شورابیل نفس میکشد اما به سختی؛ دریاچهای زیر تیغ تغییر کاربری اراضی/ قاتل حقیقی آب را بشناسید
خبرگزاری آنا ـ حسین بوذری؛ استان اردبیل بهدلیل برخورداری از موقعیت جغرافیایی استراتژیک در شمال غرب کشور و تنوع بینظیر اکوسیستمهای کوهستانی، آبی و تالابی ازجمله کوهستان مرتفع سبلان و مجموعهای از تالابهای حیاتی نظیر شورابیل و نئور بهعنوان یک ذخیرهگاه ژنتیکی و زیستگاهی حائز اهمیت ملی و بینالمللی شناخته میشود.
مدیریت این پهنه ارزشمند، مستلزم توازن دقیق میان توسعه زیرساختی و حفظ یکپارچگی محیط زیست است.
ادارهکل حفاظت محیط زیست استان اردبیل در قامت یک دستگاه نظارتی حاکمیتی وظیفه ذاتی خود را بر حفاظت از منابع آب و خاک متمرکز ساخته است.
این نهاد با محدودیتهای ذاتی در ورود مستقیم اجرایی برنامههای خود را بر تعامل مؤثر و مناسب با دستگاههای اجرایی متولی نظیر شرکت آب منطقهای و سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل استوار کرده تا از تخریب منابع حیاتی جلوگیری به عمل آید.
پیگیری همزمان حفاظت از پوشش گیاهی بهدلیل ارتباط مستقیم آن با پایداری منابع آب زیرزمینی و سطحی با حساسیت بالا دنبال میشود.
در حوزه آلایندگی منابع آب و خاک، پایشهای مستمر صورت گرفته و رویکرد مدیریتی بر «حل مسئله» و جلوگیری از تخلف با وجود محدودیتهای اجرایی تأکید دارد.
دریاچه شورابیل هم بهعنوان زیستگاه پرندگان مهاجر، مرتباً تحت پایش ویژه قرار دارد و با وجود عدم گزارش مستند تخریب زیستی جدی، اکوسیستم دریاچه شورابیل بهدلیل تغییرات کاربری در حریم که بر ورودی آب و میکرواقلیم (Microclimate) تأثیر گذاشته و نیز اثرات خشکسالی، دچار دگرگونی شده است. تعهد بر حفاظت از حریم شورابیل بهخصوص در محدوده شهری کنونی، یک اولویت مدیریتی است.
استان اردبیل دارای جمعیت بسیار خوبی از پستانداران شاخص است؛ ازجمله جمعیت پلنگ که از وضعیت نسبتاً مطلوبی برخوردار است. وضعیت «کَل و بُز» در مناطق کوهستانی و حضور گونههایی نظیر گربه وحشی و کاراکال در سبلان، حاکی از سلامت اکولوژیکی منطقه است.
همچنین تالابهایی مانند نئور میزبان حیات وحش کوهستانی و مناطق کمارتفاع نظیر تالاب میل مغان پذیرای پرندگان مهاجر متنوعی از جمله حواصیل، لکلک سیاه و انواع اردکهای سازگار هستند که همگی بر اهمیت استمرار اقدامات حفاظتی تأکید میورزند.
همچنین استان اردبیل با داشتن اکوسیستمهای کوهستانی، تالابی و دشتهای مرتفع، یکی از کانونهای اصلی حفظ تنوع زیستی در شمال غرب ایران محسوب میشود.
این گنجینه طبیعی شامل جمعیتهای قابل توجهی از پستانداران شاخصی مانند پلنگ، گرگ، سیاهگوش، قوچ و میش بوده که مدیریت موفقیتآمیز زیستگاههای آنها بهخصوص با اجرای طرحهای موفقیتآمیز رهاسازی گونههایی نظیر آهو، نمایانگر اهمیت راهبردی این منطقه است.
