بانویی در برابر تاریخ؛ فاطمه (س) و مسئولیت مؤمنانه در دفاع از حق

به گزارش خبرنگار خبرگزاری آنا، در ایام شهادت بانویی که نامش با «حقیقت ولایت» گره خورده است، بازخوانی ابعاد سیاسی، اجتماعی و تربیتی حضرت زهرا سلام‌الله‌علی‌ها بیش از همیشه ضرورت دارد. بانویی که نه تنها الگوی زنان، بلکه معیار ایمان و بصیرت برای همه مؤمنان است. حضرت فاطمه زهرا (س) در مدتی کوتاه پس از رحلت پیامبر (ص)، با تمام توان در برابر انحراف امت ایستاد و با سخن، عمل، گریه و حتی سکوت خود، درسی ماندگار از «مسئولیت‌پذیری در برابر حق» به تاریخ داد.

در همین رابطه با فاطمه میری‌طایفه‌فرد، پژوهشگر تاریخ اسلام درباره ابعاد مختلف شخصیت حضرت زهرا (س) به ویژه نقش الگویی ایشان در عرصه سیاست، اجتماع و ایمان گفت‌و‌گو کردیم.

فاطمه (س) الگویی برای همه عصر‌ها

قرآن کریم مؤمنان را به چه ویژگی مهمی فرا می‌خواند و بر اساس آموزه‌های اسلامی، چه کسانی کامل‌ترین اسوه‌ها برای تحقق این ویژگی هستند؟

یکی از ویژگی‌های مؤمن ویژگی اسوه پذیری اوست که قرآن صراحتاً به آن اشاره کرده و بهترین اسوه‌ها، وجود مقدس ائمه معصومین علیهم السلام به ویژه حضرت صدیقه طاهره (س) هستند. این در حالی است که شخصیت حضرت زهرا (س) ابعاد گوناگونی دارد که یکی از مهم‌ترین آنان، بُعد سیاسی شخصیت حضرت (س) است.

آغاز عصر غربت؛ نقش سیاسی حضرت زهرا (س) پس از رحلت پیامبر (ص)

در میان ابعاد متعدد شخصیتی حضرت زهرا (س)، کدام بُعد پس از رحلت پیامبر (ص) بیشترین تجلی عملی را یافت و نقش آن در حفظ دین چه بود؟

موضع‌گیری‌های مجدانه و تلاش بی‌وقفه حضرت فاطمه (س) برای دفاع از ولایت، برخورد ایشان با دشمنان به‌واسطه سخنرانی در مسجد و ایراد خطابه و همچنین رفتن به درب خانه مهاجرین و انصار برای احقاق حق خود و همسرشان، همه نمونه‌های عینی فعالیت‌های سیاسی ایشان بعد از شهادت پیامبر اکرم (ص) است.
واکنش ایشان در همین مدت کوتاه، تأثیر بسزایی در تحکیم موقعیت علی (ع) و اثبات نامشروع بودن دستگاه حاکم داشت.

در برابر سقیفه؛ بانویی که با سخن، سکوت و ایستادگی از ولایت دفاع کرد

فعالیت‌های سیاسی حضرت زهرا (س) پس از رحلت پیامبر (ص) چه شکلی به خود گرفتند و نتایج آن در کوتاه‌مدت چه بود؟

عزیزترین شخص نزد پیامبر، برای دفاع از امر ولایت وارد میدان شد و قصد داشت مردم را از به انحراف کشاندن دین آگاه سازد. ولایتی که انتصابی است و از جانب خداوند به پیامبر و اهل‌بیت (ع) تنفیذ شده و بار‌ها درآیات قرآن ذکرشده و از طریق پیامبر به آن اذعان شده است.

دو شیوه مبارزه در مکتب فاطمی

تدابیر حضرت زهرا (س) برای مقابله با «بدعت تاریخی انحراف از ولایت» را می‌توان در چه دو استراتژی کلی تقسیم‌بندی کرد؟

حضرت فاطمه زهرا (س) در مقابل این بدعت تاریخی و انحراف از مسیر اصلی ولایت، تدابیری را اندیشیدند که به‌طورکلی می‌توان به دودسته دفاع مستقیم و دفاع غیرمستقیم تقسیم‌بندی کرد:
۱) دفاع مستقیم:

- ایستادگی در مقابل عمر پشت درب منزل و سقط حضرت محسن (ع).

ابوبکر اشخاصی را به درب خانه حضرت علی (ع) فرستاد تا از آن حضرت بیعت بگیرند. ولی حضرت علی (ع) نپذیرفتند و فرمودند: سوگند به خدا که ابوبکر می‌داند خلافت برای من است. همانا ابوبکر هفتمین کسی بود که در غدیر خم امامت بعد از پیامبر (ص) را به من تبریک گفت.

