خطر فروپاشی مرز واقعیت و مجاز؛ «گفتوگو» در معرض تهدید
در اتاقی روشن با نور سرد صفحههای نمایش، مردی با خانوادهاش در حال گفتوگوست، اما نگاهش به گوشی دوخته شده است. فرزندش بارها صدایش میزند، تا بالاخره با عصبانیت میگوید: «بابا، به گوشی نگاه نکن، با من حرف بزن.» این صحنه، که شری ترکل (Sherry Turkle)، استاد روانشناسی اجتماعی در دانشگاه امآیآتی (MIT)، آن را روایت میکند، دیگر استثنا نیست؛ نشانهای از تغییری بنیادین در شیوه ارتباط ما با یکدیگر است.
در دورهای تلفنهای هوشمند و شبکههای اجتماعی به امتداد طبیعی ذهن ما بدل شدهاند، حضور فیزیکی در کنار یکدیگر دیگر به معنای واقعی بودن نیست. فناوری دیجیتال هرچند امکان گفتوگو در فواصل دور را فراهم کرده، اما به شکلی متناقض، ما را از خود واقعیمان و از حس حضور در جهان پیرامون جدا کرده است. در پس این راحتی همیشگی، نوعی غیبت پنهان شکل گرفته است. حضور نیمهذهنی، که در آن انسان میان دو فضا تقسیم شده است: یکی واقعی و دیگری مجازی.
بازگشت به گفتوگو
شری ترکل نزدیک به سه دهه است که به مطالعه رابطه انسان و فناوری پرداخته است. از نخستین کتابش «خود دوم» (The Second Self) تا اثر تازهتر «بازپسگیری گفتوگو» (Reclaiming Conversation)، او روندی را ترسیم میکند که در آن ماشینها جای گفتوگوهای انسانی را گرفتهاند. ترکل در مصاحبه با روزنامه گاردین (The Guardian) میگوید: در نگاه او، دوران کنونی شباهتی عمیق به لحظهی تاریخی «بهار خاموش» در جنبش زیستمحیطی دهه ۶۰ دارد. دورهای که انسان ناگهان از خواب شیفتگی نسبت به فناوری بیدار شد و دریافت بهای پیشرفت میتواند از دست رفتن بخشی از انسانیت باشد.
تهدید واقعی در خاموشی آرام ارتباطات انسانی پنهان است. ما هرچه بیشتر با یکدیگر در فضای مجازی تعامل میکنیم تا در جهان واقعی؛ پرسشی اساسی همچنان باقی است: آیا میتوان کسی را واقعا شناخت بیآنکه او را ملاقات کرد؟
انسان طی یک قرن اخیر از جوامع کوچک و صمیمی به شبکههای گسترده و پراکنده مهاجرت کرده است. فناوری، ارتباط را آسان کرد، اما تماس فیزیکی را از زندگی روزمره کمرنگ کرد. روابطی که زمانی بر نگاه، لحن و زبان بدن استوار بود، اکنون در پیامکها، ایمیلها و تماسهای تصویری تقلیل یافته است. هرچند این ابزارها ما را در ارتباط نگه میدارند، اما تنها سایهای از حضور واقعی را بازتاب میدهند.
از دست رفتن همدلی
به گفته ترکل، پدیدهی «همیشه آنلاین بودن» بیش از هر چیز به فروپاشی همدلی منجر شده است. او در همان گفتوگو به پژوهشی اشاره میکند که نشان میدهد کودکان پس از پنج روز زندگی بدون تلفن همراه در یک اردوگاه تابستانی، دوباره توانایی درک احساسات دیگران را بازیافتهاند. این یافته، به تعبیر او، نشان میدهد که انسان ذاتا برای گفتوگو ساخته شده است، نه برای پیامرسانی بیوقفه.
او ادامه میدهد که دانشجویانش بهجای گفتوگوی حضوری، ترجیح میدهند از طریق ایمیل پرسشهایشان را مطرح کنند تا پاسخها کاملتر باشد. به تعبیر او، آنها میخواهند کمال من با کمال خودشان ملاقات کند، اما نتیجه آن است که زندگی به الگوریتمی از پاسخهای کامل بدل میشود. زندگیای که در آن نقص، اشتباه و احساس جایی ندارد.
رسانه اندیشکده آینده (ThinkFuture) در گزارش (The Diminishing Physical Connection) مینویسد: در جهان امروز، ما در دریایی از روابط سطحی غوطهوریم؛ روابطی که در آن تصویر و متن جایگزین حضور و لمس شدهاند. نویسنده هشدار میدهد که حتی با پیشرفت واقعیت مجازی و افزوده، غنای تعامل انسانی همچنان ناقص میماند. به بیان دیگر، فناوری توانسته است صدای انسان را شبیهسازی کند، اما هرگز نتوانسته است حضور او را بازآفرینی کند.
خانههای ساکت
تهدید واقعی در خاموشی آرام ارتباطات انسانی پنهان است. ما هرچه بیشتر با یکدیگر در فضای مجازی تعامل میکنیم تا در جهان واقعی؛ پرسشی اساسی همچنان باقی است: آیا میتوان کسی را واقعا شناخت بیآنکه او را ملاقات کرد؟
مصداقی روشن از این غیبت در خانوادهها است، پدری که هنگام گفتوگو و بازی با دختر دو سالهاش اعلانهایش چک میکند، این همان گفتوگوی ازدسترفته است. اینکه فناوری بدون مرز وارد هر لحظه از زندگی میشود. درگذشته در خانهها تعدای فضای دارای احترام وجود داشت، برای مثال هیچ گوشی یا کامپیوتری در آشپزخانه یا سر میز شام نبود.
با اینحال این روزها توصیههای بسیاری برای اولویت دادن به دیدار حضوری، استفاده از فناوری برای تسهیل دیدار نه جایگزینی آن، محدود کردن روابط مجازی، شرکت در فعالیتهای مشترک و گاه جدا شدن از صفحهها برای بازگشت به خود و جهان فیزیکی مطرح میشود. در تمام این توصیهها، مسئله بازسازی حضور و ارتباطات انسانی است. در برابر نگاه بدبینانه به آینده، ترکل راهحلی ساده، اما ریشهای پیشنهاد میکند: لازم نیست چیزی اختراع کنیم. ما همین حالا هم یکدیگر را برای گفتوگو داریم.
جهان دیجیتال نباید به بهای فراموشی پیوندهای واقعی تمام شود. با برقراری تعادل میان زندگی آنلاین و آفلاین، میتوان جوهر انسانبودن را دوباره بهدست آورد.
انتهای پیام/