افزون بر این، وضعیت منحصر به فرد آبزیان بهخصوص حضور بومی ماهی قزلآلای خال قرمز در کنار سایر گونههای آبزی، بر پیچیدگی و غنای منابع آبی استان اردبیل میافزاید.
در بُعد مدیریت کیفیت محیط، تحلیل وضعیت آلودگی هوا نشان میدهد که بهدلیل موقعیت جغرافیایی و شرایط مطلوبتر اقلیمی در مقایسه با کلانشهرهای صنعتی، استان اردبیل عموماً در وضعیت کیفی مطلوبتری قرار دارد و روزهای با آلودگی شدید ناشی از صنایع آلاینده در آن نادر است.
با این شرایط، نظارت مستمر و پایش صنایع آلاینده برای اعمال عوارض قانونی به صورت دقیق ادامه دارد.
چالش اصلی در حوزه آلایندهها، پدیده گرد و غبار و ریزگردهاست که عمدتاً منشأ خارجی و منطقهای دارد. در نهایت، نقش رسانهها در اطلاعرسانی دقیق و مبتنی بر پژوهش بهعنوان عاملی کلیدی در ارتقاء سلامت عمومی و جلب مشارکت اجتماعی در حفاظت از این ذخایر ارزشمند طبیعی، از اهمیت بالایی برخوردار است.
خبرنگار آنا درراستای فعالیتهای زیستمحیطی و دستاوردها و معضلات محیط زیست با تأکید بر بقای گونههای شاخص و احیای منابع آبی گفتوگویی را با کیومرث سفیدی مدیرکل محیط زیست استان اردبیل ترتیب داده است.
گپ و گفت آنا با سفیدی در پی میآید:
زیرساختهای محیط زیستی، مدیریت منابع آب و حفاظت از حیات وحش
آنا: با توجه به موقعیت استان اردبیل بهعنوان منطقهای گردشگرپذیر که میزبان بسیاری از گردشگران داخلی و خارجی در طول سال است، تأکید حضرتعالی در بدو مسئولیت بر مهیاسازی زیرساختهای محیط زیستی استان اردبیل بوده و با توجه به چالش کمآبی و تغییر کاربری اراضی که تالابهای مهمی نظیر نئور و اکوسیستمهای آبی حساس استان را تهدید میکند، برنامه عملیاتی مشخص شما برای حفاظت از حقابه تالابها و کنترل برداشتهای غیرمجاز از منابع زیرزمینی بهخصوص در حوزههای کشاورزی و صنعتی که اردبیل در آنها ظرفیت بالایی دارد، چه بوده و چه اقداماتی در آینده مد نظر دارید؟
سفیدی: حفاظت از منابع آب و خاک جزء وظایف ذاتی ادارهکل محیط زیست استان اردبیل محسوب میشود و همانطور که مستحضر هستید، سازمان حفاظت محیط زیست یک دستگاه نظارتی حاکمیتی است؛ به این معنا که ما ورود مستقیم اجرایی محدودی داریم، اما در حوزه حفاظت، برنامه ما تعامل مناسب با دستگاههای اجرایی متولی مانند شرکت آب منطقهای و سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل است تا بتوانیم از ظرفیت ادارهکل محیط زیست به نحو احسن استفاده کرده و برای حفاظت از منابع آبی برنامهریزی کنیم.
مکلفیم همزمان با حفظ منابع آبی، در حوزه حفاظت از پوشش گیاهی نیز فعال باشیم؛ چراکه از بین رفتن پوششهای گیاهی میتواند منابع آب زیرزمینی و منابع آبهای سطحی ما را به صورت جدی تهدید کند، در این راستا، قطعاً ورود خواهیم کرد.
