چالشها و دستاوردهای نظام پزشکی ایران؛ از امنیت پزشکان تا بحران ظرفیت پزشکی
به گزارش خبرنگار آنا، نظام پزشکی ایران در سالهای اخیر با چالشهای پیچیدهای مواجه بوده است؛ از مسائل امنیتی پزشکان و پرستاران در محیطهای درمانی گرفته تا مشکلات حقوقی و قانونی مرتبط با عملکرد صنف پزشکی. این نهاد، که هم وظایف صنفی و هم حاکمیتی دارد، نقش مهمی در تنظیم روابط جامعه پزشکی با سایر ارگانها و حمایت از حقوق بیماران ایفا میکند.
در کنار این چالشها، جامعه پزشکی ایران دستاوردهای چشمگیری داشته است. رشد تعداد پزشکان و متخصصان، کاهش چشمگیر مرگ و میر مادران و پیشرفت در خدمات پیشرفته پزشکی نشاندهنده توانمندی این جامعه در شرایط سخت و محدودیتهای اقتصادی و تحریمی است. این موفقیتها، اعتبار و نقش کلیدی نظام پزشکی در سلامت عمومی کشور را تقویت کرده است.
با این حال، افزایش بیرویه ظرفیت رشتههای پزشکی، توزیع نامتعادل نیروهای متخصص و ورود دانشجویان کمکیفیت تهدیدهایی جدی برای کیفیت آموزش و سلامت عمومی ایجاد کرده است. بررسی وضعیت فعلی و توجه به اصلاح ساختارها و قوانین، گامی ضروری برای تضمین آیندهای پایدار و ارتقای شأن و کرامت جامعه پزشکی در ایران است.
در همین خصوص خبرنگار آنا به گفتوگویی تفصیلی با محمد رئیسزاده رئیس سازمان نظام پزشکی کشور پرداخت.
آنا: ضمن خسته نباشید بابت فعالت چهارساله شما در سازمان نظام پزشکی کشور و تشکر بابت حضور شما در استدیو خبرگزاری آنا لطفا کمی درباره تاریخچه و قانون سازمان نظام پزشکی توضیح دهید.
رئیسزاده: سازمان نظام پزشکی اولین قانون خود را در سال ۱۳۳۹ داشته و اولین دوره آن در سال ۱۳۴۷ شکل گرفته است. بنابراین این سازمان تقریباً ۵۷ سال قدمت دارد. در حال حاضر نزدیک به ۴۰۰ هزار نفر عضو دارد که شامل پزشکان، دندانپزشکان، داروسازان، ماماها، رشتههای پروانهدار و علوم آزمایشگاهی میشود. آخرین قانون سازمان مربوط به سال ۱۳۸۳ است که در مجلس شورای اسلامی تصویب شده است. این قانون مفصل است و وظایف سازمان را مشخص میکند. این وظایف هم از منظر صنفی به عنوان یک سازمان مردمنهاد و هم وظایف حاکمیتی دارد، به این معنا که سازمان نه صرفاً یک NGO است و نه یک نهاد دولتی، بلکه ترکیبی از این دو است.
آنا: وظایف اصلی سازمان چیست؟
رئیسزاده: عمده وظایف سازمان شامل دفاع از حقوق بیماران، دفاع از حقوق اعضای جامعه پزشکی و صنف، تنظیم روابط جامعه پزشکی با سایر ارگانها و ارتقاء کیفیت آموزش پزشکی است. به عبارتی، سازمان نظام پزشکی مدافع آبروی پزشکی کشور است. در حال حاضر در ۱۳۴ شهرستان هیئت مدیره وجود دارد. این هیئتها هر چهار سال یک بار انتخابات دارند و منتخبین هیئت مدیره شهرستانها در مجمع عمومی معرفی میشوند. مجمع عمومی نیز رئیس کل را برای چهار سال انتخاب میکند، حکم وی توسط رئیس جمهور تنفیذ میشود و شورای عالی نیز که مانند پارلمان نظام فعالیت میکند، برای چهار سال انتخاب میشود.
آنا: چه کسانی میتوانند عضو شورای نظام پزشکی شوند؟
رئیسزاده: هر کسی که از دانشگاه علوم پزشکی فارغالتحصیل شده و سوابقش در سامانه دانشآموختگان وزارت بهداشت ثبت شده باشد، میتواند مراجعه کرده و شماره نظام پزشکی دریافت کند. پزشکان پرسش میکنند که چرا حق عضویت پرداخت میکنند. سازمان هیچ بودجه دولتی ندارد و بنابراین از حق عضویت اعضا و هزینه ارائه خدمات برای تأمین هزینههای پرسنل، ساختمان و تجهیزات استفاده میکند. بخش حاکمیتی مانند هیئتهای انتظامی نیز باید بودجه دولتی داشته باشد، اما متأسفانه در چند سال اخیر بودجهای اختصاص داده نشده است.
