مبارزه حقوقی علیه شورای امنیت| ایران در مسیر اخذ قطعنامه «اتحاد برای صلح»؟

به گزارش خبرگزاری آنا، مکانیسم «اسنپ‌بک» یا همان بازگشت خودکار تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران، آن‌طور که اروپایی‌ها ادعا می‌کنند، از بامداد روز یکشنبه ۶ مهرماه ۱۴۰۴، وارد فاز اجرایی شد تا به‌این‌ترتیب، همه آن ۶ قطعنامه تحریمی که ذیل قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت خاتمه‌یافته اعلام شده بود، احیا شود.

از این لحظه به بعد، آن‌گونه که «سیدعباس عراقچی» رئیس دستگاه دیپلماسی کشورمان می‌گوید، ایران به همراه چین و فدراسیون روسیه، مبارزه‌ای حقوقی را در شورای امنیت و سازمان ملل دنبال خواهد کرد.

استدلال این ۳ کشور (ایران، چین و روسیه) ازاین‌قرار است:

*اقدام تروئیکا ایراد رویه‌ای دارد

اروپایی‌ها با حقه‌بازی، رویه حل اختلاف پیش‌بینی‌شده در قطعنامه ۲۲۳۱ را نادیده گرفتند. طبق این قطعنامه، ابتدا باید اختلافات از طریق مکانیسم حل اختلاف بررسی شود و تنها در صورت بن‌بست، موضوع به شورای امنیت ارجاع داده شود. اما لندن، پاریس و برلین این مراحل را نادیده گرفتند و مستقیماً درخواست خود را به شورای امنیت ارائه کردند.

*اقدام تروئیکا ایراد حقوقی دارد

از منظر حقوق بین‌الملل، این اقدام یک کلاهبرداری محسوب می‌شود؛ چراکه اگر قوانین را نقض کنید، حق استفاده از مکانیسم‌های پیش‌بینی‌شده در آن را از دست می‌دهید.

ایران، روسیه و چین با استناد به یک استدلال سه‌بخشی، می‌گویند فعال‌سازی اسنپ‌بک به لحاظ حقوقی اتفاق نیفتاده است، چون رویه اتخاذشده از سوی تروئیکا فاقد وجاهت اخلاقی و منطق درست است و به همین دلیل هم از پشتوانه اجماع شورا برخوردار نشد

ایراد اول: عدم همکاری برای انتفاع ایران از امتیاز‌های اقتصادی برجام بعد از خروج آمریکا از توافق

ایراد دوم: اعمال تحریم‌های یک‌جانبه پس از انقضای برخی محدودیت‌های تسلیحاتی در ۱۸ اکتبر ۲۰۲۳

ایراد سوم: اجتناب از محکومیت تجاوز نظامی آمریکا علیه تأسیسات هسته‌ای ایران که تحت نظارت پادمانی آژانس بود (که مصداق نقض آشکار برجام است)

ایراد چهارم: درخواست از ایران برای به صفر رساندن سطح غنی‌سازی که هر ۳ کشور اروپایی در توافق برجام به رعایت آن ملزم شده بودند.

*اقدام تروئیکا ایراد سیاسی و منطقی دارد

بند عملیاتی ۱۱ قطعنامه ۲۲۳۱ تصریح می‌کند که شورای امنیت باید «دیدگاه‌های کشور‌های ذی‌ربط را مدنظر قرار دهد». طبق حقوق بین‌الملل و منشور ملل متحد، روند‌های نامعتبر یا فاقد اجماع در شورا نمی‌توانند ایجاد تعهد کنند.

در حال حاضر، از بین ۵ عضو دائم شورای امنیت، ۲ عضو (روسیه و چین) کاملاً با این قضیه مخالفند. از بین اعضای غیردائم هم ۲ عضو (پاکستان و الجزایر) مخالف و ۲ عضو دیگر (کره جنوبی و گویان) دارای رأی ممتنع هستند. با این اوصاف، اجماع‌نظر لازم برای فعال شدن اسنپ‌بک وجود ندارد و «آنتونیو گوترش» دبیرکل سازمان ملل نباید به آن توجه کند.

انتظار ایران و روسیه از گوترش

با استناد به این استدلال سه‌بخشی، آنگونه که عراقچی می‌گوید، ۳ کشور ایران، روسیه و چین معتقدند که فعال‌سازی اسنپ‌بک به لحاظ حقوقی اتفاق نیفتاده است، چون رویه اتخاذشده از سوی تروئیکا فاقد وجاهت اخلاقی و منطق درست است و به همین دلیل هم از پشتوانه اجماع شورا برخوردار نشد.

