چرا «پژوهش» مهم است؟

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری آنا، «پژوهش»، فرایندی منطقی و معقول است که هدف آن کشف روابط بین پدیدار‌ها است. فعالیت پژوهشگرانه، فعالیت خردمندانه و اندیشه‌ورزانه است. پژوهیدن، با عقل و عشق به سرانجام می‌رسد، «پژوهش» دانش نو می‌آفریند، امکان کشف کاربرد تازه دانش کهن را فراهم می‌سازد. به آموزش بهتر می‌انجامد، موجب حل مسأله‌ها و تضاد‌های جامعه می‌شود.

پژوهش به بشر این توانایی را می‌دهد که بهتر با دنیای پیرامون خود رابطه برقرار کند و به اهدافش دست یابد و در نهایت موجب پیشرفت جامعه می‌شود.

پس ازانقلاب اسلامی، به منظور گسترش فرهنگ پژوهش درجامعه و ارج نهادن به مقام پژوهشگران، ۲۵ آذر از سوی «شورای فرهنگ عمومی کشور» به نام «روز پژوهش» نام‌گذاری شده است.  

وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نیز از سال ۱۳۷۹ چهارمین هفته آذر را به نام هفته پژوهش نام‌گذاری کرد و از سال ‪۱۳۸۴‬ این نام به «هفته پژوهش و فناوری» تغییر یافت.

علت نامگذاری چنین روزی این است که در این روز، مردم با اهمیت پژوهش، نقش، جایگاه و تأثیرآن در اداره سازمان‌ها، اداره کشور و جامعه و بهبود وضع زندگی شهروندان آشنایی بیشتری پیدا کنند و از زاویه‌ای دیگر در جریان کارکرد مؤسسات، سازمان‌ها و مجموعه‌هایی که ماهیت وظایفشان، پژوهشی است قرارگیرند.

به زعم کارشناسان تحقیق و پژوهش سنگ بنای هرگونه تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری است. به تعبیر دیگر، اساس و شالوده مؤلفه‌های اصلی زندگی بشری و اجتماعی به کیفیت و چگونگی پژوهش‌ها و کاربست و تحقق و تحصل و اثربخشی آنها بستگی دارد.

«پژوهش» سنگ بنای هرگونه تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری است. به تعبیر دیگر، اساس و شالوده مؤلفه‌های اصلی زندگی بشری و اجتماعی به کیفیت و چگونگی پژوهش‌ها و کاربست و تحقق و تحصل و اثربخشی آنها بستگی دارد

پژوهش، به معنای عام، بررسی یا کاوشی سخت کوشانه و به معنای خاص، تحقیق و تجربه‌ای جامع با هدف کشف واقعیت‌های نو و تفسیر درست این واقعیت‌ها، تجدید نظر در نتیجه‌گیری‌ها، نظریه‌ها و قوانین پذیرفته شده در پرتو واقعیت‌های کشف شده و به کارگیری عملی نتیجه‌گیری‌ها، نظریه‌ها و قوانین جدید است.

در معنایی دیگر، پژوهش فرایند رسیدن به راه حل‌های قابل اطمینان از طریق گردآوری، تحلیل و تفسیرداده‌ها به گونه‌ای برنامه‌ریزی شده و نظام‌منداست.

یکی از سؤالاتی که می‌تواند ذهن هر مخاطبی را درگیر کند این است که اصلاً پژوهش چیست؟ کار‌هایی که ما انجام می‌دهیم باید چه ویژگی‌هایی داشته باشند تا پژوهش محسوب شوند؟ آیا پژوهش صرفاً مطالعه در کتابخانه و آزمایشگاه است یا شیوه‌های دیگری هم دارد؟

در این گزارش تلاش خواهیم کرد به زبانی ساده به چیستی پژوهش بپردازیم و مفاهیم مرتبط با آن را واکاوی کنیم.  

«پژوهش» چیست؟

پژوهش به هر گونه فعالیت نظام یافته و خلاق در راستای گسترش مرز‌های دانش و حل مشکلات اقتصادی علمی، فنی، اجتماعی و فرهنگی جامعه و نوآوری در روش‌ها و فنون دستگاه‌ها و محصولات و یا اصلاح و بهبود آنها گفته می‌شود.

واژه پژوهش از نظر لغوی به معنای بررسی، مطالعه و به حقیقت امری رسیدگی کردن است. در اغلب مباحث علمی مفهوم پژوهش، برای اشاره به شیوه علمی دستیابی به یک واقعیت به کار می‌رود.

پژوهش را می‌توان مجموعه فعالیت‌های دستیابی به یک واقعیت به کار می‌رود. پژوهش را می‌توان مجموعه فعالیت‌های جهت‌داری دانست که پژوهشگر با استفاده از آنها به واقعیت پی‌می‌برد و روش‌های پژوهش ابزار‌های دستیابی این واقعیت هستند.