ضرورت بازنگری قانون نظام پزشکی
آنا: آیا قانون فعلی نیاز به بازنگری دارد؟
رئیسزاده: بله، آخرین قانون مربوط به سال ۱۳۸۳ است، یعنی ۲۱ سال پیش. با توجه به تغییرات سریع پزشکی و فناوریهای جدید، این قانون نیاز به بازنگری جدی دارد. برخی مفاد پاسخگوی نیازهای امروز نیست. جلساتی با مرکز پژوهشهای مجلس و کمیسیون بهداشت برگزار شده است و مجلس باید به این موضوع بپردازد. اگر مجلس برخورد منطقی داشته باشد، بسیاری از مشکلات سازمان حل خواهد شد و نقش نظام پزشکی در حوزه سلامت کشور پررنگتر خواهد شد.
آنا: بیشترین شکایتها از کدام حوزه پزشکی است؟
رئیسزاده: بیشترین شکایتها مربوط به حوزه عملهای زیبایی است، چه در دندانپزشکی، چه در پزشکی عمومی، جراحی پلاستیک و پزشکان عمومی که کارهای زیبایی انجام میدهند. علت این است که تقاضا در این حوزه بالاست و به تبع آن شکایات نیز بیشتر میشود. همچنین ورود افراد غیرپزشک و پزشکان غیرمتخصص در این حوزه افزایش یافته است. واحد صنفی نظام پزشکی موظف به مراقبت است، اما نمیتواند پرونده افراد غیرعضو را بررسی کند و آنها باید از طریق سرای جرایم پزشکی و دادگاههای عمومی پیگیری شوند. اقدامات سازمان شامل راهاندازی سایت «حامی» برای معرفی مداخلهگران غیرمجاز و پیگیری قضایی از طریق تعزیرات و محاکم است. قانون موجود جریمه بازدارنده ندارد و بسیار ضعیف است، در حالی که برای پزشکان حبس ایجاد نکردهایم و این واقعاً منطقی نیست.
وجود ضعف جدی آموزش مسائل حقوقی و قضایی
آنا: آموزش مسائل حقوقی و قضایی به پزشکان چگونه انجام میشود؟
رئیسزاده: ضعف جدی وجود دارد. دانشجویان و پزشکان اطلاعات کافی درباره مباحث حقوقی و قضایی ندارند. سازمان دورههای آموزشی تدوین کرده است که ویدیویی پنج ساعته در سایت سازمان برای اعضا قرار داده شده است. همچنین کارشناسان هیئتهای انتظامی موظف به گذراندن این دورهها هستند. هدف این است که پزشکان بتوانند در مواجهه با مسائل قانونی و دادگاهی آمادگی داشته باشند.
وقتی پزشک امنیت ندارد، یعنی جان مردم هم دیگر ارزشی ندارد!
وضعیت امنیت پزشکان و تعرضات بحرانی است
آنا: وضعیت امنیت پزشکان چگونه است؟
رئیسزاده: متأسفانه وضعیت بسیار بحرانی است. پزشکان و پرستاران در حین خدمت مورد خشونت فیزیکی و کلامی قرار میگیرند. نمونه بارز آن، قتل مرحوم رئیسزاده داوودی در یاسوج بود. در شهریار نیز حمله شدیدی به یکی از پزشکان رخ داد. ضعف قانون و بیتفاوتی مسئولان باعث شده پزشکان نتوانند حق خود را پیگیری کنند و برخورد بازدارنده شکل نگیرد.
آنا: این مشکلات چه پیامدی برای جامعه پزشکی دارد؟
رئیسزاده: پزشکان گرفتار هستند و فرصت و توانایی پیگیری مسائل قانونی را ندارند. مسئولان دانشگاهها، نیروی انتظامی و دادستانی باید دخالت کنند و امنیت پزشکان را تأمین نمایند. وقتی امنیت پزشک تأمین نشود، نمیتواند به سلامت مردم برسد و این آسیب مستقیم به کل جامعه دارد. متأسفانه برخی رسانهها و مسئولان نسبت به این موضوع بیتفاوت هستند و حتی گاهی رفتار خشونتآمیز علیه پزشکان را کماهمیت میدانند.
تعرفه پزشکی و مشکلات اجرایی
آنا: وضعیت تعرفه پزشکی چگونه است و چه مشکلاتی دارد؟
رئیسزاده: بحث تعرفه بسیار پیچیده است و در کشور سه تخلف عمده وجود دارد، تعرفهها باید بر اساس قیمت تمامشده خدمات محاسبه شود، اما شورای عالی بیمه این محاسبات را لحاظ نمیکند، ترکیب شورای عالی بیمه غیرقانونی است و ابلاغ تعرفهها معمولاً به موقع انجام نمیشود.