به دلیل عدم اجماع، شورا در جایگاه اقدام برای فعال کردن خودکار روند بازگشت تحریم‌ها قرار ندارد و به همین دلیل، عراقچی در نامه‌ای خطاب به «آنتونیو گوترش» دبیرکل سازمان ملل، از او خواست «مانع از هرگونه تلاش برای احیای سازوکار‌های تحریمی، ازجمله کمیته تحریم‌ها و هیأت کارشناسان، شود.»

«سرگئی لاوروف» وزیر خارجه روسیه هم، با تأکید بر اینکه قطعنامه ۲۲۳۱ اکنون به صحن علنی سازمان ملل کشیده شده است، در نامه‌ای مشابه خطاب به گوترش، گفت که تصمیم تروئیکا از نظر قانونی باطل، غیرقانونی و غیرقابل اجرا است و هشدار داد که اگر به دبیرکل سازمان ملل «مسیر به‌رسمیت شناختن این اقدام غیرقانونی را در پیش بگیرد و با ایجاد ساختار‌های دبیرخانه‌ای به این رویه خدمت کند، مرتکب اشتباهی بزرگ شده که به قیمت آسیب هرچه بیشتر به اقتدار او و اطرافیانش تمام خواهد شد.»

نکته: غیر از درخواست برای «عدم فعال شدن ساختار‌های دبیرخانه‌ای»، اظهارات عراقچی و لاوروف به ترتیب حاوی ۲ جمله مهم بود.

عراقچی: شورا در موقعیت اقدام در خصوص اجرای اسنپ‌بک قرار ندارد.

لاوروف: قطعنامه ۲۲۳۱ که به طور آشکار از سوی تروئیکا نقض شد؛ اکنون به صحن علنی کشیده شده است.

این را هم گوشه ذهن‌مان داشته باشیم که وزیر امور خارجه ایران که همچنان در نیویورک به سر می‌برد، بعد از صف‌آرایی انگلیس، فرانسه و آمریکا در شورای امنیت علیه قطعنامه پیشنهادی روسیه، با «آنالنا بائربوک» رئیس مجمع عمومی سازمان ملل دیدار و گفت‌و‌گو کرده است.

ایران در مسیر اخذ قطعنامه «اتحاد برای صلح»؟

مدرس دانشگاه علوم قضایی می‌گوید یکی از پیشنهاد‌های مؤثر، توسل به مجمع عمومی و اخذ قطعنامه اتحاد برای صلح است که باید مبانی آن را احصا و توجیه نمود. اگر چنین قطعنامه‌ای تصویب شود؛ یک موفقیت بزرگ است

سؤال این است که آیا تجمیع صحبت‌های عراقچی و لاوروف مبنی بر عدم صلاحیت شورای امنیت برای تصمیم‌گیری در باب اسنپ‌بک و ارجاع قضیه به صحن علنی، می‌تواند به‌منزله تلاش ایران، روسیه و چین برای اخذ قطعنامه اتحاد برای صلح باشد؟

قطعنامه اتحاد برای صلح خواستار ایفای نقش مجمع عمومی در شرایط بن‌بست تصمیم‌گیری در شورای امنیت برای حفظ صلح و امنیت بین‌المللی است.

تصویب چنین قطعنامه‌هایی در مجمع عمومی، آن‌هم با رأی بالا منعکس‌کننده خواست کلی کشور‌های عضو سازمان ملل و مطالبه جامعه جهانی از ناقض یا ناقضان حقوق بین‌الملل است و بنابراین چنین قطعنامه‌هایی دارای وزن سیاسی و اخلاقی هستند و عدم رعایت آنها می‌تواند برای کشور‌های خاطی هزینه سیاسی و حیثیتی داشته باشد.

چندی پیش، خبرنگار آنا از دکتر «کفایت صالحی» مدرس دانشگاه و عضو کمیسیون حقوق بین‌الملل پرسید که «آیا غیر از شورای امنیت در جای دیگری می‌توانیم نقض انجام‌شده از سوی تروئیکا را پیگیری کنیم»؟

 وی در پاسخ گفت: ما می‌توانیم از طریق مجمع عمومی سازمان ملل درخواست کنیم به نحو مقتضی قطعنامه «اتحاد برای صلح» را ضمن تشکیل جلسه اضطراری برای حفظ حرمت اصول بنیادین بین‌الملل صادر کنند. در این حوزه می‌توانیم اعلامیه‌ای را تنظیم و به مجمع بفرستیم تا جلسه‌ای برای این موضوع تشکیل دهند و قطعنامه لازم را صادر کنند. قطعنامه اتحاد برای صلح از قطعنامه‌های مهم و لازم‌الاجرا برای مجمع عمومی است و آمریکا نیز ملزم به رعایت آن است.