بر اساس تعریفی دیگر، پژوهش عبارت است از یک عمل منظم که در نتیجه آن پاسخ‌هایی برای سوال‌های مورد نظر و مطرح شده در موضوع پژوهش به دست می‌دهد.

به طور کلی پژوهش را چنین تعریف می‌کنند: پژوهش را می‌توان تلاش منظم و سازمان یافته‌ایی برای بررسی مسئله‌ای خاص که به یک راه حل نیاز دارد، توصیف کرد و شامل گام‌هایی است که طراحی و پیگیری می‌شوند تا پاسخ‌هایی برای مسئله مورد نظر به دست آید.

در دنیای امروز، دانایی یکی از محور‌ها و شاخص‌های اصلی پیشرفت و تعالی هرجامعه به شمار می‌رود، سنجش سطح دانایی به میزان تولیدو مصرف اطلاعات و گسترش دانایی به دسترسی سریع و آسان به منابع علمی موثق وابسته است.

در تحلیل آخر پژوهش کوششی برای یافتن بهترین راهکار‌های ممکن برای حل مشکلات موجود در عرصه‌های زندگی و راهی برای گسترش مرز‌های دانش وگشودن افق‌های تازه برای آیندگان است.

اهمیت و ضرورت پژوهش

توسعه علمی، صنعتی و فرهنگی هر کشور بدون پرداختن به امر پژوهش با موفقیت چندانی همراه نخواهد بود، در واقع پژوهش موتور محرک پیشرفت و توسعه پایدار در هرکشور به شمار می‌آید؛ اگر پژوهشی نشود، دانش بشری افزایش نخواهد یافت و دچار سکون و رکود خواهد شد.

بدون انجام پژوهش امور آموزشی نیز از پویایی و نشاط لازم نیز برخوردار نخواهد بود، همه آنچه به عنوان پیشرفت علوم در دوره‌های گوناگون تاریخ می‌شناسیم، حاصل تلاش افرادی بوده که در کار خود رویکردی پژوهشی داشته‌اند و ذهن پرسشگرشان همواره محرکی برای فعالیت‌های پژوهشی آنان بوده است.

انواع روش‌های معمول پژوهشی

برای پژوهش دسته‌بندی‌های متفاوتی وجود دارد، مثلاً دسته‌بندی بر اساس نتایج که می‌توانند کمی، کیفی یا ترکیبی از هردو (آمیخته) باشند، دسته‌بندی ازنظر روش اجرا که می‌توانند مشاهده‌ای یا مداخله‌ای باشند، همچنین دسته‌بندی بر اساس منابع مورد استفاده را داریم که تقسیم می‌شوند به دو دسته اولیه و ثانویه. با دسته‌بندی‌های مختلف پژوهش‌ها در مبحث آموزش انواع مطالعات به‌صورت کامل آشنا خواهید شد، در اینجا به دسته‌بندی پژوهش‌ها بر اساس هدف می‌پردازیم.

پژوهش‌های زمینه‌ای و کاربردی

پژوهش‌ها بر اساس هدف به دو دسته پژوهش‌های زمینه‌ای و کاربردی تقسیم می‌کنند. پژوهش‌های زمینه‌ای پژوهش‌هایی هستند که هدفشان فراهم کردن زمینه برای انجام پژوهش‌های کاربردی است و تأثیر آنها مستقیماً در زندگی حال حاضر انسان‌ها مشخص نیست. پژوهش‌های زمینه‌ای را گا‌هی توسعه‌ای هم نام‌گذاری می‌کنند و نشانگر این است که این پژوهش‌ها به دنبال توسعه علم و کشف زوایای جدید برای اضافه شدن به زندگی انسان هستند.

گفتیم که هدف از انجام پژوهش‌های زمینه‌ای فراهم کردن شرایط برای انجام پژوهش‌های کاربردی است. پژوهش‌های کاربردی پژوهش‌هایی هستند که باهدف بهبود زندگی انسان انجام می‌شوند و نتایج آنها مستقیماً در زندگی انسان‌ها کاربرد دارد.

این پژوهش‌ها به دنبال این هستند که مشکلات جوامع انسانی را شناسایی کنند و برای رفع آنها راهکار‌هایی پیدا کنند. پژوهش‌های کاربردی به دنبال پیدا کردن راهی برای بهتر کردن شرایط زندگی هستند، در حیطه علوم پزشکی می‌توان پژوهش‌هایی را که به دنبال راه‌حلی برای بیماری‌ها، تولید دارو‌های جدید، تولید ابزار‌ها و آزمایش اثربخشی آنها هستند را به‌عنوان پژوهش‌های کاربردی مثال زد.