همچنین در حوزه آلایندگی منابع آب، با حساسیت بالایی فعالیت میکنیم و همکاران ما به صورت مستمر پایش آبها و همچنین آلودگی خاک را انجام میدهند و در صورت مشاهده هرگونه تخلف یا آلودگی، قطعاً ورود خواهیم کرد و تلاش میکنیم مسئله را با همکاری دستگاه مربوطه حل کنیم و مدیریت ما بر مبنای «حل مسئله» خواهد بود تا بتوانیم وضعیت را به سمت بهبود پیش ببریم، منتها در حوزه اجرا، ورود ما محدود خواهد بود.
آنا: اکنون پروژههای بزرگ زیرساختی و توسعه گردشگری در استان اردبیل در حال اجراست، در این راستا، نظارت شما بهعنوان مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اردبیل بر فرآیند صدور و اجرای «ارزیابی اثرات زیست محیطی» (EIA) در پروژههای جدید چگونه است تا توسعه بر محور پایداری صورت پذیرد؟
سفیدی: درباره طرحهایی که در حوزه گردشگری منطقه اجرا میشوند، نکته نخست این است که طرحها براساس یک قاعده و اصولی مشمول ارزیابی محیط زیستی میشوند؛ اگر مساحت آنها بالاتر از یک حد استاندارد، مثلاً بیش از ۱۵ هکتار یا مساحت بزرگتر باشد، ما نیازمند دریافت گزارش طرح و بررسی ملاحظات زیستمحیطی آن هستیم تا اطمینان حاصل کنیم که مسائل محیط زیستی در آن رعایت شده است یا خیر؟
آنا: در مساحتهای کوچکتر چطور؟
سفیدی: در مساحتهای کوچکتر، نظارت ما بیشتر بر بحث استقرار و جلوگیری از آلایندگی متمرکز است؛ یعنی اگر صنعت گردشگری در تعارض مستقیم با حفاظت از محیط زیست باشد، بهعنوان مثال اگر گردشگری به صورت شدید متمرکز بر اراضی طبیعی باشد، ما در آن حوزه محدودیتهایی اعمال کرده و ورود خواهیم کرد.
بنای ما در حوزه گردشگری، «گردشگری پایدار» است؛ یعنی گردشگریای که هم طبیعت از اجرای آن برنامه منتفع شود و هم محیط زیست و هم گردشگر بتواند از منافع طبیعت پاک و محیط زیست سالم بهرهمند شود.
دریاچه شورابیل بهطور ویژه پایش میشود
آنا: درباره «دریاچه شورابیل» که سالانه میزبان تعداد زیادی از گردشگران داخلی و خارجی است، عنوان میشود که رشد جلبکها، کاهش اکسیژن و ورود گونههای مهاجم غیربومی، سلامت دریاچه را تهدید میکند، ارزیابی شما در این زمینه چیست و چه اقداماتی انجام دادهاید؟
سفیدی: ببینید. دریاچه شورابیل مانند تمامی منابع آبی استان اردبیل به صورت مرتب پایش میشود و ما بهدلیل اهمیت آن بهعنوان زیستگاه پرندگان مهاجر، پایش ویژهای در آن منطقه اعمال میکنیم.
اکنون گزارش مستندی از تخریب زیستی یا وجود گیاه مهاجم به صورت خیلی جدی در منطقه مشاهده نکردهایم، منتها در گذشتههای دورتر و در مقایسه نزدیک با توجه به تغییرات کاربری که در حریم دریاچه شورابیل رخ داده، شاهد یک سری تغییرات هستیم.
تردیدی نیست که بومسازگان دریاچه شورابیل دچار دگرگونی شده و تغییرات اقلیمی نیز به این مسئله دامنه میزند؛ این موضوع میتواند اثرات را دوچندان سازد. وقتی یک منطقهای از نظر جوامع زیستی و جوامع میکروبی دچار تغییر و دگرگونی میشود، ما شاهد حضور گونهها، حضور گیاهان مهاجم و حضور گروههای دیگری از زیستمندان که قبلاً در آن سازگان نبودند، خواهیم بود.
