اقتصاد دریایی ایران؛ تحلیل تولید محصولات و توزیع مشاغل + آمار

خبرگزاری آنا ـ حسین بوذری؛ اقتصاد دریا به‌عنوان یکی از ارکان کلیدی توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورهای ساحلی به‌خصوص در ایران، نقش بسزایی در بهره‌برداری از منابع دریایی، ایجاد اشتغال و افزایش درآمد ملی ایفا می‌کند.

از سویی در دنیای امروز، اقتصاد دریا به‌عنوان یک عامل کلیدی در توسعه پایدار جوامع ساحلی شناخته می‌شود و نقش آن در ایجاد اشتغال و افزایش درآمد ملی غیرقابل انکار است.

ایران با سواحل طولانی در خلیج فارس و دریای خزر، سرشار از ظرفیت‌های فراوان در این حوزه است؛ اما آنگونه که باید و شاید از این ظرفیت‌ها استفاده نمی‌شود.

این گزارش در قالب پرونده «شتاب علمی؛ پیشروی ایران، رکود غرب» (16) به بررسی جامع وضعیت اقتصاد دریا در استان‌های ساحلی ایران شامل هرمزگان، بوشهر، گیلان، مازندران و گلستان می‌پردازد و هدف آن تحلیل دقیق و به‌روز از ظرفیت‌ها و چالش‌های این استان‌ها در بخش شیلات و مرتبط با آن است.

با توجه به تنوع جغرافیایی و منابع طبیعی، هر استان دارای ویژگی‌ها و ظرفیت‌های خاص خود در این زمینه است.

بنابراین در این گزارش به بررسی وضعیت اقتصاد دریا در استان‌های ساحلی ایران، شامل استان‌های هرمزگان، بوشهر، گیلان، مازندران و گلستان (استان‌های دریامحور) خواهیم پرداخت، هدف از این گزارش ارائه یک تحلیل جامع از وضعیت اقتصادی دریایی این استان‌ها با استفاده از داده‌ها و آمارهای به‌روز تا سال 2024 است.

1. استان هرمزگان

1.1. ویژگی‌ها و ظرفیت‌ها

استان هرمزگان با سواحل طولانی در خلیج فارس و دریای عمان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین استان‌های دریایی ایران شناخته می‌شود، این استان دارای بنادر مهمی مانند بندرعباس، بندر شهید رجایی و بندر شهید باهنر است. بندر شهید رجایی به‌عنوان بزرگ‌ترین بندر تجاری کشور، نقش حیاتی در تجارت و ترانزیت کالا دارد.

1.2. آمار و داده‌ها

تولید ناخالص داخلی (GDP)

GDP استان هرمزگان در سال 2024 تقریباً 40 میلیارد دلار تخمین زده می‌شود.

صنعت شیلات

تولید آبزیان در هرمزگان در سال 2024 به حدود 300 هزار تُن رسیده و این استان با تولید 30 درصد از کل آبزیان کشور، یکی از قطب‌های شیلات ایران محسوب می‌شود.

بندرها

بندر شهید رجایی به‌عنوان بزرگ‌ترین بندر تجاری ایران، ظرفیت جابه‌جایی 7 میلیون TEU (واحد معادل 20 فوت کانتینر) را دارد و سال 2023 حدود 2.5 میلیون TEU کانتینر را جابه‌جا کرده است.

صادرات محصولات دریایی

صادرات محصولات دریایی هرمزگان در سال 2024 به 500 میلیون دلار رسیده است.

مشاغل دریایی

حدود 60 هزار نفر در صنعت شیلات و مشاغل مرتبط با آن در استان هرمزگان مشغول به کار هستند.

چالش‌های دریایی استان هرمزگان

آلودگی محیط زیست

آلودگی‌های ناشی از صنایع و کشتیرانی، یکی از چالش‌های اصلی در استان هرمزگان است.

کمبود زیرساخت‌ها: استان هرمزگان نیاز به بهبود زیرساخت‌های بندری و حمل و نقل دریایی دارد.

2. استان بوشهر

2.1. ویژگی‌ها و ظرفیت‌ها

استان بوشهر با سواحل طولانی و دسترسی به خلیج فارس، یکی از استان‌های مهم در زمینه شیلات و کشتیرانی است. این استان دارای بنادر مهمی نظیر بندر بوشهر و بندر گناوه است. بوشهر به‌عنوان یک مرکز تجاری و صنعتی، نقش مهمی در اقتصاد دریایی کشور دارد.

2.2. آمار و داده‌ها

GDP :GDP استان بوشهر در سال 2024 حدود 25 میلیارد دلار تخمین زده می‌شود.

صنعت شیلات

تولید آبزیان در بوشهر در سال 2024 به 200 هزار تُن رسیده است. این استان به‌خصوص در زمینه پرورش میگو و ماهی‌های زینتی فعالیت دارد.

بندرها

بندر بوشهر در سال 2023 حدود 1.5 میلیون TEU کانتینر را جابه‌جا کرده است.

صادرات محصولات دریایی

صادرات محصولات دریایی بوشهر در سال 2024 به حدود 300 میلیون دلار رسیده است.

مشاغل دریایی

حدود 25 هزار نفر در صنعت شیلات و مشاغل مرتبط با آن در استان بوشهر مشغول به کار هستند.

2.3. چالش‌ها

آلودگی دریایی

وجود صنایع نفتی و گازی در استان بوشهر، منجر به آلودگی دریایی و آسیب به اکوسیستم‌های دریایی شده است.

کمبود سرمایه‌گذاری

نیاز به جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی برای توسعه زیرساخت‌ها و صنایع دریایی.

3. استان گیلان

3.1. ویژگی‌ها و ظرفیت‌ها

استان گیلان با سواحل طولانی در دریای خزر و منابع غنی آبزیان، یکی از استان‌های مهم در زمینه شیلات و گردشگری دریایی است و بندر انزلی به‌عنوان یکی از بنادر مهم این استان شناخته می‌شود و به‌عنوان مرکز تجارت دریایی در شمال کشور عمل می‌کند.

3.2. آمار و داده‌ها

GDP :GDP استان گیلان در سال 2024 حدود 20 میلیارد دلار تخمین زده می‌شود.

صنعت شیلات

تولید آبزیان در گیلان در سال 2024 به حدود 150 هزار تن رسیده و این استان به‌خصوص در زمینه تولید ماهی قزل‌آلا و کپور فعالیت دارد.

بندرها

بندرانزلی در سال 2023 حدود 500 هزار TEU کانتینر را جابه‌جا کرده است.

صادرات محصولات دریایی

صادرات محصولات دریایی گیلان در سال 2024 به حدود 200 میلیون دلار رسیده است.

مشاغل دریایی

حدود 15 هزار نفر در صنعت شیلات و مشاغل مرتبط با آن در استان گیلان مشغول به کار هستند.

3.3. چالش‌ها

آلودگی دریای خزر: آلودگی ناشی از فاضلاب‌های شهری و صنعتی، یکی از چالش‌های اصلی در استان گیلان است.

رقابت با کشورهای همسایه: رقابت با کشورهای حاشیه دریای خزر در زمینه صادرات محصولات دریایی.

4. استان مازندران

4.1. ویژگی‌ها و ظرفیت‌ها

استان مازندران با سواحل طولانی در دریای خزر و منابع غنی آبزیان، یکی از استان‌های مهم در زمینه شیلات و کشاورزی دریایی است، بندر امیرآباد و بندر نوشهر از بنادر مهم این استان هستند و نقش مهمی در تجارت دریایی ایفا می‌کنند.

4.2. آمار و داده‌ها

GDP :GDP استان مازندران در سال 2024 حدود 22 میلیارد دلار تخمین زده می‌شود.

صنعت شیلات: تولید آبزیان در مازندران در سال 2024 به حدود 120 هزار تُن رسیده است و این استان به‌خصوص در زمینه تولید ماهی قزل‌آلا و میگو فعالیت دارد.

بندرها: بندر امیرآباد در سال 2023 حدود 600 هزار TEU کانتینر را جابه‌جا کرده است.

صادرات محصولات دریایی: صادرات محصولات دریایی مازندران در سال 2024 به حدود 150 میلیون دلار رسیده است.

مشاغل دریایی: حدود 10 هزار نفر در صنعت شیلات و مشاغل مرتبط با آن در استان مازندران مشغول به کار هستند.

4.3. چالش‌ها

آلودگی دریای خزر: آلودگی ناشی از فاضلاب‌های شهری و صنعتی یکی از چالش‌های اصلی استان مازندران است.

کمبود زیرساخت‌های بندری: نیاز به بهبود زیرساخت‌های بندری و توسعه امکانات گردشگری دریایی.

5. استان گلستان

5.1. ویژگی‌ها و ظرفیت‌ها

استان گلستان با سواحل کوتاه در دریای خزر و منابع غنی آبزیان به‌عنوان یکی از استان‌های در حال توسعه در زمینه شیلات شناخته می‌شود. بندر ترکمن به‌عنوان یکی از بنادر مهم این استان شناخته می‌شود و به عنوان مرکز تجارت دریایی در شمال کشور عمل می‌کند.

5.2. آمار و داده‌ها

GDP :GDP استان گلستان در سال 2024 حدود 15 میلیارد دلار تخمین زده می‌شود.

صنعت شیلات: تولید آبزیان در گلستان در سال 2024 به حدود 80 هزار تُن رسیده است. این استان به‌خصوص در زمینه تولید ماهی‌های سردآبی فعالیت دارد.

بندرها: بندر ترکمن در سال 2023 حدود 300 هزار TEU کانتینر را جابه‌جا کرده است.

صادرات محصولات دریایی: صادرات محصولات دریایی گلستان در سال 2024 به حدود 100 میلیون دلار رسیده است.

مشاغل دریایی: 5 هزار نفر در صنعت شیلات و مشاغل مرتبط با آن در استان گلستان مشغول به کار هستند.

5.3. چالش‌ها

کمبود زیرساخت‌های بندری: نیاز به بهبود زیرساخت‌های بندری و توسعه امکانات گردشگری دریایی.

رقابت با کشورهای همسایه: رقابت با کشورهای حاشیه دریای خزر در زمینه صادرات محصولات دریایی.

6. مقایسه کلی

خلاصه تراز اقتصاد دریای استان‌های هرمزگان، بوشهر، گیلان، مازندران و گلستان تا سال 2024

استان گلستان

1.1. تولید آبزیان

تولید آبزیان: 80,000 تُن

محصولات اصلی: ماهی‌های سردآبی (مانند قزل‌آلا و کپور)

1.2. صادرات

صادرات محصولات دریایی: 100 میلیون دلار

1.3. ظرفیت بندر

بندر ترکمن: ظرفیت جابه‌جایی 300,000 TEU

1.4. مشاغل دریایی

تعداد شاغلین: 5,000 نفر

استان مازندران

2.1. تولید آبزیان

تولید آبزیان: 120,000 تُن

محصولات اصلی: ماهی قزل‌آلا و میگو

2.2. صادرات

صادرات محصولات دریایی: 150 میلیون دلار

2.3. ظرفیت بندر

بندر امیرآباد: ظرفیت جابه‌جایی 600,000 TEU

2.4. مشاغل دریایی

تعداد شاغلین: 10,000 نفر

استان گیلان

3.1. تولید آبزیان

تولید آبزیان: 150,000 تُن

محصولات اصلی: ماهی قزل‌آلا و کپور

3.2. صادرات

صادرات محصولات دریایی: 200 میلیون دلار

3.3. ظرفیت بندر

بندر انزلی: ظرفیت جابه‌جایی 500,000 TEU

3.4. مشاغل دریایی

تعداد شاغلین: 15,000 نفر

استان هرمزگان

4.1. تولید آبزیان

تولید آبزیان: 300,000 تُن

محصولات اصلی: میگو، ماهی‌های تجاری و زینتی

4.2. صادرات

صادرات محصولات دریایی: 500 میلیون دلار

4.3. ظرفیت بندر

بندر شهید رجایی: ظرفیت جابه‌جایی 7,000,000 TEU

4.4. مشاغل دریایی

تعداد شاغلین: 60,000 نفر

استان بوشهر

5.1. تولید آبزیان

تولید آبزیان: 200,000 تُن

محصولات اصلی: میگو و ماهی‌های زینتی

5.2. صادرات

صادرات محصولات دریایی: 300 میلیون دلار

5.3. ظرفیت بندر

بندر بوشهر: ظرفیت جابه‌جایی 1,500,000 TEU

5.4. مشاغل دریایی

تعداد شاغلین: 25,000 نفر

چشم‌انداز استان‌های دریامحور

تراز اقتصاد دریایی استان‌های گلستان، مازندران، گیلان، هرمزگان و بوشهر نشان‌دهنده ظرفیت‌های بالای این استان‌ها در زمینه تولید آبزیان و صادرات محصولات دریایی است. استان هرمزگان به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادرکننده آبزیان در کشور، نقش کلیدی در اقتصاد دریایی ایران ایفا می‌کند و سایر استان‌ها نیز با توجه به ظرفیت‌های خود، می‌توانند در توسعه اقتصاد دریایی کشور مؤثر باشند.

