تعامل و شناسایی مطالبات نسل نو لازمه حکمرانی موفق

به گزارش خبرگزاری آنا، در آستانه چهلمین سالگرد تأسیس شورای عالی انقلاب فرهنگی، نشست تخصصی «حکمرانی تعاملی در فضای مجازی؛ فیلترینگ و نسل نو» با حضور جمعی از کارشناسان، اساتید و دانشجویان تحصیلات تکمیلی در دانشکدۀ علوم اجتماعی و رسانه دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی برگزار شد.

این نشست در ادامۀ پیش‌نشست‌های علمیِ اولین کنفرانس ملی حکمرانی و نظام سیاست‌گذاری فرهنگی و با مشارکت ستاد فرهنگی و اجتماعی دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی، اندیشکدۀ راهبردی رسانه‌ها و فضای مجازی برگزار شد.

در ابتدای جلسه، مدیر امور رسانه و فضای مجازیِ ستاد فرهنگی و اجتماعی شورای عالی انقلاب فرهنگی با مرور مناسبت‌های علمی و پژوهشی آذرماهِ هر سال، چهلمین سالگرد تأسیس انقلاب فرهنگی را تبریک گفت و با اشاره به محور‌های رسانه‌ای کنفرانس فوق، توجه قرارگاه فرهنگی کشور به مسائل جاری جامعه مانند حکمرانی فضای مجازی را یک حرکت رو به جلو ارزیابی کرد.

رضا عموزادی با اشاره به مأموریت‌های کلان شورا، موضوع تعامل با کاربران به ویژه جوانان را لازمۀ ارتقاء فرایند سیاست‌گذاری و اثربخشی آن دانست.

وی گفت: موضوعات مطرح در حوزۀ حکمرانی فضای مجازی، بسیار گسترده است و تمامی ابعاد زندگی کاربران بویژه فرصت‌های جدیدِ ارتقای جایگاه شهروندی، حقوق عمومی، امنیت و سایر مسائل را در برمی‌گیرد.

اخلاق، هویت و امنیت در فضای مجازی

در ادامه، علی گرانمایه‌پور سیاست‌های محدودکنندۀ ورود یا فعالیت در فضای مجازی اعم از محدودیت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری را بسیار رایج دانست و چند نمونه از این سیاست‌ها منجمله «مرزبانی فضای مجازی توسط دولت اوباما»، «سیاست تشکیل ارتش سایبری در دولت ترامپ»، «سیاست‌های نظارتی چین و لزوم دریافت مجوز استفاده از فیلترشکن» در آن کشور را تشریح کرد.

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه اعتماد متقابل و اتفاق نظر بین کاربران و سیاستگذاران، لازمۀ حکمرانی در فضای مجازی است، گفت: در شرایط کنونی و قبل از موضوع رفع فیلترینگ، بحث مقابله با فروش فیلترشکن‌ها از اولویت بالاتری برخوردار است، زیرا موجب کاهش شدید ایمنی کاربران و تحمیل هزینه‌های مضاعف بر مصرف‌کنندگان شده است.

وی افزود: اولویت بعدی، امکان دریافت اینترنت ماهواره‌ای روی تمامی دستگاه‌های برخط است که در آیندۀ نزدیک می‌تواند حاکمیت ملی و حریم خصوصی را با چالش مواجه سازد. همچنین پیش‌بینی می‌شود استفادۀ بدون ضابطۀ این ظرفیت، پیامد‌های منفی بسیاری در حوزه فرهنگ عمومی داشته باشد؛ لذا تعاملی بودن فرایند‌های تصمیم‌گیری برای سیاست‌گذاری فرهنگی و استفاده از ظرفیت جوانان بویژه نخبگان و دانشگاهیان برای تصمیم‌سازی و سیاست گذاری فرهنگی بسیار ضروری است.

گرانمایه پور با ذکر جمله‌ای از ادوارد اسنودن دربارۀ رصد دائمی کاربران فضای مجازی توسط نهاد‌های امریکایی و جاسوسی داده‌های افراد توسط نهاد‌های خدمات‌دهندۀ بین‌المللی که به حریم خصوصی کاربران تمام کشور‌ها آسیب می‌زند، اتخاذ خط مشی‌های سازنده مانند توسعۀ آموزش‌های عمومی، آگاه سازی کاربران، توسعۀ سریع ظرفیت‌های فنی و بومی، تهیۀ دستورالعمل‌های کاربردی، همکاری با متخصصان و صاحبان اندیشه برای تصمیم‌سازی را ازجمله روش‌های جایگزین دانست که می‌تواند موجب افزایش ایمنی کاربران و کاهش آسیب‌های وارده به آنها دانست.