ابوبکر به پیشنهاد عمر، قُنفُذ را به همراه جماعتی فرمان داد تا به درب خانه علی (ع) بروند و از علی (ع) بیعت بگیرند؛ اما حضرت زهرا (س) مانع شد و گفت هرگز اجازه نخواهم داد که شما وارد خانه من شوید. در این میان عمر عصبانی شد و گفت: ما را با زنان چه‌کار است؟ خودش و همراه عده‌ای به سوی خانه علی (ع) حمله‌ور شدند و عمر پشت در فریاد زد که بیرون بیا و با خلیفه بیعت کن؛ وگرنه با زبانه آتش به خانه می‌آیم، حضرت زهرا (س) فرمود: چرا دشمنی می‌کنی؟ از خدا نمی‌ترسی که بی‌اجازه من به خانه من وارد می‌شوی؟! درب این خانه محل رفت‌وآمد ملائک است. اما عمر فرمان داد هیزم زیادی فراهم کنند، تا درب را به آتش بکشند و فریاد زد: این خانه را با اهلش به آتش بکشید.

- رفتن حضرت زهرا (س) به دنبال امام علی (ع)

حضرت فاطمه (س) با وجود جراحات وارده، به دنبال علی (ع) به سمت مسجد می‌رود. در مسجد، ابوبکر وعده‌ای با شمشیر ایستانده‌اند، ابوبکر به علی (ع) می‌گوید من خلیفه پیامبر هستم، تو چاره‌ای نداری باید با من بیعت کنی. علی (ع) در پاسخ می‌گوید: «تو مردم را به دلیل خویشاوندی با پیامبر به بیعت فراخواندی اکنون من هم به همان دلیل تو را به بیعت فرامی‌خوانم و خود می‌دانی من از همه به پیامبر نزدیک‌ترم».

اینجا حضرت علی علیه‌السلام در واقع از استناد نادرست ابوبکر برعلیه خودش استفاده می‌کند. در واقع ایشان این امر مهم را یادآور می‌شوند که دعوت ایشان نه برای خویشاوندی، بلکه انتصابی الهی است.

ابوبکر فریاد می‌زند «ای علی! برخیز و بیعت کن وگرنه گردن تو را می‌زنیم». ناگهان فریادی بلند می‌شود: «پسرعمویم علی (ع) را رها کنید، به خدا قسم اگر او را رها نکنید نفرین می‌کنم.» در این شرایط حال جسمانی فاطمه مساعد نیست، ولی باز دست از وظیفه خود نمی‌کشد. کار به جایی می‌رسد که فاطمه (س) آماده نفرین می‌شود. سلمان (به دستور علی (ع)) به‌سوی فاطمه (س) می‌دود و با او سخن می‌گوید، فاطمه (س) به یاد مهربانی پدر می‌افتد و دست‌ها را پایین می‌آورد. (مجلسی ۱۴۱۲ ه ق، ج ۲۸، ص ۲۰۶).

فدک؛ میدان افشاگری و احتجاج قرآنی در برابر انحراف تاریخی

در جریان مطالبه فدک، حضرت زهرا (س) استدلال محوری خلفا مبنی بر عدم ارث‌بری از پیامبران را با چه نوع استدلال قرآن‌پایه ابطال کردند؟

بعد از نزول آیه ۲۶ سوره مبارکه اسرا، پیامبر (ص) فدک را که بدون هیچ جنگی نصیب مسلمانان شده بود به حضرت زهرا (س) بخشید. فدک اصلاً جز غنایم جنگی نبوده است و پیامبر آن را بنا به مصالحی به حضرت زهرا (س) هبه کردند. این اتفاق در زمان حیات پیامبر اکرم (ص) رخ داده بود، وقتی‌که غاصبین خلافت، فدک را از دست کارگزاران حضرت خارج کردند، حضرت زهرا (س) برای احقاق حقشان به مسجد رفتند، خطبه‌ای در اوج فصاحت ایراد کردند. ایشان اصلاً به هدیه بودن فدک تکیه نکردند و خطبه روی دو مسئله مهم تکیه داشت که هر دو مربوط به قرآن بود. حضرت زهرا (س) ابتدا به مسئله غصب فدک اشاره کرد و بعد مسئله غصب خلافت را پیش کشیدند.

ایشان فرمودند: فرض کنید که پدرم این باغ را بخشیده بود، حالا که ایشان فوت کرده است ارثش به چه کسی می‌رسد؟! شما دارید برخلاف قرآن عمل می‌کنید. حضرت زهرا با استناد به داستان پیامبران و تأکید برفرض اشتباه خلیفه اول مبنی برعدم ارث‌بری از پیامبران، استدلال آنان را باطل می‌کند و این‌گونه کسی که در مسند خلافت مسلمین نشسته، بر ناروا بودن ادعای خودآگاه می‌شود. دفاع حضرت زهرا (س) نمونه تظلم‌خواهی ایشان در مقابل غاصبان و رسوا کردن آنها بوده است.