گزارش مستندی از تخریب زیستی یا وجود گیاه مهاجم به صورت خیلی جدی در منطقه مشاهده نکردهایم، منتها در گذشتههای دورتر و در مقایسه نزدیک با توجه به تغییرات کاربری که در حریم دریاچه شورابیل رخ داده، شاهد یک سری تغییرات هستیم
این اتفاق در مورد دریاچه شورابیل نیز محتمل است، اما آنچه که اکنون میتوانیم در مورد آن صحبت کنیم اینکه تغییرات خیلی ویژه و چشمگیری نداشتهایم، با این وجود بهدلیل تغییر کاربری شدید حریم دریاچه شورابیل در گذشته ـ اختصاص بخشهایی برای گردشگری و سایر کاربریها ـ این امر بر ورودی آب و میکرواقلیم و میکروکلیم (Microclimate) منطقه تأثیر گذاشته و بالطبع اثر خود را باقی گذاشته است.
آنا: خشکسالیها هم ممکن است بر دریاچه شورابیل تأثیر بگذارد؟
سفیدی: بله. خشکسالی هم یکی از عواملی است که کم و بیش دریاچه شورابیل را متأثر کرده، اما آنچه میتوانم به شما اطمینان دهم اینکه تمام تلاش ما بر این خواهد بود که بتوانیم از حریم دریاچه شورابیل به نحو احسن حفاظت کنیم؛ آنجا برای ما ارزشمند است و اکنون در محدوده داخل شهر قرار گرفته که این موضوع اهمیت آن را دوچندان میکند، انشاءالله با کمک همکاران متخصص در حوزه محیط زیست حفاظت کامل از منابع زیستی خود را به عمل خواهیم آورد و آن را حفظ خواهیم کرد.
آنا: یکی از موضوعات بسیار مهم که پژوهشگران و خبرنگاران استان اردبیل با بررسیهای میدانی مطرح کردهاند، مربوط به کوهستان باشکوه سبلان است که دارای ظرفیت اکولوژیکی بالا و پوشش گیاهی غنی است، متأسفانه این روزها در سکوتی سنگین فرو رفته و مشاهده میشد که قبلاً بز کوهی و قوچ وحشی در این منطقه مشغول چرا بودند، اما اکنون اثری از آنها نیست و عنوان میشود که شکار غیرقانونی و جادهسازی موجب شده که این گونههای بسیار مهم و باشکوه یا از بین بروند یا به مناطق دیگر مهاجرت کنند. آیا در این زمینه خاص، اقدامی درراستای حفاظت از حیات وحش سبلان صورت دادهاید؟
سفیدی: درباره حفاظت از حیات وحش کوهستان سبلان مستحضر باشید که دامنه سبلان از ارتفاع ۳۶۰۰ متر به بالا «منطقه شکار ممنوع» محسوب شده و ما در آنجا شکار مجاز نداریم. تا جایی که اطلاع دارم، شکار مجاز که به هیچ عنوان نداریم، شکار غیرمجاز هم در دامنه سبلان بسیار به ندرت اتفاق افتاده است؛ گزارشهای ما بسیار کم است، البته من نمیخواهم در حوزه رسانهای قضاوت کنم و اجازه میدهم دوستان ورود کنند، اما در سایر مناطق استان اردبیل پروندههای شکار داریم و برای بازدارندگی ورود میکنیم؛ در حوزه سبلان هم شکار به معنای مرسوم نداریم و جمعیت بسیار خوبی از گونههای مختلف حیات وحش در آنجا حضور دارند؛ منتها یک تعارض بین خرس و انسان در مسئله سبلان وجود دارد که در حال برنامهریزی هستیم تا از طریق رویکرد مشارکتی، یعنی ذینفعان درگیر در موضوع با جوامع محلی وارد عمل شویم و خوشبختانه در سه تا چهار هفته اخیر ما عملاً شاهد تعارضی بین انسان و گونه خرس قهوهای نبودهایم و این برنامه را برای سال آینده نیز در دست اجرا داریم.