اقتصاد دریا به‌عنوان یکی از ارکان کلیدی توسعه پایدار و متوازن در استان‌های ساحلی ایران، به‌خصوص در استان‌های گلستان، مازندران، گیلان، هرمزگان و بوشهر، ظرفیت‌های فراوانی برای رشد و پیشرفت دارد. با توجه به تراز اقتصاد دریایی این استان‌ها، می‌توان به چشم‌انداز‌های امیدبخش و فرصت‌های بی‌نظیری در زمینه‌های مختلف اشاره کرد.

۱. توسعه پایدار صنعت شیلات

صنعت شیلات در استان‌های گلستان، مازندران، گیلان، هرمزگان و بوشهر به‌عنوان یکی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصاد دریا، می‌تواند با بهره‌برداری بهینه از منابع آبزی، به تولید پایدار و افزایش درآمد ملی کمک کند. با توجه به تولید آبزیان در استان‌ها، به‌خصوص در هرمزگان و بوشهر، فرصت‌های مناسبی برای توسعه فناوری‌های نوین پرورش آبزیان، بهبود روش‌های صید و افزایش کیفیت محصولات دریایی وجود دارد.

۲. گسترش زیرساخت‌های بندری و حمل و نقل دریایی

استان‌های ساحلی ایران، به‌خصوص هرمزگان و بوشهر، دارای بنادر استراتژیک و ظرفیت‌های بالایی در زمینه جابه‌جایی کالا هستند. با سرمایه‌گذاری در بهبود زیرساخت‌های بندری و توسعه امکانات حمل و نقل دریایی، می‌توان به افزایش ظرفیت صادرات و جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی کمک کرد. این امر نه‌تنها به رونق اقتصادی این استان‌ها کمک می‌کند، بلکه نقش ایران را به عنوان یک کانون تجاری در منطقه خلیج فارس و دریای خزر تقویت می‌کند.

۳. توسعه گردشگری دریایی

استان‌های گیلان و مازندران با سواحل زیبا و جاذبه‌های طبیعی، ظرفیت بالایی برای توسعه گردشگری دریایی دارند. ایجاد امکانات گردشگری، مانند مراکز تفریحی و ورزشی دریایی، می‌تواند به جذب گردشگران داخلی و خارجی و افزایش درآمد‌های غیرنفتی کمک کند. همچنین، توسعه اکوتوریسم و گردشگری پایدار می‌تواند به حفظ محیط زیست و تنوع زیستی در این مناطق کمک کند.

۴. توجه به محیط زیست و پایداری اکوسیستم‌های دریایی

با توجه به چالش‌های زیست‌محیطی که استان‌های ساحلی با آن مواجه هستند، توجه به حفظ و مدیریت پایدار اکوسیستم‌های دریایی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. برنامه‌ریزی برای کاهش آلودگی‌های دریایی، حفاظت از زیستگاه‌های طبیعی و توسعه شیلات پایدار می‌تواند به حفظ منابع دریایی و بهبود کیفیت زندگی ساکنان این مناطق کمک کند.

۵. آموزش و توانمندسازی نیروی کار

سرمایه‌گذاری در آموزش و توانمندسازی نیروی کار در حوزه‌های مرتبط با اقتصاد دریا ازجمله شیلات، کشتیرانی و گردشگری، می‌تواند به افزایش بهره‌وری و کیفیت خدمات در این صنایع کمک کند. ایجاد دوره‌های آموزشی و کارگاه‌های تخصصی می‌تواند به ارتقای مهارت‌های شغلی و افزایش اشتغال در این استان‌ها منجر شود.

نتیجه‌گیری

اقتصاد دریا استان‌های ساحلی ایران با توجه به ظرفیت‌‌های موجود به‌خصوص در زمینه تولید آبزیان و ظرفیت بنادر، می‌تواند با توسعه زیرساخت‌ها و جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی به یکی از پیشروان در این حوزه تبدیل شود. 

هر استان با ویژگی‌ها و چالش‌های خاص خود، نیازمند سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی دقیق برای بهره‌برداری بهینه از منابع دریایی است.

منابع

سازمان شیلات ایران: آمار و اطلاعات مربوط به تولید آبزیان و صنعت شیلات.

سازمان بنادر و دریانوردی: اطلاعات و آمار مربوط به ظرفیت بندرها و جابه‌جایی کانتینرها.

گزارش‌های اقتصادی سالانه استان‌ها: اطلاعات منتشر شده توسط وزارت اقتصاد و دارایی و سازمان‌های برنامه‌ریزی.

گزارش‌های بین‌المللی و مقالات علمی: مقالات منتشر شده در مجلات معتبر در زمینه اقتصاد دریایی و شیلات.