وی افزود: عدم عمل به قانون و بیتوجهی مسئولان در حوزه تعرفه مشکلات زیادی ایجاد کرده است. برای مثال، مطالبات مطبها از بیمهها ماهها معوق میماند و هیچکس حساسیتی ندارد، در حالی که کوچکترین تخلف جامعه پزشکی با پیگیری شدید مواجه میشود. در چهار سال گذشته تعرفهها ۲ تا ۴ برابر افزایش یافتهاند، اما توزیع نیروی انسانی همچنان نامتعادل است و یک سوم پزشکان در تهران متمرکز شدهاند.
عدم عمل به قانون، گرفتاری اصلی ما در بحث تعرفه است
توزیع نامتعادل پزشکان و ظرفیتسازی
آنا: راهکار شما برای توزیع متعادل پزشکان چیست؟
رئیسزاده: تلاش کردهایم پزشکان را در مناطق محروم مستقر کنیم، اما حقوق پایین و شرایط سخت باعث میشود پزشکان پس از اتمام طرح بازگردند. برنامههایی مانند اصلاح تعرفه ترجیحی برای مناطق محروم داریم، اما عقلانیت و تدبیر کافی در کشور وجود ندارد. افزایش ظرفیت پزشکی نیز در چهار سال گذشته دو برابر شده، اما همچنان مشکلات ناشی از تصمیمات غیرکارشناسی و عدم مشارکت سازمان نظام پزشکی در جلسات تصمیمگیری ادامه دارد.
نقش نظام پزشکی در صدور مجوزها و ورود دانشجویان
آنا: درباره صدور مجوز دانشگاهها و ورود دانشجویان خارج به داخل توضیح دهید.
رئیسزاده: نظام پزشکی موظف است برای فارغالتحصیلان شماره نظام صادر کند و کیفیت آنها را بررسی نماید. ما حتماً با تصمیمات غیرکارشناسی و افزایش ظرفیت غیرمجاز مخالفت میکنیم. در جلسات اخیر مجلس دعوت نشدیم، اما با پیگیریهای جدی اجازه ندادیم مصوبات خلاف قانون اجرا شود.
افزایش ظرفیت پزشکی؛ تهدیدی برای کیفیت آموزش و سلامت عمومی
آنا: یکی از موضوعات جنجالی این روزها، افزایش ظرفیت رشته پزشکی است. نظر شما در این باره چیست؟
رئیسزاده: افزایش ظرفیت پزشکی آثار شدیدی دارد. مهمترین پیامد آن کاهش کیفیت آموزش است. هنگامی که تعداد دانشجویان پزشکی از ۲۰۰ به ۸۰۰ نفر میرسد، امکان حضور و کنترل کلاس وجود ندارد. دانشجویان خارج از کلاس میمانند، آموزشی نمیبینند و در نهایت پزشکانی فارغالتحصیل میشوند که تجربه عملی کافی ندارند. برای افزایش ظرفیت فعلی، حدود ۳۳ هزار تخت آموزشی کم داریم و تعداد استادان هیئت علمی نیز محدود است؛ چه برسد به دانشگاههای خصوصی یا غیرانتفاعی.
کاهش کیفیت آموزشی، نابودی کیفیت پزشکان، نتیجه افزایش بیرویه ظرفیت پزشکی
آنا: دانشگاههای غیرانتفاعی چرا نمیتوانند این کمبود را جبران کنند؟
رئیسزاده: مشکل اصلی این است که دانشگاه غیرانتفاعی برای تأمین تخت آموزشی و بیمار آموزشی با تعرفه دولتی، منابع کافی ندارد. بیماران بخش خصوصی حاضر به پذیرش در تخت آموزشی با تعرفه دولتی نیستند و استاد هیئت علمی نیز در لحظه قابل تولید نیست. در نتیجه این دانشگاهها عملاً نمیتوانند کیفیت لازم را ارائه دهند. همچنین اصطلاح "غیرانتفاعی" در کشور اشتباه معنا شده است؛ در واقع اکثر این دانشگاهها انتفاعی هستند، نه غیرانتفاعی.
تحصیل خارج از کشور و مشکلات بازگشت به ایران
آنا: برخی خانوادهها فرزندان خود را برای تحصیل پزشکی به خارج میفرستند. این موضوع چه چالشهایی دارد؟
رئیسزاده: خانوادهها باید بدانند دانشجویان خارج از کشور برای ورود به ایران، امتحانات بسیار سختتری نسبت به کنکور دارند و درصد قبولی بسیار پایین است. حتی تعداد معدودی که قبولی میآورند، حدود دو درصد دانشجویان هستند. اگر مسئولان بخواهند این حد نصاب را پایین بیاورند، این نوعی دور زدن عدالت آموزشی است و کیفیت به شدت کاهش مییابد. خانوادهها باید قبل از تصمیمگیری درباره تحصیل فرزند در خارج، این نکات را مدنظر قرار دهند.