نکتهای که باید اشاره شود اینکه ظرفیت منطقه سبلان خیلی بالا نیست، چون در پرسش شما بود اشاره میکنم.
آنا: مقصود از ظرفیت کوهستان و منطقه سبلان جنبه گردشگرپذیر بودن آن بود.
سفیدی: بله موافقم، اما این مرتبط با گردشگری ناپایدار است و این نوع گردشگری زمانی رخ میدهد که یک جمعیت بسیار زیاد، نه لزوماً کوهنورد، بلکه علاقهمند به گردشگری وارد شوند و ما شاهد مسئله رهاسازی پسماند و تخریب پوشش گیاهی هستیم.
آنا: در حقیقت این هشدار برای ادارهکل محیط زیست استان اردبیل است؟
سفیدی: بله. این یک هشدار است و در استان اردبیل برنامهای داریم تا با همکاری اداره کل ورزش و جوانان، معاونت اجتماعی استانداری اردبیل و سایر دستگاهها، مسئله صعود به کوهستان سبلان را ضابطهمند کنیم تا براساس حساب و کتاب و آموزش همگانی بهخصوص در برخورد با طبیعت مدیریت شود.
زیست «کَل و بُز» و پلنگ در استان اردبیل
آنا: دررابطه با جمعیت گونههای خاص در معرض خطر استان اردبیل نظیر خرس قهوهای در ارتفاعات و پرندگان مهاجر در تالابها در وضعیت کنونی چگونه است؟ معمولاً موقعیت مکانی این گونهها بهدلیل مسائل مربوط به شکار سودجویان افشا میشود، در این زمینه توضیحی دهید.
سفیدی: به صورت کلی عرض میکنم، در استان اردبیل ما جمعیت بسیار خوبی از پستانداران را داریم، از خزندگان و پرندگان که بگذریم، گونه معروف، پلنگ است که در استان اردبیل جمعیت نسبتاً خوبی دارد.
در زمینه «کَل و بُز» هم وضعیت خوبی داریم، گربه وحشی را داریم، کاراکال (یکی از سنگینترین و سریعترین انواع گربهسان در زیرخانواده گربهسانان کوچک) هم در کوهستان سبلان هستند و سایر گونهها را داریم که در مناطق کوهستانی استان اردبیل بهخصوص سبلان مستقر هستند.
حیات وحش و پرندگان مهاجر استان اردبیل
آنا: لطفاً درباره وضعیت پرندگان مهاجر و گونههای شاخص حیات وحش ساکن در تالابها و زیستگاههای استان اردبیل و گونههای بومی گزارشی ارائه کنید.
سفیدی: تنوع زیستی استان اردبیل از اهمیت بالایی برخوردار است و گونههای متعددی در فصول مختلف در مناطق ما مستقر میشوند.
در شمال استان اردبیل، چندین تالاب وجود دارد که تالاب نئون جزء تالاب کوهستانی محسوب میشود و میزبان جمعیتهای قابل توجهی از حیات وحش هستند و تالابهای کوهستانی و مناطق کمارتفاع ما بهصورت ویژه میزبان و پذیرای پرندگان مهاجر هستند.
به طور مشخص تالاب «میل مغان» در شمال استان اردبیل، محلی برای استقرار و حضور گونههای متنوع پرندگان است که ازجمله مهمترین آنها میتوان به انواع «حواصیل»، «لکلک سیاه»، و «اردکهای سازگار» اشاره کرد، همچنین، لیست پرندگان ساکن در این منطقه بسیار گسترده است.
پستانداران و خزندگان
از گونههای شاخص پستانداران در زیستگاههای استان اردبیل، میتوان به قرقاول اشاره کرد. همچنین جمعیتهایی از گربه وحشی، سیاهگوش، پلنگ، گرگ و قوچ و میش را داریم.
