آیین و مناسک مسلمانان ایران و جهان در عید فطر

به گزارش خبرنگار فرهنگی آنا، مسلمانان در روز عیدفطر بعد از پرداخت زکات فطره، به انجام غسل عید و بجا آوردن نماز صبح عید می‌پردازند. در چنین جشنی مردم لباس پاکیزه به تن می‌کنند و فرارسیدن این عید بزرگ را به یکدیگر تبریک می‌گویند.
وقت نماز عید فطر از اول آفتاب روز عید تا ظهر است. در عید فطر مستحب است بعد از بلند شدن آفتاب، افطار شود و زکات فطره داده شود و بعد از آن نماز عید بجا آورده شود.

نماز عید فطر 2 رکعت است که در رکعت اول بعد از خواندن حمد و سوره باید 5 تکبیر خوانده شود، و بعد از هر تکبیر 1 قنوت بجا آورده شود. نمازگزار بعد از قنوت پنجم باید تکبیرى گوید و به رکوع رود و 2 سجده بجا آورد و برخیزد، و در رکعت دوم چهار مرتبه تکبیر بگوید و بعد از هر تکبیر قنوت خواند و تکبیر پنجم را بخواند و به رکوع رود و بعد از رکوع دو سجده کند و تشهد بخواند و نماز را سلام دهد. در قنوت نماز عید هر دعا و ذکرى بخوانند کافى است. نماز عید، سوره مخصوصى ندارد، ولى بهتر است که در رکعت اول آن سوره «شمس» و در رکعت دوم سوره «غاشیه» را بخوانند، یا در رکعت اول سوره «سبح اسم» و در رکعت دوم سوره «شمس» را بخوانند.

همچنین بر مسلمانان مستحب است در نماز عید بر زمین سجده کنند و در حال گفتن تکبیرها دست‌ها را بلند کنند و نماز را بلند بخوانند.

ایرانیان در این جشن بزرگ علاوه بر بجا آوردن نماز، مناسک و آیین‌های بومی و محلی خاص و متفاوتی دارند که ویژه این عید است. بخشی از این آداب و رسوم بدین شرح است:

عشایر جنوب

در میان عشایر خوزستان ، مردم با «هوسه» و پایکوبی کوچه‌های محلات را طی می‌کنند و به سراغ بزرگ محله و قبیله رفته و در مضیف (مکان پذیرایی) گرد هم می‌آیند. برخی در این مجلس به شعرسرایی می‌پردازند و ترنم شنیدن صدای شعرهای شعبی (شعرهایی با زبان گفتار) به گوش می‌رسد. همچنین در این روز برخی از مردم به پخش شیرینی و شربت در مجالس و محافل و کوچه و بازار می‌پردازند.

شهرهای بندری خلیج فارس

در بندر بوشهر و دیگر بنادر خلیج فارس، برازجان و روستاهاى دشتى از جمله لاور، رزمى و بوشهر به فطریه «سر روزه» مى‏‌گویند. سر روزه جو یا گندم یا خرما یا آرد و یا پول است که از قبل آماده کرده‌اند تا صبح عید فطر به فرد مستحقى تقدیم کنند. در این مناطق هم اگر مرد خانواده‏‌اى دستش تنگ باشد، ظرف مسى بزرگى را در این چند روزه پیش آخوند ده مى‌‏برد تا روى ظرف بخواند و نیت کند که این ظرف در عوض سر روزه گرو بماند، آنگاه ظرف را به خانه مى‏‌آورد و در گوشه‏‌اى مى‏‌گذارد و به کار نمى ‏گیرد تا زمانى که سر روزه را تهیه کنند و به مستحقش دهد و ظرف را از گرو درآورد. در بردخون بندر دیر مردم پس از اقامه نماز عید به دید و بازدید یکدیگر مى‏‌روند و عید را به همدیگر تبریک مى‏‌گویند و با چاى و قلیان و شیرینى از میهمانان پذیرایى مى‏‌شود.

یکى از مراسم جالب توجه در این استان در روز عید فطر رفتن به منازل خانواده‏‌هایى که در طول سال گذشته فردى را از دست داده‏‌اند، است. در این روز خانواده‏‌هایى که در طول سال فردى از آنها از دنیا رفته است، عید تهلو (تلخ) دارند. پس از پایان نماز عید، کلیه افراد محل به خانه بازماندگان متوفى مى‏‌روند و با خواندن فاتحه یاد او را گرامى مى‌‏دارند و با چاى و شیرینى از آنها پذیرایى مى‏‌شود. مردم این خطه تا قبل از ظهر به تمام خانه‏‌هایى که در آنها عید تهلو برگزار می‌شود، مى ‌روند. تشکیل مجلس عید تهلو براى هر خانواده‏‌اى که عزیزى را از دست داده الزامى است.

