خشونتی فراتر از آپارتاید| نگاهی به میراث سیاسی «نلسون ماندلا» و نسبت آن با مسئله فلسطین

به گزارش خبرگزاری آنا، «تاریخ هرگز نقش ایران اسلامی را فراموش نخواهد کرد»؛ این جمله‌ای بود که نلسون ماندلا هنگام ملاقات با رهبر جمهوری اسلامی ایران به زبان آورد. او در این دیدار که در سال ۱۳۷۱ ش اتفاق افتاد، گفته بود «با اسلام بیگانه نیستیم و بسیاری از شخصیت‌های مسلمان آفریقای جنوبی در حزب گنگره ملی عضویت دارند».

امروز پس از گذشت ۱۲ سال از مرگ قهرمان مبارزه با نژادپرستی در قاره آفریقا، جهان شاهد حمایت نواده او از جنبش آزادی بخش فلسطین است. «ماندلا ماندلا» نوه نلسون ماندلا می‌گوید که در چارچوب ناوگان پایداری برای شکستن حصر ظالمانه غزه و برای پشتیبانی از مبارزه فلسطینی‌ها مشارکت خواهد کرد.

به گفته او، قضیه فلسطین الهام‌بخش آفریقای جنوبی در ایام مبارزه برای آزادی بود؛ اکنون نیز غزه الگویی برای پایداری و حمایت از مردم آن، مأموریتی انسانی و موردحمایت حقوق بین‌الملل است.

برای آشنایی با زوایای شخصیت و ایده‌های سیاسی مکتب مبارزاتی ماندلا و سنجش قرابت‌های آن با گفتمان رهایی‌بخش انقلاب اسلامی به‌ویژه در مسئله فلسطین، خبرنگار آنا گفت‌وگویی با «جعفر قنادباشی» کارشناس مسائل آفریقا داشته است.

آنا: لطفاً مشخصه‌های مکتب مبارزاتی نلسون ماندلا را بیان کنید؟

آقای ماندلا یک حقوقدان و وکیل دادگستری بود و زمانی که با تبعیض‌نژادی یا آپارتاید مواجه شد؛ کوشش کرد تا با عضویت در حزب کنگره ملی آفریقا که یک حزب سیاه‌پوست بود، زمینه‌ای برای براندازی رژیم آپارتاید در این کشور فراهم کند و در همین راستا شاخه نظامی حزب کنگره ملی آفریقا با عنوان «شمشیر ملت» را تشکیل داد. وظیفه این شاخه نظامی مبارزه مسلحانه با سفیدپوستان حاکم بود تا از این طریق به تبعیض‌نژادی پایان دهد. چون در آفریقای‌جنوبی تبعیض نژادی، اهانت به سیاه‌پوستان و محروم کردن آنها از حقوقشان به‌صورت بسیار خشنی اجرا می‌شد. به‌نحوی‌که سیاه‌پوستان را به شهر‌ها راه نمی‌دادند و کار‌های پست را به آنها می‌دادند. درواقع در مقایسه با سایر اقدامات استعماری در قاره آفریقا، در آفریقای‌جنوبی سفیدپوستان یک تبعیض‌نژادی بسیار گسترده‌ای را اجرا می‌کردند؛ بنابراین آقای ماندلا کوشش کرد تا با استفاده از دوستان خود که با این رژیم مخالف بودند، حکومت نژادپرست آفریقای جنوبی را سرنگون کند، اما دستگیر و سال‌ها زندانی شد. البته ابتدا به اعدام محکوم شد، اما بعد با یک درجه تخفیف به زندان ابد محکوم گشت و به مدت ۳۷ سال تا زمانی که نظام آپارتاید از میان رفت در زندانی نزدیک آفریقای‌جنوبی ماند.

آنا: به نظر شما این مکتب چه قرابت‌هایی با گفتمان انقلاب اسلامی دارد؟

خب، انقلاب اسلامی ما مبتنی بر آموزه‌ها، تعالیم و معارف اسلامی است که نه تنها تبعیض نژادی را به رسمیت نمی‌شناسد و به‌شدت با آن مخالف است بلکه کوشش می‌کند تا نژادها، اقوام و ملل تحت ستم را از ظلم رهایی ببخشد. در قانون اساسی ما کمک به مستضعفین و کسانی که مورد ظلم قرار گرفته‌اند، یکی از اصول اصلی است لذا طبیعتاً مقابله ما با ظلم و هرگونه تعدی به حقوق انسان‌ها با هدف آقای ماندلا سنخیت پیدا می‌کرد؛ زیرا ایشان درصدد احقاق حقوق اولیه سیاه‌پوستان و براندازی یک نظام خشن ضدنژادی بود که منطبق با خواست ما و آموزه‌های اسلامی بود چراکه در آموزه‌های اسلامی همه نژاد‌ها برابر هستند. ما می‌بینیم که اذان‌گوی پیامبر اکرم (ص) یک فرد سیاه‌پوست بود یا این‌که یکی از صحابه بزرگ پیامبر (ص) یک ایرانی بود که زبانش فارسی بود و اصلاً از نژاد عرب نبود و درمجموع نزد پیامبر اکرم (ص) و همه پیامبران الهی، بحث جدایی یا تبعیض‌نژادی محکوم است؛ بنابراین با توجه به نگاهی که اسلام به نژاد‌ها و برابری انسان‌ها در برابر قانون و حقوق دارد حرکت آقای ماندلا با گفتمان انقلاب اسلامی قرابت و نزدیکی پیدا می‌کند. این مسئله سبب شد تا گفتمان انقلاب اسلامی محبوبیتی نیز بین مردم آفریقای جنوبی پیدا کند. خود آقای ماندلا در اظهاراتش گفته بود که «زمانی که هیچ‌کس به ما کمک نمی‌کرد این ایرانی‌ها بودند که به کمک ما شتافتند».