تمام پژوهش‌ها با یک سوال یا مشکل شروع می‌شوند. کار پژوهشگر این است که به صورت مداوم به دنبال پاسخ سوالات و راه حلی برای مشکلات موجود باشد.

به طور کلی پژوهش‌های موجود را می‌توان بر پایه معیار‌های متعددی دسته‌بندی کرد؛ مثلا بر پایه چگونگی به کار بستن نتایج پژوهش‌ها می‌توان آنها را به دو دسته «کاربردی» و «بنیادی» تقسیم کرد

در ابتدای این گزارش به دو نوع پژوهش یعنی پژوهش‌های زمینه‌ای و کاربردی اشاره شده؛ در آنجا که در مورد ایجاد نظریات جدید صحبت می‌شود هدف نویسنده اشاره به پژوهش‌های زمینه و جایی که به پیدا کردن راه‌حل برای مشکلات صحبت می‌شود هدف اشاره به پژوهش‌های کاربردی است.

به طور کلی پژوهش‌های موجود را می‌توان بر پایه معیار‌های متعددی دسته‌بندی کرد؛ مثلا بر پایه چگونگی به کار بستن نتایج پژوهش‌ها می‌توان آنها را به دو دسته «کاربردی» و «بنیادی» تقسیم کرد.

نتایج پژوهش‌های کاربردی در کوتاه مدت و برای رفع مشکلات موجود قابل استفاده است، به بیان دیگر، پژوهش‌های کاربردی درحل مسائل جاری مفید هستند و از این روی با نام «کاربردی» شناخته می‌شوند، معمولا نیاز به انجام پژوهش‌های کاربردی زمانی احساس می‌شود که روش‌ها و اطلاعاتی که در اختیار داریم، برای حل برخی از مشکلات موجود کافی نیست.

در مقابل، پژوهش‌های بنیادی به توسعه و تعمیق مبانی علوم مختلف کمک کرده و در دراز مدت امکان گسترش مرز‌های دانش بشری را فراهم می‌آورند.

شاید یک پژوهش بنیادی به هنگام انجام، کاربرد عینی و مشخصی نداشته باشد، اما در درازمدت مبنایی برای توسعه دانایی و انجام سایر پژوهش‌ها مفیدخواهد بود.

مراحل و فرایند پژوهش

معمولا در گام نخست، همه پژوهش‌ها با یک یا چند پرسش آغاز می‌شوند، این پرسش‌ها ذهن پژوهشگر را به خود مشغول کرده و او را به تلاش برای پاسخگویی به آنها وامی‌دارد.

در گام دوم، پژوهشگر به جستجو در منابع علمی زمینه موضوعی خود می‌پردازد و با بررسی دقیق آنها به تصویر روشن‌تری از میزان دانش موجود در آن زمینه دست می‌یابد؛ تصویری که مبتنی بر گزارش‌های منتشره دیگر پژوهشگران در آن زمینه است، به این مرحله «مرورپیشینه پژوهش» می‌گویند.

اگر در این مرحله، منابعی برای پژوهشگر مفید باشد و از آنها به نحوی استفاده کند، در گزارش تحقیق خود، فهرستی کامل از همه منابع مورد استفاده را به دقت ذکر می‌کند، استناد به این منابع ضمن آن که پیوندی بین پژوهش او با پژوهش‌های قبلی نشان می‌دهد، به پژوهش در دست انجام اعتبار بیشتری می‌بخشد و ارتباط‌های علمی میان پژوهشگران را افزایش می‌دهد.

درگام سوم، پژوهشگر به گردآوری اطلاعات و داده‌هایی می‌پردازد که می‌تواند در آینده مبنای تحلیل‌ها و تفسیر‌هایی قرار گیرد که در پایان به یافتن پاسخ پرسش‌های اولیه منجر شود، این بخش از پژوهش که به مرحله گردآوری اطلاعات و داده نیز معروف است.

در گام چهارم، داده‌های گردآوری شده به روش‌هایی، چون استفاده از مبانی علم آمار، سازماندهی و خلاصه می‌شوند، این سازماندهی و خلاصه سازی به نحوی صورت می‌پذیرد که امکان توصیف و مقایسه نتایج به دست آمده برای پژوهشگر فراهم می‌شود. ترسیم نمودار‌ها و جدول‌ها از روش‌های معمول سازماندهی و خلاصه سازی داده‌ها به شمار می‌آید.