وی ۳ مفهوم: اخلاق، هویت و امنیت را در زمرۀ موضوعات چالشی فضای مجازی دانست که نیازمند رصد و کنترل دائمی است.

صیانت قانونی از قلمروی سایبری فرهنگ

محمدحسین اسماعیلی، سخنران بعدی این نشست بود که دربارۀ تغییرات عمده و سریع امکانات و الگوریتم‌های فضای سایبر و تغییرات رفتاری ناشی از آن صحبت کرد.

این استاد دانشگاه، مبحث پدافند غیرعامل فرهنگی را مطرح کرد و گفت: صیانت از مردم و سرمایه‌های فرهنگی مانند صیانت از مرز‌های کشور، دارای اهمیت بسیار بالایی است. از این رو رصد تهدید‌های فرهنگی در فضای سایبر، یک وظیفۀ ملی برای دفع تهدید‌ها است.

وی افزود در بسیاری از کشور‌ها احراز هویت و نظام‌های شفاف‌سازی فعالیت کاربران سبب می‌شود آنها ضوابط قانونی را رعایت کنند و از رفتار‌های مجرمانه پرهیز کنند.

از نگاه این استاد دانشگاه، سیاست‌گذاری، فرایندی است که در حوزۀ مصرف تعریف می‌شود. حکمرانی هم مفهومی است که در حوزۀ کنترل و امنیت فضای مجازی مطرح می‌شود؛ لذا تعیین مراجع قانونی برای پیش‌گیری از هک و مقابله با جرایم سایبری بویژه در قلمروی فرهنگی، امری حیاتی است، زیرا چنانچه مراجع خدمات‌دهندۀ ضوابط قانونی، فعالیت خود را گسترش دهند، آنگاه خسارات احتمالی وارده به کاربران، قابل پیگیری نخواهد بود.

وی پیشنهاد کرد که عرضۀ اینترنت برای کاربران، مبتنی بر کارکرد آن و به صورت بسته‌های مورد نیاز کاربران اعم از متخصصین، تجار، فعالان فرهنگی و اجتماعی و یا عموم کاربران، تهیه شود و با کیفیت و سطوح دسترسی لازم در اختیار آنان قرار گیرد.

محمدحسین اسماعیلی با ذکر این نکته که در کشور ما استفاده از فیلترشکن، منع قانونی ندارد، اما خرید و فروش آن ممنوع است، به این نکته اشاره کرد که فعالیت در سکو‌ها و برنامه‌های اجرایی خارجی ازطریق VPN سبب می‌شود تا سیستم‌های کنترلی آن پایگاه، شما را به عنوان یک عنصر مخرب شناسایی کرده و حساب کاربری شما را مسدود نمایند.

نکتۀ دیگری که این استاد دانشگاه افزود، مسئلۀ تأثیر مخرب‌تر شبکه‌های ماهواره‌ای و تلویزیون‌های فارسی زبان مهاجم بود که گویا در گذشت زمان به دست فراموشی سپرده شده است. این درحالی است که تأثیرات منفی آنها و سلب آسایش مردم توسط آنها به مراتب بیشتر از اینترنت بدون حد و حصر است.

مسألۀ بعدی، پاسخگو نبودن سکو‌های خارجی مانند تلگرام است که اطلاعات کاربران در ایران، فرانسه و سایر کشور‌ها را برای مقاصد دیگری به یغما می‌برند، اما در برابر نهاد‌های ناظر آن کشور‌ها نسبت به آسیب‌ها و خسارات وارد شده به فرهنگ شان اقدامی نمی‌کند.

ذهنیت متفاوت نسل‌های نو

عطاالله ابطحی سخنران بعدی نشست بود. وی با اشاره به تحقیقات خود درباره نسل‌های جوان گفت: آنها دارای زبان و تفکر خاصی که دائماً درحال به روز رسانی است. پس سیاستگذاران فرهنگی برای برقراری تعامل پویا با آنها مستلزم شناخت زبان و طرز تفکر آنها هستند.

این استاد دانشگاه گفت: سرعت تغییرات فرهنگی در نسل‌های نو آنقدر زیاد است که نسل کنونی z به سرعت درحال تبدیل به نسل‌های آلفا و گاما است که ویژگی‌های بسیار متفاوتی با نسل z دارند.

وی با اشاره به اینکه در آینده نزدیک، با چالشِ «درک» ذهنیت دیگران روبرو خواهیم شد، افزود: ۸ گروه دانش و فناوری وجود دارد که تمدن و فرهنگ امروز را شکل می‌دهند و باعث درک ما از جهان پیرامونی می‌شوند. این هشت دسته به عنوان ۸ داناوری یا هشت بهشت داناوری قابل شناسایی هستند و در مجموع ۴۴۰ دانش و فناوری را در خود جمع می‌کنند تا درک انسان نسبت به جهان پیرامونی‌اش کامل شود.