گفت‌و‌گو با زنان مدینه؛ خطبه‌ای برای بیداری وجدان‌ها

در ایام بستری حضرت زهرا (س) در خانه چه گفت‌و‌گو‌هایی میان ایشان و زنان مدینه ردوبدل شد؟

در این زمینه از سوید بن غفله نقل شده است که هنگامی‌که حضرت زهرا (س) در بستر بیماری افتاد، زنان انصار و مهاجرین برای عیادت به خدمت او رسیده و جویای احوال ایشان شدند. حضرت زهرا (س) فرمود: «به خدا قسم در حالی شب را به صبح رساندم که از دنیای شما ناراضی و از مردان شما بیزارم، وای بر این امت! چه چیزی آن را از ستون‌های استوار رسالت و مهبط فرشته وحی گمراه ساخت؟! به خدا سوگند اگر تمام امت از راه سعادت منحرف‌شده و از پذیرش راه روشن امتناع کنند، علی (ع) همه آنان را به راه آورده، آرام‌آرام به سعادت و خوشبختی می‌کشاند. کاش می‌دانستم به چه چیز متمسک شده‌اید؟! شما، درد را دوا، ظلمت را نور پنداشته‌اید. شما از شنیدن کلمات حق ما کراهت دارید؟!» زنان، تمام فرمایشات حضرت زهرا (س) را به گوش مردان خود رساندند.

دفاع غیرمستقیم

یکی از راه‌هایی که حضرت زهرا (س) برای دفاع از ولایت استفاده کردند، چه بود؟

یکی از راه‌های دفاع؛ از طریق روش‌های غیرمستقیم بود. حضرت فاطمه (س) علاوه بر کار‌هایی که مستقیماً انجام دادند تا حقانیت ولایت علی بن ابیطالب (ع) را برای مردم روشن کنند، رفتار‌هایی نیز بروز دادند که حتی بعد از سال‌ها ذهن هر جویای حقیقتی را درگیر می‌کند که چرا ایشان با این مقام والا تا به حال محل دفنشان نامعلوم است. حقیقتاً این حرکت تاریخی ایشان، نوعی اعتراض مدت‌دار و طولانی از حرکت انحرافی در مسئله حکومت جامعه اسلامی است.

گریه‌های فاطمی؛ اشک‌هایی که سیاسی بودند 

گریه زیادحضرت زهرا (س) پس از رحلت پیامبر (ص) نشان‌دهنده چه چیزی بود؟

حزن و اندوه حضرت زهرا (س) بعد از رحلت شهادت گونه پیامبر، تنها در فراق پدرش نبوده بلکه حزن و اندوه و گریه او بر ارتداد امت و به فراموشی سپردن تمام زحمات و سفارشات پدرش و خانه‌نشین کردن خلیفه به‌حق رسول خدا یعنی حضرت علی (ع) و دیگر امور مسلمین بوده است. (رضوانی، ۱۳۹۰ ه ش، ص ۶۴۶)

اعتراض خاموش بانوی ولایت به غاصبان خلافت

نپذیرفتن خلیفه اول و دوم برای عیادت توسط حضرت زهرا (س) چه دلالتی داشت؟

یکی دیگر از اقدامات حضرت زهرا (س) که نشان‌دهنده ناراحتی حضرت نسبت به دشمنان بود؛ نپذیرفتن عمر و ابوبکر برای عیادت بود. وقتی آنها تصمیم گرفتند که به عیادت بروند و امیرالمؤمنین (ع) این مطلب را به گوش حضرت زهرا (س) رساندند. حضرت تمایلی به دیدن این دو شخص ندارند و این نشان‌دهنده خشم حضرت از این دو تن است. این مطلب یادآور روایت پیامبر اکرم (ص) است که خشم فاطمه خشم من است و خشم من خشم خدا است.

وصیت پنهان، قبر پنهان؛ اعتراض جاودانه فاطمه (س) در تاریخ

کیفیت وصیت حضرت زهرا (س) به امیرالمؤمنین (ع) در مورد تدفین و تشییع چه امری را بیان می‌کند؟

نحوه وصیت حضرت زهرا (س) و نکات مهمی که ایشان در وصیت خویش درباره تدفین و تشییع خویش مطرح کردند؛ گویای این مطلب است که ایشان از خلفای آن زمان ناراضی بودند. این ناراحتی تا جایی پیش می‌رود که در وصیت خویش متذکر می‌شوند که هیچ‌کس در مراسم تشییع و تدفین حضور نداشته باشد و این سؤال برای همیشه تاریخ در ذهن همه انسان‌ها نقش می‌بندد که چرا قبر حضرت (س) همچنان مخفی است؟!