مشکل تخصصهای حیاتی؛ بیهوشی، اطفال و اورژانس
آنا: مشکل کمبود پزشک متخصص در کشور چگونه قابل حل است؟
رئیسزاده: افزایش بیرویه ظرفیت پزشکی عمومی، به حل کمبود تخصصهای حیاتی کمکی نمیکند. بین تعداد پزشکان عمومی موجود و نیاز به تخصصهای ضروری فاصله زیادی وجود دارد. باید با مشوقهای واقعی، پزشکان را به سمت تخصصهای کمطرفدار مانند اطفال، بیهوشی و اورژانس هدایت کنیم. این اقدام هزینه چندانی ندارد، اما اگر انجام نشود، چند سال آینده کشور با بحران جدی مواجه خواهد شد؛ بیماری که نیاز به جراحی یا بیهوشی دارد، پزشک متخصص کافی نخواهد داشت.
آنا: آیا اصلاح تعرفهها میتواند راهگشا باشد؟
رئیسزاده: بله، اصلاح تعرفههای رشتههایی مانند اطفال و بیهوشی هزینه زیادی ندارد و میتواند انگیزه کافی برای جذب متخصص ایجاد کند. همچنین تسهیلات مسکن و حمایتهای مالی برای دستیاران تخصصی، سرمایهگذاری کمهزینهای است که در آینده از بحران کمبود متخصص جلوگیری میکند.
شان و کرامت جامعه پزشکی و کاهش مهاجرت
آنا: چه عواملی باعث مهاجرت پزشکان شده است؟
رئیسزاده: عامل اول کاهش شان و کرامت جامعه پزشکی است. وقتی جامعه پزشکی مورد بیاحترامی قرار میگیرد، انگیزه ترک کشور ایجاد میشود. عامل دوم مسائل اقتصادی و معیشتی است. با اصلاح تعرفهها و ایجاد امید در جامعه پزشکی، شیب مهاجرت کاهش یافته است. در چهار سال اخیر، مهاجرت پزشکان کاهش یافته و انتظار میرود این روند ادامه یابد.
افتخارآفرینی و توانمندی جامعه پزشکی ایران
آنا: علیرغم مشکلات، موفقیتهای پزشکی ایران چیست؟
رئیسزاده: طی ۴۵ تا۶۰ سال گذشته، حوزه بهداشت و درمان رشد شگفتانگیزی داشته است. تعداد پزشکان از ۱۳ هزار به بیش از ۱۷۰ هزار نفر رسیده و تعداد متخصصان بیش از ۱۲ برابر شده است. مرگ و میر مادران باردار نسبت به نرم جهانی یک سوم شده و کشور در سرعت کاهش مرگ و میر جزو بهترینها قرار دارد. این نشاندهنده توانمندی جامعه پزشکی است که در سختترین شرایط جنگ و تحریم توانسته کیفیت و کمیت را همزمان تأمین کند.
آنا: نمونهای از خدمات برجسته جامعه پزشکی؟
رئیسزاده: عملهای پیچیده جراحی در دورافتادهترین نقاط کشور، پیوند اعضا، نجات بیماران با کمترین تعرفه و بیشترین دقت علمی از نمونههای بارز است. پزشکان با نهایت فروتنی و عشق، خدمات علمی و عملی خود را ارائه میدهند، بدون توجه به درآمد یا شهرت.
استقلال نظام پزشکی و جلوگیری از نگاههای سیاسی
آنا: نقش سیاسی نظام پزشکی در دوره شما چگونه بوده است؟
رئیسزاده: نظام پزشکی باید کاملاً مستقل از نگاههای سیاسی و جناحی باشد. در چهار سال اخیر، تلاش شد سازمان نظام پزشکی بر محور تخصصی، صنفی و آموزشی حرکت کند و از نگاههای سیاسی دور باشد. این استقلال، توانایی دفاع از حقوق صنف و حمایت از جامعه پزشکی را تضمین میکند.
آنا: پیام شما به مسئولان و جامعه پزشکی چیست؟
رئیسزاده: با افزایش ظرفیت پزشکی بیرویه، ورود دانشجویان کمکیفیت از خارج و عدم توجه به تخصصهای حیاتی، کشور در مسیر یک بحران ملی سلامت قرار دارد. مسئولان باید منطقی تصمیم بگیرند و با اصلاح تعرفهها، ایجاد مشوقها و حمایت واقعی از دستیاران، بحرانهای آینده را پیشگیری کنند. جامعه پزشکی همواره در خدمت مردم بوده و خواهد بود، اما باید شرایط و ارزش کار آنان درک و احترام گذاشته شود.
مصاحبه کامل با محمد رئیسزاده
انتهای پیام/