ابطحی گفت: مؤسسات بزرگی که فضای مجازی جهان اداره می‌کنند، تحت سلطۀ تفکرات مدیرانی هستند که سن آنها بین ۲۰ تا ۲۵ سال است. آنها هستند که جهان فردا را به کمک هوش مصنوعی طراحی می‌کنند. پس باید با جوانان حرف زد و دنیای آنها را شناخت.

یکی از این بهشت‌ها، بهشتِ «هم‌آفرینی» است. چنانچه داده‌های ژنتیک و فرهنگی انسان را به داده تبدیل کنیم، می‌توانیم با کمک هوش مصنوعی، یک الگوریتم انسانی بسازیم. سپس با استفاده از این الگوریتم می‌توانیم درک کنیم که انسان‌ها چگونه فکر می‌کنند.

تکامل این فرایند به آنجا می‌رسد که داده‌های مغز یک انسان به فرد دیگری منتقل شود و یا اطلاعات درون مغز را دانلود و آپلود کنند. بدین ترتیب به نسل‌های جدیدی از اینترنت مغز (IOB)، اینترنت ذهن (IOM) و اینترنت رؤیا (IOD) خواهیم رسید.

ابطحی افزود: برای پاسخ به دغدغه ایمنی فضای مجازی مناسب است با متخلفین و تخلفات انجام شده برخورد قانونی شود نه اینکه کل ظرفیت‌های فضای مذکور که می‌تواند در فعالیت‌های سازنده استفاده شود با روش فیلترینگ از دسترس خارج گردد.

تغییرات فرهنگی و روش‌های جایگزین 

در ادامه نشست، رئیس اندیشکده راهبردی رسانه‌ها و فضای مجازی با اشاره به جایگاه نسل‌های نو به عنوان باارزش‌ترین دارایی جوامع و لزوم سپردن مدیریت آینده جامعه به نیرو‌های جوان، بر اهمیت برقراری همکاری بین حوزه‌های سیاست گذاری و ظرفیت‌هایی که نسل‌های نو به همراه می‌آورند تاکید کرد.

حسینی دانا ضرورت شکل‌گیری درست ارزش‌ها اصول و مبانی فرهنگ بومی در نسل‌های جوان و همچنین کنترل تغییرات ناشی از عملکرد فناوری‌ها و نیرو‌های تاثیرگذار بر فرهنگ را از دغدغه‌های سیاستگذاری کلان کشور دانست که هدف رشد و تعالی فرهنگ بومی را محقق می‌سازد.

وی با اشاره به تجربیات مشابه کشور‌ها در موضوعاتی مانند ایمنی کاربران در فضای مجازی و محدودیت‌های عضویت در شبکه‌های اجتماعی، فیلترینگ را یک روش قدیمی دانست که در وضعیت‌های کنونی کارایی لازم را ندارد و در کشور‌های پیشرو از جایگزین‌های دیگری برای کنترل، ایمن سازی و پاک نگه داشتن فضای مجازی استفاده می‌شود.

این روش‌ها که در عین بازدارندگی، امکان رشد و شکوفایی فرهنگ و رضایت کاربران را فراهم می‌آورند، در رساله‌های دانشجویی این دانشگاه مورد بررسی قرار گرفته و روزانه بر تعداد آنها افزوده می‌شود.

جوانان و اثربخشی سیاست‌های فرهنگی

طراحی دنیای آینده به گونه‌ای خواهد بود که ذهن همۀ افراد در فرایند‌های تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری دخیل خواهند بود و وضعیتی پدیدار خواهد شد که «هم‌آفرینی»، موجب آفرینش آینده شده و در حوزۀ حکمرانی به یک انقلاب ویران کننده تبدیل خواهد شد.

با سرعت و عمق تغییرات فناوری، مشاهده می‌شود که پیامد آنها در تغییر رفتار انسانی، باعث تغییرات عمیق و نیمه عمیق فرهنگ در جامعه می‌شود. در این مسیر، واژگان جدیدی مانند تولید-مصرف کننده (Proconsumer) به وجود می‌آیند که گویای مفاهیم نوین هستند.

از سوی دیگر، آفرینشِ جمعیِ فناوری‌ها سبب می‌شود تا رفتار‌های انسانی به شکل رفتار‌های یکسان از روی یک الگو کپی برداری شده و بدون ظهور خلاقیت‌های فردی، در جامعه ظاهر خواهد شد. حتی دانش و علوم مربوط به آنها، جوامع را در فضای بین‌المللی به چالش خواهد کشید. مثلاً سازمان‌ها از کشور‌ها می‌خواهند که عبارتی مانند حکمرانی مطلوب رسانه‌ای را در سرلوحه امور خود قرار دهند. غافل از اینکه شاخص‌های تشکیل دهندۀ این مفهوم، شامل: دسترسی آزاد به اطلاعات، دسترسی آزاد به رسانه‌ها، نسبی بودن اخلاق، رفتار دولت به مثابه خدمتگزارِ بدون حق کنترل و لزوم جلب رضایت حداکثری کاربران؛ تقریباً نشدنی است.

