طباطبایی: سد تحصیلات تکمیلی پزشکی دانشگاه آزاد اسلامی در مدیریت جدید شکست/ آرزو دارم هنگام جراحی یا تدریس بمیرم

گروه واحدهای دانشگاه خبرگزاری آنا، مصطفی سعیدی- بخش اول گفت‌وگو با دکتر سید محمود طباطبایی رئیس دانشگاه علوم پزشکی آزاد اسلامی درباره دوران تحصیل و خدمات پزشکی این استاد برجسته جراحی مغز و اعصاب کشورمان، به وضعیت پزشکی ایران قبل و بعد از انقلاب اسلامی و ایام دفاع دفاع مقدس گذشت. در بخش دوم و پایانی این گفت‌وگو به بررسی نقش دانشگاه آزاد اسلامی در گسترش حوزه پزشکی کشور و برنامه‌های این دانشگاه و واحد پزشکی تهران پرداختیم که ماحصل و مشروح آن به شرح زیر است:

* آقای دکتر به نظر شما دانشگاه آزاد اسلامی چه نقشی در توسعه پزشکی کشور داشته است؟

- دانشگاه آزاد اسلامی سال 1361 با پیشنهاد آیت‌الله هاشمی رفسنجانی و کمک یک میلیون تومانی امام (ره) راه‌اندازی شد. این دانشگاه نقش به‌سزایی در توسعه آموزش عالی در همه رده‌ها داشته و هیچ ارتباط مالی با دولت ندارد و از امکانات دولتی استفاده نکرده است. دانشگاه آزاد اسلامی توانسته در اقصی نقاط کشور حدود 400 واحد دانشگاهی ایجاد کرده و آنها را فعال نگه دارد.

5 میلیون فارغ‌التحصیل، یک میلیون و 700 هزار دانشجوی در حال تحصیل، ارزان شدن تحصیلات تکمیلی و نزدیکی محل ارائه آموزش عالی به محل زندگی از خدمات این دانشگاه در 34 سال گذشته است.

اکنون دانشگاه آزاد اسلامی در بیش از 90 واحد دانشگاهی کشور حداقل یک رشته از رشته‌های پزشکی را دارد و 15 دانشکده پزشکی و 6 دانشکده دارویی و دندانپزشکی داریم که در مجموع 21 واحد آموزشی دارای دکتری حرفه‌ای در کشور فعال هستند که قدیمی‌ترین آن واحد علوم پزشکی تهران است.

40 درصد کل فارغ‌التحصیلان پزشکی کشور دانش‌آموخته دانشگاه آزاد اسلامی هستند، در برخی از رشته‌ها مثل پرستاری، پیراپزشکی و مامایی این رقم حتی به 60 درصد می‌رسد که نشان‌دهنده خدمات ارزنده این دانشگاه در تربیت نیروهای انسانی است. اگر این دانشگاه نبود و آن فکر بدیع آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در دوره‌ای که کشور درگیر جنگ بود، شکل نمی‌گرفت اکنون معلوم نبود وضعیت آموزش جوانان و نیروی انسانی کشور به چه صورت بود.

* رشته پزشکی از چه سالی در دانشگاه آزاد اسلامی ارائه شد؟

- دانشگاه آزاد اسلامی یک سال پس از شکل‌گیری، هسته‌‌های اولیه پزشکی آن تشکیل شد و از سال 63 نخستین دانشجویان گروه پزشکی در واحد علوم پزشکی پذیرفته شدند.

* شما از چه سالی همکاری‌تان را با دانشگاه آزاد اسلامی آغاز کردید؟

- از زمانی که دانشگاه علوم پزشکی واحد تهران از سوی دکتر یحیوی راه‌اندازی شد من به‌عنوان مدرس و عضو هیات علمی برای تدریس رشته جراحی مغز و اعصاب همکاری‌ام را با دانشگاه آزاد اسلامی آغاز کردم و همیشه به‌صورت افتخاری در خدمت این دانشگاه بوده‌ام. سالانه حدود 20 هزار متقاضی ورود به دوره‌های تخصصی را داریم و وزارت بهداشت حداکثر توان جذب 2 تا 2500 دانشجو را دارد و حدود 18 هزار نفر از راه‌یابی به دانشگاه‌های داخلی باز می‌مانند.

