌توانند با ما این مشکل را در میان بگذارند. یکی از آنها سامانه شکایت ۱۹۵ است. دوم از طریق طرح شکایت به اپراتور‌ها می‌توانند مشکل را ردیابی کنند؛ البته این موضوع محدود به شهر تهران نیست؛ بلکه خیلی از شهر‌های بزرگ را درگیر کرده ولی در تهران پررنگ‌تر است. موضوعی که چالش اصلی ماست، این است که متأسفانه این دستگاه‌های غیراستاندارد پرتعداد وارد کشور شده، خرید و فروش می‌شوند و در اختیار عموم قرار می‌گیرد.

فرد تأکید کرده بود: البته اگر تکرارکننده توسط اپراتور تنظیم شود، این تداخل فرکانسی صورت نمی‌گیرد؛ اما متأسفانه در اکثر موارد توسط کاربران نصب و باعث بروز اختلال می‌شود. از سوی دیگر کاربران با راه‌اندازی این تکرارکننده‌ها فقط مشکل خودشان را حل و برای بقیه چالش ایجاد می‌کنند؛ بنابراین اگر کاربران با اختلال خاصی مواجه باشند می‌توانند مشکل خود را توسط اپراتور برطرف کنند. اپراتور‌ها مایل به استفاده از تکرارکننده نیستند؛ زیرا نظم شبکه را به هم می‌زند.

اقداماتی که وزارت ارتباطات امکان اجرای آن‌ها را دارد 

وزارت ارتباطات برای کاهش این احساس‌ها و نزدیک‌کردن ادراک مردم به واقعیت می‌تواند اقدامات مختلفی انجام دهد. ارائه گزارش‌های شفاف و لحظه‌ای با جزئیات بیشتر، تکمیل شبکه فیبرنوری و ارتقا کیفیت اینترنت لایه اکسس (دسترسی) که مردم از آن استفاده می‌کنند، از جمله راهکارهای موجود محسوب می‌شوند.

استانداردسازی و نظارت بر تجهیزات مصرفی و درون‌ساختمانی، گام دوم است. طرح‌های گواهی برای تقویت‌کننده‌ها و ریپیتر‌های خانگی، ممنوعیت و جمع‌آوری تجهیزات غیرمجاز، و آموزش عمومی درباره نصب صحیح Wi‑Fi، گره‌های مشکل را کم می‌کند. مشوق‌های به‌کارگیری میکرو سایت‌ها و راهکار‌های پوشش داخلی در ساختمان‌های بلند، شکاف سیگنال را می‌بندد. این‌ها هزینه‌های اجتماعیِ «احساس قطعی» را کم می‌کنند.

همچنین تقویت ظرفیت پییرینگ، توسعه لینک‌های فیبری بک‌هاول، و بهینه‌سازی روتینگ بین اپراتورها، ستون‌های مقاوم‌سازی شبکه‌ هستند. قرارداد‌های فعال با CDN‌ها، ایجاد و توسعه نقاط تبادل اینترنت داخلی، و سیاست‌های تسهیل مهاجرت به IPv۶، فشار روی CGNAT و مسیرهای انتقال داده را کم می‌کند.

پایش مستمر QoS با شاخص‌های قابل‌سنجش و الزام اپراتور‌ها به اهداف کیفیت، کاربر را از قربانی تصمیمات نامرئی خارج می‌سازد. ظرفیت وقتی به روز شود، «احساس قطعی» جای خود را به ثبات می‌دهد.

مشارکت مردم؛ کلید کاهش شکاف ادراک

مشارکت شهروندان در گزارش مشکلات به‌صورت ساختاریافته می‌تواند عیب‌یابی را دقیق‌تر کند و فاصله میان میدان و مرکز را کم کند. اپلیکیشن‌های رسمی برای ثبت تجربه کاربر، با داده‌های فنی مانند سیگنال، زمان، مکان و نوع سرویس، الگو‌های اشباع و تداخل را آشکار می‌کند. تیم‌های درایو تست، با برنامه‌های دوره‌ای در مناطق پرتراکم و ساختمان‌های شاخص، نقشه‌ای زنده از کیفیت ترسیم می‌کنند. حلقه بازخوردِ سریع، از گزارش تا اقدام، آرامش شبکه را تضمین می‌کند.

آموزش عمومی درباره دلایل غیرشبکه‌ای اختلال، بخش مهمی از کاهش احساس قطعی است. کاربران اگر بدانند تداخل امواج، خرابی مودم یا تنظیمات DNS می‌تواند تجربه اینترنت را مختل کند، کمتر همه مشکلات را به «قطع سراسری» نسبت می‌دهند. کمپین‌های اطلاع‌رسانی با زبان ساده و جوان‌پسند، می‌توانند این آگاهی را بالا ببرند. نتیجه، کاهش فشار روانی بر اپراتور‌ها و وزارت ارتباطات و افزایش اعتماد عمومی است.

اینترنت ایران به چه چیزی نیاز دارد؟

بنابراین در مجموع باید گفت که تجربه احساس «قطعی» همیشه ناشی از خاموشی سراسری شبکه نیست و طیفی از دلایل محیطی، تجهیزاتی، پروتکلی و زیرساختی در کار است. اشباع لینک‌ها در بک‌هاول و پییرینگ، تداخل‌های محلی، «جمینگ»، «تکرارکننده‌های غیرمجاز» و خطا‌های تنظیمات می‌توانند کیفیت اینترنت را تحت تاثیر جدی قرار دهد.

اقدام هماهنگ اپراتور‌ها و وزارت ارتباطات، با شفافیت، استانداردسازی، توسعه ظرفیت و مشارکت مردم، مسیری است که باید برای بهبود کیفیت اینترنت و ارتقای تجربه کاربری مردم ایران در کشور پیمود.