در بندر گناوه مراسم فاتحه‌خوانى در تکایا و مساجد برگزار مى‌‏شود. در این روز در بسیارى از تکایا و مساجد شهر مراسم روضه خوانى و فاتحه‌خوانى برقرار است.

همچنین در این روز کسانى که اقدام به مراسم دُم‌دُم سحرى مى ‌کردند پس از اقامه نماز براى گرفتن اجرت به همه خانه‏‌هاى محل سر مى‌‏زنند.

استان کردستان

عید فطر در میان مسلمانان اهل سنت کشورمان همچون استان کردستان، به جشن رمضان معروف است.

جشن رمضان در استان کردستان با اقامه نماز جشن در مساجد آغاز می‌شود و با دیدار بزرگ‌ترهای فامیل و عیادت از بیماران ادامه می‌یابد.

«نو جه ژن» از دیگر مراسم مردم کردستان است این کلمه به معنی اولین عید است. در کردستان رسم است که مردم پس از پایان مراسم نماز عید فطر، به صورت دسته جمعی همراه با ماموستا، یعنی روحانی برای تبریک عید و حلالیت‌طلبی و یا «گردن ئازایی» به منازلی می‌روند که عزیزی از دست داده و سوگوار مرگ وی هستند و بالأخره روز عید فطر با همین دید و بازدیدها به پایان می‌رسد.

بسیاری از مردم استان کردستان پس از عید فطر طبق یک سنت دینی 6 روز (شه شه لان) اول ماه شوال را به نیت مزید اجر و ثواب و نیز به منظور بدرقه ماه مبارک رمضان دوباره روزه می‌گیرند.
مردم کردستان مانند سایر مسلمانان اهل سنت روزه مستحبی «شه شه لان» را مستند به حدیثی از نبی مکرم اسلام می‌دانند که براساس آن هرکس 6 روز نخست پس از عید فطر را روزه بدارد، مانند کسی است که همه سال و در حدیث دیگری همه عمر را روزه‌دار بوده باشد. این حدیث در منابع مهم روایی اهل سنت از جمله مسلم، ترمذی، ابی داود، بیهقی و طبرانی وارد شده است و مورد قبول همه مسلمانان اهل سنت جهان است.

آیین‌های اهل تسنن خراسان شمالی

این عید در میان اقوام و مذاهب مختلف خراسان شمالی با کیفیت و آداب خاصی برگزار می‌شود اما آنچه که در بین تمامی آنها مشترک است، برگزاری نماز عید فطر در صبح روز عید است.
آداب عید فطر تقریبا در بین تمامی اقوام کرمانج، ترک و تات خراسان شمالی با اندکی تغییر، مشترک است اما ترکمن‌های خراسان شمالی عید فطر را با تغییرات و ضمائم بیشتری برگزار می‌کنند.
در بین ترکمن‌های اهل سنت تلاش برای رؤیت هلال ماه اهمیت بیشتری دارد و به آن "آی گورمک" می‌گویند. ترکمن‌های خراسان شمالی معتقدند اگر کسی با پایان یافتن ماه رمضان، هلال ماه شوال را در آسمان مشاهده کند به اندازه کسی که تمام روزهای ماه رمضان را روزه گرفته، ثواب می‌برد و به همین دلیل نیز در روز پایانی ماه رمضان بسیاری از افراد حتی کهنسالان به پشت بام‌ها رفته و سعی در رؤیت هلال ماه می‌کنند.
با رویت هلال ماه رمضان و اعلام عید فطر ترکمن‌های خراسان شمالی در ابتدا اقدام به پرداخت زکات فطریه خود می‌کنند که از سوی امام جماعت تعیین می‌شود و آن گاه لباس‌های نو و پاکیزه خود را پوشیده و به ملاقات اقوام و برادران خود می‌روند تا با یکدیگر برای برپایی نماز عید فطر به عیدگاه روند.

رسم است ترکمن‌های خراسان شمالی پیش از بیرون رفتن برای برپایی نماز عید فطر، در خانه افطار کنند و بر اساس سنت‌ها افطار آنها چند دانه خرما است که به صورت تاق می‌خورند یعنی سه، پنج و یا هفت عدد خرما می‌خورند.