من حکم دانشیاری‌ام را از دانشگاه آزاد اسلامی گرفتم و خدا را شاکرم که دانشجویان ما از دانشگاه آزاد اسلامی فارغ‌‌التحصیل شدند و استادان جوان به این دانشگاه آمدند و دیگر نیازی به حضور ما به‌عنوان استاد نبود «چون پیر شدی حافظ از میکده بیرون شو» اما با این حال سال‌های پس از آن نیز در کنار دکتر یحیوی رئیس وقت واحد با این دانشگاه همکاری داشتم و هر جا نیاز بود خدمت می‌کردم.

* دوره‌ای که در دانشگاه شهید بهشتی مسئولیت داشتید با واحد پزشکی ارتباط داشتید؟

- بله، زمانی که رئیس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی بودم، همکاری‌ام با دانشگاه آزاد اسلامی ادامه داشت و همکاری صمیمانه‌ای داشتیم.

* چه شد که به‌عنوان رئیس واحد علوم پزشکی تهران انتخاب شدید؟

- اواخر سال 92 با توجه و توصیه آیت‌الله هاشمی رفسنجانی و درخواست دکتر باقر لاریجانی به واحد علوم پزشکی تهران آمدم تا روند مدیریت رئیسان پیشین را ادامه بدهم تا نوبت به مدیر بعدی برسد و روند توسعه پزشکی کشور ادامه یابد.

* زمانی‌که به ریاست واحد علوم پزشکی منصوب شدید، دانشگاه آزاد اسلامی در حوزه پزشکی با چه چالش‌هایی مواجه بود؟

- پزشکی از سال‌های گذشته در دانشگاه آزاد اسلامی مغفول مانده بود و توجه زیادی به آن نشده بود، خوشبختانه در دوره مدیریت دکتر میرزاده توسعه پزشکی در دانشگاه آزاد اسلامی مورد توجه قرار گرفت و معاونت پزشکی استقلال بیشتری یافت و بودجه خوبی در اختیار آن قرار گرفت تا پزشکی در سراسر کشور گسترش یابد.

تاکنون مرکز تحقیقات آسیب‌های اجتماعی در کلینیک قدس و 9 مرکز تحقیقاتی زیرمجموعه آن، و دو پایگاه تحقیقات بالینی در بیمارستان‌های بوعلی و امیرالمومنین (ع) به‌منظور انجام پژوهش‌های کاربردی واحد علوم پزشکی تهران راه‌اندازی شده است.

در این دوره بسیاری از زیرساخت‌های مورد نیاز از نظر آموزشی و درمانی مهیا شد و بودجه‌‌های خوبی در اختیار واحدهای پزشکی قرار گرفت، با وجود همه موانع و سختی‌هایی که وجود داشت، گسترش تحصیلات تکمیلی در دانشگاه آزاد اسلامی آغاز و سد متوقف ماندن آموزش رشته‌های تحصیلات تکمیلی پزشکی در دانشگاه آزاد اسلامی شکسته شد.

در واحد علوم پزشکی تهران با رعایت همه ضوابط و مقررات مورد نظر وزارت بهداشت موفق شدیم اصلاح هرم اعضای هیات علمی را آغاز کرده و اعضای جدید جذب کنیم. با 100 استاد بازنشسته به‌صورت داوطلب رایزنی کردیم که به ما کمک کنند و اخیرا هم موفق شدیم مجوز پذیرش 4 دستیار در رشته تخصصی بیماری‌های داخلی و سه دستیار Phd در مهندسی بافت اخذ کنیم.