در کنار این موارد، بخشهایی از گونههای میش نیز در منطقه حضور دارند، علاوه بر این، رهاسازی آهو در شمال استان اردبیل با موفقیت اجرا شده و در حال حاضر جمعیت مطلوبی از این گونه در منطقه مشاهده میشود و در بخش خزندگان نیز گونههای متنوعی در زیستگاههای استان اردبیل وجود دارند.
گونههای مختلف و متفاوت آبزیان در استان اردبیل
یکی از گونههای آبزی منحصربهفرد که مختص زیستگاههای استان اردبیل بوده، ماهی قزلآلای خال قرمز است که در کنار سایر گونههای آبی در استان اردبیل زیست میکند.
تشریح وضعیت آلودگی هوا و اقدامات نظارتی بر صنایع آلاینده
آنا: با توجه به اینکه اردبیل یکی از استانهای سردسیر کشور محسوب میشود و ورود سریعتر فصل سرما در این منطقه نسبت به مناطق گرمسیر موجب بروز مسائل زیستمحیطی میشود، وضعیت آلودگی هوا و نقش صنایع آلاینده بزرگ استان اردبیل را در این شرایط چگونه ارزیابی میکنید و چه اقداماتی در زمینه کنترل صنایع آلاینده انجام دادهاید؟
سفیدی: استان اردبیل بهدلیل موقعیت جغرافیایی و قرارگیری در مجاورت کوهستان، عموماً در وضعیت مطلوبی از نظر کیفیت هوا قرار دارد و میزان آلودگی آن بالا نیست.
صنایع آلاینده استان اردبیل را بهصورت مستمر رصد و پایش میکنیم و صنایع آلاینده در استان اردبیل وجود دارند و همهساله لیست آنها بهروزرسانی میشود و این صنایع مشمول عوارض آلایندگی میشوند و موظف به پرداخت جرایم تعیینشده هستند که این روند به طور دقیق اجرا میشود.
با این شرایط، با توجه به ماهیت صنایع موجود در استان اردبیل، با مسائل پیچیده زیستمحیطی که در کلانشهرهای صنعتی بزرگ مشاهده میشود، مواجه نیستیم و روستاهای آلوده در استان اردبیل به ندرت یافت میشوند.
وضعیت آلودگی هوا در استان اردبیل
از سویی تعداد روزهای با آلودگی بالا در استان اردبیل بسیار اندک است و پدیده غالب در بحث آلایندهها، «گرد و غبار و ریزگردها» هستند که منشأ آن عمدتاً استانهای مجاور و گاهی نیز محلی است، بنابراین از منظر رصد آلایندهها وضعیت مناسبی داریم.
به طور کلی، وضعیت پایش آلایندهها نسبتاً مطلوب ارزیابی میشود و شرایط بحرانی مانند تعطیلیهای مکرر ناشی از آلودگی که در شهرهای بزرگ مانند تهران و تبریز مشاهده میشود، نداریم.
نقش رسانه در اطلاعرسانی و تأثیرگذاری بر ارتقای سلامت محیط زیست
آنا: و کلام آخر...
سفیدی: نقش رسانهها در حوزه محیط زیست و ارتقای سلامت جامعه بسیار حیاتی است و اینجانب بر اهمیت اطلاعرسانی مؤثر درباره موضوعات محیط زیستی بهخصوص در استانهایی نظیر سیستان و بلوچستان که با چالشهایی همچون گرد و غبار دست و پنجه نرم میکنند، تأکید میکنم.
از آنجایی که نتایج ارائه شده براساس تحقیق و پژوهشهای دقیق صورت پذیرفته، انتظار میرود که تأثیرگذاری مطلوبی در تنویر افکار عمومی استان اردبیل داشته باشد و رضایت مردم و خبرنگاران را جلب کند.
انتهای پیام/