پس از آن ترکمن‌ها در دسته‌های چند نفری به سوی عیدگاه که زمینی صاف در طبیعت است می‌روند تا در آنجا نماز عید را بجا آورند که رفت و برگشت به عیدگاه نیز خود دارای آدابی است به عنوان مثال رسم بر این است که با پای پیاده از یک راه به عیدگاه بروند و از راه دیگر بازآیند چرا که معتقدند رسول گرامی اسلام نیز چنین می‌کرد.

در عید سعید فطر زنان زحمتکش و نجیب ترکمن صبح زود برای پذیرایی از مهمانان شیرینی‌های مخصوص از جمله پشمه، چاپادی، قتلمه، قطاب و نان روغنی درست می‌کنند تا بعد از مراسم نماز عید فطر برای دید و بازدید مهمانان سفره پذیرایی آماده باشد، در روز عید فطر سفره‌های غذا در تمام خانه‌های ترکمن‌های خراسان شمالی پهن بوده و در این خانه‌ها نیز به روی همه باز است و هر که به در این خانه‌ها آید بدون این که نام و نشانش پرسند به داخل دعوتش می‌کنند و از طعامی که بر روی سفره چیده شده‌ به او نیز می‌دهند.

علاوه بر آداب و سننی که مردم مناطق مختلف ایران در عید سعید فطر انجام می‌دهند، مسلمانان دیگر کشورها نیز مناسک مخصوصی برای این عید دارند که برخی از آنان بدین شرح است:

تونس:

در تونس عید فطر با حلوی آغاز می‌شود. این نام شیرینی است که مردم از اجداد خود از صد سال پیش آموخته‌اند و به یکدیگر یاد داده‌اند. به مناسبت این عید، زنان تونسی شیرینی‌هایی با نامهای «المقروض، الغریبه، الباقلاوه، المحشی و الصمصه» درست می‌کنند.بسیاری تونسی‌ها در این روز، طبق‌های شیرینی خود را با یکدیگر مبادله می‌کنند و هنگام مهمانی رفتن از شیرینی‌های یکدیگر تناول می‌کنند.
اهالی روستای صفاقس، در این روز بر اساس آداب و رسوم خود ماهی شور درست می‌کنند و در روز اول عید می‌خورند. تونسی‌ها عید فطر را عید صغیر می‌نامند به دلیل اینکه اعتقاد دارند این عید برای کودکان است، زیرا بزرگترها برایشان لباس‌های عید، کفش و اسباب بازی می‌خرند و به آنها عیدی می‌دهند.

ترکمنستان:
جشن عید فطر یکی از مراسم دیدنی و زیبا در میان ترکمن‌های مقیم ترکمنستان است که همراه با رسوم خاصی اجرا می‌شود. اکثر مراسم عروسی و عقدکنان دخترها و پسرها در این روز فرخنده برگزار می‌شود. کوچک‌ترها به دیدن بزرگ‌ترها و ریش‌سفیدهای فامیل می‌روند و با شیرینی و نان‌های مخصوصی که از عسل و شیر تهیه شده پذیرایی می‌شوند. ریش‌سفیدها شروع به آواز خواندن و نواختن آلات موسیقی مخصوص ترکمن‌ها می‌کنند و کوچک‌ترها نیز آنان را همراهی می‌کنند.
در میان زنان نیز شور و هلهله‌ای برپا است. آنان با لباس‌های رنگارنگ و طلا و جواهرات خود در این مراسم شرکت می‌کنند و به آماده کردن بساط نهار و شام می‌پردازند. مردم در پایان جشن عید فطر به همسران‌شان هدیه می‌دهند. مسابقه اسب دوانی و کشتی نیز جز مراسم جشن فطر است و برنده از ریش سفید قبیله جایزه دریافت می‌کند و او از آن به عنوان برکت زندگی‌اش یاد می‌کند.