* این مجوز نخستین موافقت وزارت بهداشت با ورود واحد علوم پزشکی به حوزه تحصیلات تکمیلی بود؟

- بله، موضوعی که از اهمیت بیشتری برخوردار بوده این است که سد ورود به تحصیلات تکمیلی برای دانشگاه آزاد اسلامی شکسته شد و مجوز تحصیلات تکمیلی رشته‌های دیگر هم در آینده صادر خواهد شد.

زمانی‌که نخستین بار برای اخذ مجوز به وزارت بهداشت رفتم، مسئولان به من گفتند که این خط برای دانشگاه آزاد اسلامی بسته است و امکان صدور مجوز برای این دانشگاه را نداریم اما به لطف خدا و حمایت مسئولان دانشگاه آزاد اسلامی، بدون هیچ‌گونه استفاده از روابط و با رعایت ضوابط توانستیم که این سد را بشکنیم. این موفقیت را حاصل کار دسته جمعی همه مسئولان دانشگاه از آیت‌الله هاشمی رفسنجانی و دکتر میرزاده تا معاون علوم پزشکی، معاونان واحد، استادان و همه اعضای هیات علمی، مدیران و کارکنان واحد علوم پزشکی تهران می‌دانم.

به وزارت بهداشت ثابت کردیم که واحد علوم پزشکی تهران مصمم است که با رعایت ضوابط و استاندارد‌ها، رشته‌های تحصیلات تکمیلی را در دانشگاه آزاد اسلامی گسترش بدهد، چراکه این موضوع نیاز کشور است و وزارت بهداشت هم در این حوزه نیاز به کمک دارد چون ما سالانه حدود 20 هزار متقاضی ورود به دوره‌های تخصصی را داریم و وزارت بهداشت حداکثر توان جذب 2 تا 2500 دانشجو را دارد و حدود 18 هزار نفر از راه‌یابی به دانشگاه‌های داخلی باز می‌مانند که بسیاری از آنان به دانشگاه‌های کشورهای آسیای میانه و دانشگاه‌های خیلی ضعیف می‌روند.

اقتصاد مقاومتی یعنی همین کاری که انجام شد، اقدام و عمل یعنی کاهش وابستگی به بیرون. چرا ما دانشجویان خود را در دانشگاه پیشرفته و با استادان مجرب خودمان آموزش ندهیم که آنان مجبور به ادامه تحصیل در کشورهای دیگر شوند.

وقتی ما 16 هزار پزشک ابتدای انقلاب را آن هم با شرایط جنگ تحمیلی، تحریم و نبود امکانات توانستیم به بیش از 120 هزار پزشک برسانیم، اکنون که در ثبات و آرامش و پیشرفت هستیم، خیلی بهتر می‌توانیم و این عینیت کلام امام (ره) است که «ما می‌توانیم» و توانستیم.

* آقای دکتر یکی از موضوعات مورد تاکید رئیس دانشگاه آزاد اسلامی ایجاد ارتباط و تبادل استاد و دانشجو با دانشگاه‌های خارجی است، شما در واحد علوم پزشکی اقداماتی در این زمینه انجام داده‌اید؟

- به‌صورت مستقل با دانشگاه‌های خارجی ارتباط نداریم، این ارتباط باید از سوی معاونت بین‌المللی دانشگاه آزاد اسلامی انجام شود. البته در گروه پزشکی این بستر را مناسب نمی‌بینم چراکه باید ابتدا وارد حوزه تحصیلات تکمیلی بشویم. در بحبوحه جنگ در دانشگاه‌های علوم پزشکی سراسر کشور حتی با آمریکا هم تبادل استاد و دانشجو داشتیم و هیچ‌گاه این ارتباط قطع نشد. بحث‌های سیاسی خارج از مسائل پزشکی است، اکنون در بهترین دانشگاه‌های آمریکا دانشجو داریم، استادان ما به آمریکا می‌روند، استادان آنها به ایران می‌آیند و در کنفرانس‌های مختلف شرکت می‌کنند.

از بیش از 30 کشور دنیا به ایران آمدند، آموزش دیدند، آموزش دادند، ارتباطات در دنیای علم بسیار راحت‌تر از دنیای سیاست است و پزشکان کشورهای دیگر بسیار علاقه‌مند به حضور در ایران هستند.

* موضوع دیگری که مورد توجه مسئولان دانشگاه آزاد اسلامی است، کاربردی بودن پایان‌نامه‌ها و حرکت به سمتی است که هر پایان‌نامه یا رساله دکتری بتواند یکی از مشکلات و معضلات کشور را برطرف کند، این کاربرد علم در حوزه پزشکی محسوس‌تر است، نظر شما درباره وضعیت پایان‌نامه‌های دانشجویان پزشکی چیست؟

- در این بخش ضعیف هستیم، پایان‌نامه‌ها در هر کشوری باید بتواند نیازهای آن کشور را برطرف کند و کاربردی باشد، از حضرت رسول (ص) پرسیدند به نظر شما خوب برای مردم کیست؟ فرمودند «خیرکم انفعکم للناس» بهترین آدم کسی است که خیر او به مردم برسد.

علمی که در دانشگاه فرا می‌گیریم برای کیست؟ برای مردم است و سرمایه‌های مردم در دانشگاه‌‌ها هزینه می‌شود پس باید تحقیقات هم به‌سوی رفع نیازهای مردم باشد.

امام ‌علی‌(ع) می‌فرمایند علم خوب علم نافع است، علمی است که به نفع مردم باشد. اگر قرار باشد پایان‌نامه‌‌ها به گوشه کتابخانه‌ها برود، به چه دردی می‌خورد. از اهداف معاونت پزشکی این است که با توسعه تحصیلات تکمیلی و با حضور و کمک استادان و دستیاران به سمتی برویم که مشکلات اجتماعی را بسنجیم و در مسیر آن قدم برداریم.

* واحد علوم پزشکی تهران برای کاربردی کردن تحقیقات و پایان‌نامه‌ها چه اقدامی انجام داده است؟

- ما برای تحقق این هدف 9 مرکز تحقیقات در ستاد واحد و یک «مرکز تحقیقات آسیب‌های اجتماعی» را در کلینیک قدس واحد علوم پزشکی تهران راه‌اندازی کردیم. این مرکز تحقیقات به بررسی و شناسایی عوامل خطرساز برای جامعه (SDH) می‌پردازد. این کار یعنی کاربرد، یعنی اقتصاد مقاومتی، ما در این مرکز دردهای مردم را در منطقه محدودی از تهران شناسایی می‌کنیم و بعد از شناسایی آن‌ها راه‌های مبارزه با آن را پیدا می‌کنیم.

در دو بیمارستان بوعلی و امیرالمومنین (ع) دو پایگاه تحقیقات بالینی راه‌اندازی کرده‌ایم که پیش از این چنین پایگاهی وجود نداشت که در کنار استادان‌، محققان حضور داشته باشند و کارهای تحقیقاتی انجام بدهند.

این‌ها کارهایی است که با افتخار و آنچه در توان‌مان بوده انجام داده‌ایم تا دانشگاه آزاد اسلامی را به جایگاهی برسانیم که شأن و شئونات آن رعایت شود و دین‌مان را به انقلاب و دانشگاه ادا کرده باشیم.

* آقای طباطبایی شما هم در دانشگاه دولتی تدریس داشتید و هم در دانشگاه آزاد اسلامی، تفاوتی میان دانشجویان این دانشگاه مشاهده کرده‌اید؟

- هیچ تفاوتی بین آنان وجود ندارد، همه فرزندان این کشور هستند و باید شرایط را برای آنان فراهم کنیم. اتفاقا در دانشگاه آزاد اسلامی، دانشجویان علاقه‌مندترند و بچه‌های فعال و پشتکارداری هستند. اعتقاد من این است که ما در جامعه بد نداریم، باید با دید مثبت به مسائل نگاه کرد، در کنار بچه‌ها بود و با آنان قدم برداشت، با عینک آنان جامعه را دید و با فکرشان نگاه کرد. جوانان ما فکرهای نو و بدیعی دارند و با نگرش تازه و جدید به مسائل نگاه می کنند. اگر مدیران یاد بگیرند که با جوانان باشند، حرف‌های آنان را بشنوند، از پتانسیل ایشان استفاده کنند؛ با ترکیب تجربه‌های خود می‌توانند یک معجون قابل استفاده برای برطرف کردن نیازهای کشور درست کنند. دانشگاه آزاد اسلامی با حضور مدیران باتجربه، اعضای هیات علمی توانمند می‌تواند این کار را انجام دهد.

* قرار بود واحد علوم پزشکی تهران با واحدهای علوم دارویی و دندانپزشکی تهران ادغام بشود، از آخرین وضعیت طرح تجمیع خبر دارید؟

- خوشبختانه فضای طرح تجمیع تهیه و کارهای مقدماتی آن انجام شده است، بر اساس دستور جناب آقای دکتر میرزاده مصوب شده است که 180 هزار متر فضای فیزیکی برای سه گروه علوم پزشکی، علوم دارویی و دندانپزشکی ساخته شود. دستور دکتر میرزاده پایان 4 ساله این طرح است، مهم شروع این طرح بود، فضاهای موجود ما مطلوب نیست و باید فضاهای آموزشی بهتر و آزمایشگاه‌های کاملتر ایجاد کنیم.

* وضعیت ورودی دانشجویان رشته‌های پزشکی را چطور ارزیابی می‌کنید؟

- امیدوارکننده، یکی از مسئولان آموزشی کشور برای من تعریف می‌کرد که بیشتر انتخاب رشته دبیرستان‌ها به سمت علوم تجربی رفته است و بیشترین داوطلب رشته‌‌های دبیرستانی مربوط به این گروه است، طبیعی است که این دانش آموزان در آینده دانشگاه می‌خواهند و رشته‌ای پزشکی این‌گونه نیست که با کمبود دانشجو مواجه شود.

* تسهیلاتی برای ارائه خدمات پزشکی به کارکنان و اعضای هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی در نظر گرفته‌اید؟

- بله، ما اکنون در بیمارستان بوعلی و امیرالمومنین (ع) آماده ارائه خدمت به کارکنان، اعضای هیات علمی و خانواده آنان هستیم و مراحل عقد قرارداد با معاونت مربوط در حال انجام است. افتخار ما این است که آقای دکتر میرزاده و خانواده ایشان از مراجعه‌کنندگان به بیمارستان‌های واحدهای علوم پزشکی تهران هستند و اخیرا هم یکی از بستگان نزدیک ایشان که بیمار شده بود به توصیه دکتر میرزاده در بیمارستان بوعلی بستری و الحمدلله بخوبی درمان و مرخص شد.

* از بین شاگردانی که تاکنون داشته‌اید، افرادی را می‌شناسید که دارای مسئولیت‌های مهم کشور باشند؟

- کم نیستند، نمونه خوب جناب آقای دکتر زالی رئیس کل نظام پزشکی دانشجوی من بوده‌اند، آقای دکتر قائمی رئیس دانشگاه بیرجند و بسیاری از مدیران فعال در رده‌های بالا و میانی وزارت بهداشت.

* استاد راهنما یا مشاوره چند پایان‌نامه بوده‌اید؟

- من حدود 30 سال رئیس بخش بودم. خودتان فکر کنید که چه تعداد دانشجو داشتم و چه تعداد پایان‌نامه را راهنمایی و مشاوره کرده ام.

* آقای دکتر! از ازدواج‌تان هم می‌گویید؟ فرزندان شما هم پزشک هستند؟

- همسرم از اقوام ما بود و من در تهران ازدواج کردم. هیچ‌کدام از فرزندانم پزشکی نخوانده‌اند و به هنر علاقه‌مند بودند، دختر بزرگم گرافیست و دبیر است، دختر دومم آرشیتکت (معمار) است، دختر سومم هم رشته نقاشی خوانده است، پسرم هم به طبیعت علاقه‌مند است و در رشته محیط‌زیست تحصیل کرده است.