«پژوهش» یکی از محور‌های مهمی است که ضامن پیشرفت و توسعه پایدار در هر کشور به شمار می‌آید. اگر پژوهشی صورت نگیرد، دانش بشری افزایش نخواهد یافت و دچار سکون و رکود خواهد شد

در گام پنجم پژوهشگر می‌تواند بنا بر تحلیل یافته‌های مراحل قبل به تفسیر روشنی از موضوع پژوهش پرداخته و پاسخی برای پرسش‌های اولیه خویش بیابد؛ و در نهایت درگام آخر، نتایج پژوهش انجام شده می‌تواند به یکی از روش‌های معمول در انتشارات علمی به صورت چاپی یا الکترونیکی منتشر شود، مثلا نتایج پژوهش‌ها ممکن است در قالب گزارش‌های مفصل یا مختصر تحقیقی، مقاله‌های علمی مجله‌ها، رسانه‌های گروهی، سایت‌های اینترنتی یا ارائه در همایش‌های تخصصی ملی یا بین المللی انتشار یابد. این نتایج می‌تواند در آینده مورد استفاده سایر پژوهشگران قرار گیرد و مبنایی برای انجام مطالعات بعدی باشد.

رابطه پژوهش وتوسعه کشور

پژوهش مبنای توسعه است و تضمینی برای استمرار توسعه به شمار می‌آید؛ همچنین، به کار بستن نتایج پژوهش‌های انجام شده در هر زمینه به بهبود راهکار‌ها و روش‌های معمول در زمینه‌های مورد نظر منجر می‌شود.

عوامل توسعه پژوهش در کشور

عوامل متعددی در توسعه پژوهش دخالت دارند که به اختصار عوامل توسعه پژوهش را به سه بخش عوامل سخت افزاری، عوامل نرم افزاری و نیروی انسانی می‌توان تقسیم نمود.

منظور از عوامل سخت افزاری همه امکانات فیزیکی و زیرساخت‌های بنیادی است که امکان انجام پژوهش در حوزه‌های مختلف را برای پژوهشگران فراهم می‌آورد؛ مثلا وجود ابزار‌های پژوهشی از قبیل دستگاه‌ها و آزمایشگاه‌های پیشرفته و امکانات شبکه‌ای و رایانه‌ای از جمله این منابع سخت افزاری محسوب می‌شوند.

منظور از امکانات نرم افزاری جریان اطلاعات و دانش میان پژوهشگران است که از طریق مجله‌ها و منابع علمی دیگر به صورت چاپی یا الکترونیکی صورت می‌پذیرد.

در نهایت، بخش سوم این مجموعه نیروی انسانی و پژوهشگرانی است که با دانش و تلاش خود می‌توانند امکانات سخت افزاری و نرم افزاری را به خدمت گرفته و طرح‌های پژوهشی گوناگون را تدوین و اجراکنند.

علاوه براین، توسعه آتی پژوهش در هر کشور مبتنی بر گسترش رویکرد پژوهش‌مدار در آموزش آن کشور است که از سطح آموزش ابتدایی آغاز شده و تا پایان تحصیلات دانشگاهی استمرار می‌یابد.

پژوهش، توسعه و پیشرفت

در نهایت اینکه پژوهش یکی از اساسی‌ترین نیاز‌ها برای نیل به پیشرفت و توسعه همه جانبه یک کشور است و قدرت و استقلال هر کشوری بر پژوهش و تولید علم استوار است؛ بنابراین نوع و سطح فعالیت‌های پژوهشی یکی از شاخص‌های اصلی توسعه و پیشرفت محسوب می‌شود.

پژوهش یکی از محور‌های مهمی است که ضامن پیشرفت و توسعه پایدار در هر کشور به شمار می‌آید. اگر پژوهشی صورت نگیرد، دانش بشری افزایش نخواهد یافت و دچار سکون و رکود خواهد شد.

بدون انجام پژوهش، امور آموزشی نیز از پویایی و نشاط لازم برخوردار نخواهد بود. ازاین رو یکی از عوامل اساسی پیشرفت در کشور‌های توسعه یافته، توجه خاص به امر پژوهش است. اصولاً پیشرفت و توسعه، ارتباط مستقیمی با تحقیقات علمی دارد و رشد و توسعه کشور‌های پیشرفته در نتیجه سرمایه‌گذاری در بخش پژوهش است. حجم وسیع پژوهش‌های علمی در کشور‌های توسعه یافته صنعتی گویای این واقعیت است.

 در پایان گزارش ۱۰ دلیل بر اهمیت پژوهش آورده شده است؛

۱-    پژوهش پایگاه دانش شما را گسترش می‌دهد
۲-    پژوهش اطلاعات شما را به‌روز می‌کند
۳-    پژوهش چالش‌ها را مشخص می‌کند
۴-    پژوهش به شما اعتبار می‌دهد
۵-    پژوهش دامنه فکری شما را متمرکز می‌کند
۶-    پژوهش به شما قدرت تشخیص بهتر می‌دهد
۷-    پژوهش شما را با ایده‌های جدید آشنا می‌کند
۸-    پژوهش به حل مسئله کمک می‌کند
۹-    پژوهش ارتباط شما را با مردم افزایش می‌دهد
۱۰-    پژوهش پاسخی برای کنجکاوی است.