ژاپن:
مسجد جامع توکیو هر ساله شاهد برگزاری عیدفطر و نماز فطر هستند. مسلمانان ساکن در توکیو همه ساله قبل از طلوع آفتاب به سوی مسجدجامع توکیو می‌آیند تا در نماز فطر شرکت کنند. این مسجد یکی از زیباترین و بزرگترین مساجدژاپن به شمار می‌رود. خادمین و بانیان و دست‌اندرکاران این مسجد اهل کشور ترکیه هستند.
این مسجد دارای دو طبقه است و حیاطش در طبقه دوم قرار دارد. مسلمانان در هر دو طبقه به جماعت می‌ایستند. امام جماعت مسجد نیز از اهالی ترکیه است و به ترکی صحبت می‌کند، اما گفته‌های او به انگلیسی و ژاپنی هم ترجمه می‌شود. به طور کلی مراسم عید فطر در این مسجد حدود 2 ساعت برگزار می‌شود. پس از نماز به نمازگزاران صبحانه مفصلی داده می‌شود و با شکلات و شیرینی از آنان پذیرایی می‌شود. مسلمانان در ژاپن که از کشورهای مختلف با نژادهای گوناگون هستند این مراسم را در مسجد برپا می‌دارند و آن روز به سرکار نمی‌روند و مرخصی می‌گیرند تا در خانه نیز به جشن ادامه دهند.

چین:
منطقه خودمختار (هوی نینگ شیا) بزرگ‌ترین منطقه مسلمان‌نشین چین است. از میان جمعیت چند میلیونی این منطقه، (هوی‌ها) یک سوم آن را تشکیل می‌دهند. بقیه جمعیت این شهر را نیز مسلمانان تشکیل می‌دهند. این مسلمانان در (نینگ شیا) بیش از سه هزار مسجد ساخته‌اند. مسجد (تون شین) یکی از مساجد تاریخی و بزرگ این منطقه است که نماز عید فطر در آنجا برگزار می‌شود.

اندونزی:

مردم اندونزی با برگزاری مراسمی به نام «حلال‌به‌حلال» به معنی روز مصالحه و آشتی که در مساجد برگزار می‌شود به استقبال عید فطر می‌روند. در شب عید مسلمانان اندونزی به کوچه و خیابان‏‌ها می‌روند و ندای‌ الله اکبر سر می‌‏دهند و با زدن طبل و نواختن موسیقی رسیدن عید فطر را اعلام کرده و به یکدیگر تبریک می‏‌گویند. ارسال کارت تبریک به آشنایان در ایام عیدفطر نیز یکی دیگر از مرسومات عیدفطر در اندونزی است. از رسوم جالب در اندونزی در زمان عید فطر بازگشت بیشتر اندونزیایی‌هایی خارج‌نشین به کشورشان است.

هندوستان:

مسلمانان کشور هندوستان نیز در روز عید فطر آداب ویژه‌ای دارند و پس از نماز، بزرگ‌ترین فرد خانواده در منزل به انتظار اقوام و آشنایان می‌ماند و برای پذیرایی از آنها، غذای عید فطر تهیه می‌کند. کوچک‌ترها با حلقه‌های گل به دیدار ریش‌سفید خانواده می‌روند و ظهر عید فطر را با هم می‌گذرانند. در این روز، موسیقی سنتی هندی در کوچه و بازار نواخته می‌شود و مردم لباس‌های نو به تن می‌کنند.

در حقیقت نمایش نمادهای سنت و فرهنگ اصیل هندی، بخشی از جشن عید فطر را به‌خود اختصاص می‌دهد به‌طوری که بدون آن، عید مفهومی ندارد و با آن، رنگ و بوی دیگری می‌گیرد، از این‌رو جشن عیدفطر، در میان مسلمانان هندی به‌دلیل سبک خاص فرهنگی‌‌ که دارند، اندکی متفاوت است.

سوریه:

مردم سوریه در ساعات اولیه روز عید نماز خود را در مسجد جامع اموی و یا دیگر مساجد برپا می‌کنند و پس از آن به زیارت اهل قبور رفته و بر سر مزار اموات خود، قرآن تلاوت می‌کنند. مردم سوریه به ویژه در روستاها طبق آداب و رسوم خود اقوام و خانواده‌ها به دور هم بر سر یک سفره که مملو از غذاها، خواراکی‌ها و شیرینی‌های محلی است، جمع می‌شوند.

این شیرینی‌ها شامل «المزالیقات، الملیحی، قطایف و فطایر» می‌شود. در شهرها و استان‌های سوریه، مردم علاوه بر شیرینی‌ها از کیک‌ها و نوشیدنی‌هایی لذت می‌برند که به مدت طولانی آن را تناول نکرده بودند که شامل السندوات، القشه، المحاشی و الکبب است.

دمشقی‌ها مثلی دارند که می‌گویند دهه اول ماه مبارک رمضان «للمرق»، دهه دوم «للخرق» و دهه سوم «لصر الورق» است و به این معنی است که دهه اول به آبگوشت‌خوری، دوم خریدن لباس و دهه سوم به خوردن شیرینی‌جات اختصاص دارد.