برای تأکید بر صحت موضوع، خبرنگار آنا سؤال مشابهی را از دکتر «عبدالحسین صفایی» مدرس دانشگاه علوم قضایی و عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز پرسید.

ایشان نیز در پاسخ، گفت: یکی از پیشنهاد‌های مؤثر، توسل به مجمع عمومی و اخذ قطعنامه اتحاد برای صلح (Uniting for peace resolution) است. به نظر من باید مبانی آن را احصا و توجیه نمود. اگر چنین قطعنامه‌ای تصویب شود؛ یک موفقیت بزرگ است.

استاد دانشگاه علوم قضایی تأکید کرد: قطعنامه اتحاد برای صلح ماهیت الزام‌آور دارد و ماهیت آن مثل قطعنامه‌های شورای امنیت است.

به گزارش آنا، اینکه ایران واقعاً قصدی برای اخذ این قطعنامه از مجمع عمومی داشته باشد، مشخص نیست، اما به‌هرحال، این می‌تواند یکی از گزینه‌ها در مسیر مبارزه حقوقی دستگاه دیپلماسی کشورمان باشد.

این را هم فراموش نکنیم که اعضای سازمان ملل به‌طور نظام‌مند تحت ارعاب ایالات‌متحده قرار دارند. نمونه‌ای از یک‌جانبه‌گرایی آمریکا را در جریان تلاش ایران برای به رأی گذاشتن «قطعنامه ممنوعیت حمله به تأسیسات هسته‌ای» در جریان کنفرانس عمومی آژانس شاهد بودیم.

در تاریخ ۲۷ شهریور ۱۴۰۴، «رضا نجفی» سفیر و نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران در وین، اعلام کرد که اقدام در خصوص قطعنامه پیشنهادی به کنفرانس آتی (سال آینده) موکول می‌شود؛ چراکه تعدادی از کشور‌های عضو آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اظهار داشته‌اند که تحت‌فشار و تهدید شدید ایالات‌متحده قرار دارند تا به قطعنامه پیشنهادی رأی مثبت ندهند.

کارکرد پنل کارشناسی و کمیته اقدام در هاله‌ای از ابهام

در فاز اجرای تحریم، باید یک پنل کارشناسی و یک کمیته اقدام تشکیل شود. این پنل باید به اتفاق آرای تمامی اعضای شورای امنیت باشد. یعنی اگر چین یا روسیه مخالفت کنند، آن پنل تشکیل نمی‌شود

عباس عراقچی در نامه به گوترش، از او خواسته بود که «مانع از هرگونه تلاش برای احیای سازوکار‌های تحریمی، ازجمله کمیته تحریم‌ها و هیأت کارشناسان، شود.»

او گفته بود: هیچ بخشی از منابع سازمان ملل نباید به چنین اقدامات غیرقانونی اختصاص یابد یا در حمایت از آنها مورداستفاده قرار گیرد.

اما بیایید فرض کنیم که گوترش در برابر فشار آمریکا، به فعال شدن ساختار‌های دبیرخانه‌ای رضایت دهد. آیا ائتلاف ایران، روسیه و چین که زیر پرچم مبارزه با یک‌جانبه‌گرایی تشکیل شده، می‌تواند در قلمروی اجرای تحریم‌ها مانع‌تراشی کند؟

پیش‌تر، صفایی در یکی از سلسله نشست‌های «دانشگاه، خانه گفت‌و‌گو»، پاسخ به این سؤال را داده بود.

به گفته این عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی، در فاز اجرای تحریم، باید یک پنل کارشناسی و یک کمیته اقدام تشکیل شود. این پنل باید به اتفاق آرای تمامی اعضای شورای امنیت باشد. یعنی اگر چین یا روسیه مخالفت کنند، آن پنل تشکیل نمی‌شود.

صفایی می‌افزاید: وظیفه پنل تشخیص موارد مشمول تحریم است. در خصوص کمیته اقدام هم باید گفت که اوباما و بایدن تحریم‌های ما را اعمال می‌کردند، اما کمیته اقدام نداشتند. اما ترامپ کمیته اقدام و پیگیری گذاشت. در شرایط فعلی با توجه به موضع روسیه و چین، تشکیل پنل کارشناسی و کمیته اقدام، برای جزمیت بخشی به پیگیری مسائل با یک تردید خیلی جدی مواجه است.

در کنار تلاش دستگاه دیپلماسی برای ایجاد چالش حقوقی علیه شورای امنیت، ابراز تردید جدی درباره کارآمدی پنل کارشناسی تحریم و کمیته اقدام، می‌تواند خبر خوشی برای مردم ایران باشد، که این روز‌ها بار روانی اقدام تروئیکا را به دوش می‌کشند و امیدوارند تلاطم آن در کف بازار اقتصاد، سفره معیشت‌شان را کوچک نکند.