فرزندانم چون پدرشان را به دلیل مشغله‌های کاری زیاد نمی‌دیدند و خانم من هم طبع ادبی و هنری دارد، به سمت مادرشان گرایش پیدا کردند و رشته‌‌های هنر را انتخاب کردند. من خیلی علاقه داشتم که پسرم پزشک شود، اما او علاقه نداشت و به محیط‌ سبز و طبیعت رفت.

* در بین اقوام و همسایه‌های شما، کسی پزشک بود که شما علاقه‌مند به رشته پزشکی شدید؟

- در محل ما و دهی که زندگی می‌کردیم من نخستین پزشک بودم، بعد از من بیش از 20 نفر از جوانان آن محل پزشکی خواندند.

* چه توصیه‌ای به دانشجویان و علاقه‌مندان به رشته‌های پزشکی دارید؟

- توصیه که چه عرض کنم، خواهش است. پزشکی وادی عشق است. وادی خدمت و معرفت الله است، عرصه اراده خدمت بی‌ریا و آسان‌ترین راه تقرب به پروردگار است. پزشکان باید قدر خودشان را بدانند که به چه وادی مقدسی قدم گذاشته‌اند.

من دانشگاه، بیمارستان و مجموعه محل‌های ارائه خدمت پزشکی را معبد مقدس می‌دانم، اعتقاد دارم باید در این بیت مقدس، مقدس بود و مقدس فکر و خدمت کرد.

* آقای دکتر هنوز هم جراحانی هستند که با وضو و حضور قلب وارد کار عمل و جراحی بشوند؟

- بله، فراوان. خوشبختانه انقلاب اسلامی پر از این معنویات است، ما در جراحان زنان کشور، خانم دکتری داریم که شاید نیمی از روزهای سال را روزه دارند، خانم دکتر دیگری هستند که هر وقت فرزندی را به‌دنیا می‌آورند در اتاق عمل با صدای بلند اذان می‌گویند و بسیاری از پزشکان ما بدون «بسم‌الله الرحمن الرحیم» و حمد و قل‌ هوالله دست به تیغ جراحی نمی‌زنند.

الحمدلله وادی پزشکی ما پاک و مقدس است و انسان‌های والای زیادی که بنده کوچک‌ترین آنان هستم، استادان خوب و نیک‌اندیش که به جای استراحت در منزل و تفریح و زراندوزی سلامت و عمر خود را در راستای گسترش علم و سلامت و رفاه مردم به کار می‌گیرند و مشابه شمعی هستند که می‌سوزند و دیگرانی از خود آنان استفاده می‌کنند.

آرزو و دعای من همیشه این بوده که پروردگارا عمر ما طولانی نیست، خدا کند که ارزش وجودی ما در عملکردمان باشد، نه در عنوان و پست و مقام‌هایمان، اگر قرار باشد به پشت‌مان نگاه کنیم، سایه‌های خوب و جای قدم‌‌های خوب ببینیم.

من همیشه از خدا خواسته‌ام که اگر صلاح دانست پایان عمر من را یا موقع عمل جراحی و یا زمان تدریس قرار دهد، چراکه بر اساس فرموده شاعر شرین سخن «گویند هر آن‌کسان که با پرهیزند آنگونه که می‌میرند همان سان برخیزند.»

ما موقع مردن‌مان باید موقع عبادت‌مان باشد و چون کارمان را عبادت می‌دانیم و پاک‌طینت وارد کارمان می‌شویم. اگر در این شرایط به دیدار پروردگارمان برویم، آرزوی ما است.

خداوند برای حضرت عیسی قسم می‌خورد که سوگند به روزی که به دنیا آمدی و روزی که می‌میری و روزی که در صحرای محشر برانگیخته می‌شوی. اینها روزهای ارزشمند و تاثیرگذار در زندگی ماست. امید است که قدر این روزها را بدانیم و برای آنها ارزش قائل شویم، ان‌شاءالله.