پیاده کردن چنین ارزش‌هایی، به تعالی جامعه نمی‌انجامد بلکه جامعه را به یک موجود بی هدف تبدیل می‌کند که توده‌وار و با سرعت زیاد، به سمت هرج و مرج خواهد رفت. پس در این روزگار، سیاست گذاری فرهنگی که بتواند باور‌های اساسی، ارزش‌ها و اصول فرهنگ بومی را برجسته کرده و آنها را به تعالی برساند؛ با سخت‌ترین کار ممکن روبرو خواهد شد.

این در حالی است که وقتی مفاد جلسات و پیمان‌های کشور‌های جنوب را بررسی کنید، می‌بینید که دغدغه‌های آنها در حیطه‌های دیگری دنبال می‌شود. مهم‌ترین دغدغه‌های آنها عبارتند از: حفاظت از داده‌ها، شبکه‌ها و پایگاه‌های اینترنتی، نظارت بر رفتار کاربران و پایگاه‌های اینترنتی، صیانت از کاربران و ایمن سازی فضای مجازی، جلوگیری از انتشار اطلاعات مضر، جلوگیری از ترویج خشونت، فساد و محتوای تروریستی؛ مقابله با تهدید‌ها و شایعات، مبارزه با کلاهبرداری و فیشینگ، جلوگیری از ترویج پورنوگرافی و نظایر آن.

در برخی از جوامع که با تهدید‌های ضد فرهنگی مواجه هستند گاهی دیده می‌شود که طرف مقابل تلاش می‌کند به فرایند‌های معیوب ضریب بدهد. مثلاً به جدا شدن نسل جوان از بدنۀ جوامع کمک می‌کنند درحالی که دولت‌ها تحت فشار خواهند بود که جلوی این امر را بگیرند. پس بدین ترتیب یک دو قطبی به وجود می‌آید که انرژی جامعه را تخلیه کرده و گاهی به برخورد‌های داخلی منجر می‌شود.

گاهی نیز کشور‌ها برای پاسخگویی به تقاضا‌های جدید و پرفشار -که در اقتصاد به آن شلاق چرمی تقاضا می‌گویند- سازوکار‌ها و ظرفیت‌های جدیدی مانند VOD‌ها را به وجود می‌آورند تا به تقاضا‌های اضافی پاسخ بدهند، اما همین امر به یک نقطه ضعف تبدیل شده و به دلیل تحت تاثیر قرار گرفتن جریان‌های اپوزیسیونی، دگراندیشی و یا مانند هجوم مُد و سبک زندگی بیگانه مانند فیلم، موسیقی و سبک زندگی کره‌ای؛ ارکان فرهنگ بومی جامعه، آسیب می‌بیند.

مثلاً گاهی مشاهده می‌شود که جوانان بر اثر تأثیرات دیگران با هرآنچه قدیمی است به مخالفت می‌پردازند. این مخالفت‌ها از البسه و سبک پوشش و گفتار شروع می‌شود و به تدریج به مخالفت‌ها با نسل‌های قبلی، هویت ملی، پرچم و سرود ملی کشور گسترش می‌یابد. اینها به معنی دور شدن از تمام آن چیز‌هایی است که در طول سالیان متمادی، برای پشتیبانی نسل‌های آینده در بطن فرهنگ ملی کشور‌ها شکل گرفته تا نسل جوان بتواند به آن تکیه کند.

نتیجۀ چنین وضعیتی، از بین رفتن آرامش جامعه و افزایش دغدغه و سرگردانی آنها در اتخاذ سیاست‌های مناسب می‌باشد؛ لذا سیاستگذاران فرهنگی برای استحکام تصمیمات خود بایستی هرچه بیشتر به جامعه و جوانان نزدیک شوند، مطالبات و نیاز‌ها یا چالش‌ها و روند‌ها را بشناسند و بر مبنای آن به درستی تصمیم‌گیری کنند.

تعداد معدودی از کشور‌ها مانند کره جنوبی، کانادا، انگلستان، ژاپن و چین با افزایش ضریب ایمنی و امنیت، نسبت به ضابطه‌مند کردن رفتار‌ها در فضا‌های جدید اقدام کرده‌اند تا در برابر فرهنگ‌های مهاجم غربی-امریکایی از کاربران خود محافظت کنند. در این میان روش‌هایی مانند فیلترینگ که در برابر فناوری‌های ضد آن، ناتوان بوده و گاهی به رابطