دانشگاههای ایران در برابر مکانیسم ماشه ایستادهاند تا علم را به سنگر مقاومت تبدیل کنند
به گزارش خبرنگار آنا، با فعال شدن مکانیسم ماشه، فضای علمی و دانشگاهی کشور با چالشهای تازهای روبهرو شده است. این سازوکار که میتواند تحریمهای بینالمللی را بهطور خودکار بازگرداند، نهتنها بر اقتصاد و سیاست، بلکه بر کیفیت آموزش، دسترسی به منابع علمی، تبادل علمی بینالمللی و آینده پژوهش در دانشگاهها نیز اثرگذار است. در چنین شرایطی، نقش نخبگان، دانشگاهها و مراکز پژوهشی در حفظ انسجام ملی، تقویت روحیه علمی و مقابله با فشارهای خارجی بیش از پیش اهمیت مییابد.
در ادامه، گفتوگویی داشتهایم با طاهره زرنگار، عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی، پژوهشگر و کارشناس ارشد فرهنگی و اجتماعی، مشاور خانواده و مسئول کانون آموزشی و پژوهشی نخبگان، تا دیدگاههای وی را درباره تأثیر مکانیسم ماشه بر آموزش عالی و جامعه دانشگاهی ایران جویا شویم.
مکانیسم ماشه و چالشهای تازه آموزش عالی ایران
طاهره زرنگار، درباره تأثیر مکانیسم ماشه بر آموزش عالی کشور گفت: تقویت انسجام داخلی و ایجاد وحدت ملی، راه حل غلبه بر قدرت مکانیسم ماشه است. تقویت روحیه مقاومتی مردم و نخبگان در مراکز آموزشی، پژوهشی و دانشگاههای کشور است که موجب میشود تا در برابر فشارهای خارجی یکپارچه باقی بمانند. این امر باعث میشود هرگونه شکاف داخلی به حداقل برسد و مردم اطمینان کنند در برابر تهدیدات خارجی کنار هم هستند.
زرنگار با اشاره به نقش نخبگان دانشگاهی در مقابله با تحریمها تصریح کرد: قشر فرهیخته دانشگاهی با نشان دادن توانمندیها و قابلیتهای ویژه خود، همچون گذشته، ضمن اثبات ناکارآمدی فشارهای غرب و تأکید بر خودکفایی با پیشرفت فناوری هستهای، نقشههای دشمن برای ایجاد فتنه را نقش بر آب خواهد کرد و به جهان و مردم جهان نشان خواهد داد که تحریمها و تهدیدها بیاثرند؛ ایران مسیر پیشرفت خود را حتی در شرایط سخت ادامه میدهد.
نقش نخبگان در شکلدهی به افکار عمومی جهانی
او همچنین بر اهمیت گفتمانسازی در دانشگاهها تأکید کرد و گفت: با گفتمانسازی و ارائه کرسیهای آزاداندیشی در دانشگاهها توسط اساتید و قشر فرهیخته دانشگاهی، تمرکز جهانی در خصوص مقابله و نبرد با رژیم صهیونیستی بیشتر میشود. در این صورت، ابهامات و نگرانیها درباره تسلیحات هستهای ایران تبدیل به فشار و انتقاد جهانی از اسرائیل خواهد شد. همچنین، محور توجه و محکومیتهای بینالمللی، روی اسرائیل باقی خواهد ماند.
زرنگار در ادامه افزود: از رسالتهای دیگر دانشگاهها و مراکز آموزش عالی کشور، کاستن ریسک تشنج تمامعیار منطقهای است و باید مسیر افزایش تنشهای امنیتی سنگین در منطقه را تا حدی مدیریت کنند. این موضعگیری به غرب و رقبای منطقهای پیام میدهد که ایران قصد ندارد جنگ هستهای یا تشنج غیرقابل کنترل ایجاد کند ولی در عین حال برنامه هستهای آن پیش میرود و دست از فناوری هستهای نمیکشد.
وی در پایان با نقد کمیگرایی در ارزیابی پژوهشها خاطرنشان کرد: علاوه بر مطالب فوق، معمولاً امتیازدهی مقالات، بر اساس فرمولی شامل نوع ایندکس، ضریب تأثیر مجله (IF) و تعداد استناد خام در Scopus انجام میشود. علاوه بر این، شرط ورود H-index ≥ ۲۰ قرار داده میشود. این نوع کمیگرایی پژوهش را به تعداد محدود تقلیل میدهد، در حالیکه کیفیت محتوایی، نوآوری، و اثرگذاری اجتماعی پژوهش کاملاً مغفول میماند. اما مکانیسم ماشه موجب میشود مقالات به سمت کاربردی بودن و عملیاتی شدن پیش برود.
فعال شدن مکانیسم ماشه، بیتردید یکی از پیچیدهترین چالشهای سیاسی و حقوقی در عرصه بینالملل است که آثار آن فراتر از حوزه دیپلماسی، به بطن جامعه علمی و دانشگاهی نیز نفوذ کرده است. تحریمهای بازگشتی، محدودیتهای دسترسی به منابع علمی، کاهش تعاملات بینالمللی و فشارهای روانی بر دانشجویان و استادان، همگی از پیامدهای مستقیم این سازوکار هستند. با این حال، آنچه در گفتوگو با طاهره زرنگار برجسته شد، ظرفیتهای درونی و راهبردهای مقاومتیای است که میتوانند این تهدید را به فرصتی برای بازتعریف نقش دانشگاهها در شرایط بحرانی تبدیل کنند.
از منظر او، انسجام ملی و تقویت روحیه علمی در مراکز آموزش عالی، نخستین گام برای مقابله با فشارهای خارجی است. دانشگاهها نهتنها باید در برابر تحریمها ایستادگی کنند، بلکه با گفتمانسازی، آزاداندیشی و تولید دانش بومی، میتوانند نقش فعالی در شکلدهی به افکار عمومی داخلی و بینالمللی ایفا کنند. همچنین، تأکید بر ابهام استراتژیک و حفظ اهرمهای فشار، نشاندهنده آن است که حتی در فضای محدودیت، امکان مانور علمی و سیاسی وجود دارد.
در حوزهٔ پژوهش، نقد زرنگار به کمیگرایی و شاخصمحوری در ارزیابی علمی، یادآور ضرورت بازنگری در سیاستهای پژوهشی کشور است. بهجای تمرکز بر شاخصهای بینالمللی، باید توجه اصلی به کیفیت، نوآوری و اثرگذاری اجتماعی پژوهشها معطوف شود. مکانیسم «ماشه» میتواند محرکی مؤثر برای حرکت به سوی پژوهشهای کاربردی، مسئلهمحور و متناسب با نیازهای ملی باشد.
در نهایت، دانشگاهها باید مسئولیتپذیری بیشتری از خود نشان دهند: از حمایت روانی و علمی دانشجویان گرفته تا طراحی برنامههای جایگزین برای تعاملات علمی، از توسعهٔ زیرساختهای داخلی تا تربیت نسلی جدید از پژوهشگرانی خلاق، مقاوم و آگاه. چشمانداز آیندهٔ آموزش عالی ایران، هرچند با چالشهایی همراه است، اما با تکیه بر ظرفیتهای انسانی، فرهنگی و علمی کشور، میتواند الگویی از استقلال علمی در شرایط تحریم محسوب شود. این مسیر، نیازمند همدلی، برنامهریزی دقیق و بازتعریف مأموریت دانشگاههاست؛ مأموریتی که در آن، علم نهتنها ابزار پیشرفت، بلکه سنگر مقاومت ملی خواهد بود.
انتهای پیام/