آنا: نگاه مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) به شخصیت سیاسی-مبارزاتی آقای ماندلا چگونه بود؟

آقای ماندلا برای اولین بار زمانی به ایران سفر کرد که مقام معظم رهبری (دام‌ظله) در مقام ریاست جمهوری بودند. در این سفر کوتاه ایشان دیداری با رهبر انقلاب داشتند که این دیدار دو بعد داشت. یک بعد آن مربوط به تکریم و تجلیل از مبارزات ایشان بود. زیرا ایشان سال‌ها در زندان بود و موفق شده بود با ایجاد یک جنبش ضدنژادپرستی، رژیم آپارتاید را از بین ببرد. بخشی از این دیدار نیز به روابط ما و آفریقای جنوبی مربوط می‌شد و تأکید بر این‌که دو کشور باید روابط خوبی با یکدیگر داشته باشند، زیرا هر دو مخالف استعمار و تبعیض نژادی هستیم.

آنا: رویکرد آقای ماندلا در زمان حیاتشان به مسئله فلسطین-اسرائیل و ماهیت رژیم‌صهیونیستی چگونه بود؟

آقای ماندلا معتقد بود که تبعیض نژادی در فلسطین اشغالی خشن‌تر از آن چیزی است که تحت لوای رژیم آپارتاید در آفریقای جنوبی اعمال می‌شود؛ بنابراین همه انسان‌ها و مخصوصاً مردم آفریقای جنوبی که سوابق مبارزاتی در این زمینه دارند موظف هستند که به فلسطینی‌ها کمک کنند. حتی با تشویق او بود که بسیاری از کشور‌های آفریقایی علیه رژیم صهیونیستی موضع‌گیری می‌کردند به این وسیله نلسون ماندلا توانست از یک موج همکاری با اسرائیل در قاره آفریقا که با حمایت کشور‌های استعمارگر آغاز شده بود جلوگیری کند. البته بسیاری کشور‌های آفریقایی به دلیل تجربه کردن تبعیض نژادی با ظلم‌هایی که به مردم فلسطین می‌شد مخالف بودند، اما آقای ماندلا به گسترش و عمق بخشیدن به این مخالفت با رژیم صهیونیستی کمک کرد.

آنا: با توجه به حمایت اخیر نوه آقای ماندلا از شکست محاصره غزه چنین اقدامی می‌تواند چه تأثیری در افکار عمومی آفریقای جنوبی و قاره آفریقا داشته باشد؟

جایگاه خانواده ماندلا در کشور آفریقای جنوبی جایگاه محترمی است و طبیعتاً ایشان به‌عنوان کسی که خویشاوند آقای ماندلا است می‌تواند تأثیراتی در موضع‌گیری‌های این کشور بر ضد اسرائیل داشته باشد، اما خود دولت آفریقای جنوبی و نمایندگان پارلمان این کشور به سهم خودشان در موضع‌گیری علیه رژیم صهیونیستی مشارکت داشته‌اند و در این زمینه کارنامه بسیار روشن و خوبی دارند یعنی آفریقای جنوبی اولین شکایت را درزمینه نسل‌کشی و پاک‌سازی قومی در غزه به دیوان لاهه کرد و همین شکایت سبب شد تا نتانیاهو و گالانت تحت تعقیب بین‌المللی قرار بگیرند به‌نحوی‌که می‌توان گفت به همین دلیل حکم دستگیری آنها صادر شده است. البته ۴۹ کشور دیگر هم به این کمپین پیوستند. می‌توان گفت که این موضع‌گیری نوه آقای ماندلا به تقویت این جریان کمک می‌کند؛ که البته تنها عامل مخالفت با رژیم صهیونیستی در این کشور نیست، زیرا ملت آفریقای جنوبی، احزاب سیاسی این کشور و اعضای دولت آن هرکدام به سهم خودشان با تبعیض نژادی و پاک‌سازی قومی صورت گرفته در فلسطین اشغالی مخالف هستند. اما با توجه به پهناور بودن قاره آفریقا نمی‌توان اثرات موضع‌گیری یک فرد به‌عنوان نوه آقای ماندلا را به‌طور مشخص بر تک‌تک کشور‌های موجود در این قاره بسنجیم، اما همان‌طور که عرض کردم بسیاری از کشور‌های آفریقایی موضع‌گیری‌هایی جدی علیه اسرائیل دارند؛ به‌نحوی‌که تاکنون اجازه نداده‌اند اسرائیل وارد کشورشان شود. عمدتاً کشور‌هایی که نهضت‌های ضد استعماری در آنها قوی است مخالف رژیم صهیونیستی هستند. با این تفاوت که کشور‌های اسلامی به دلیل این‌که اسرائیل را رژیمی ضد اسلام می‌دانند و معتقدند که با برقراری این رژیم در اراضی فلسطین به مسجدالاقصی اهانت شده، اما کشور‌های غیر اسلامی از دریچه مبارزه با تبعیض نژادی به قضیه نگاه می‌کنند و معتقدند که این تبعیض نژادی (و درواقع طائفه‌ای) در فلسطین اشغالی جدی است؛ بنابراین به‌صورت کلی، چون آفریقا یک قاره استعمار زده است مواضعش نسبت به رژیم صهیونیستی که در عصر ما عامل استعمار محسوب می‌شود جدی است.

نویسنده: علی رحمانی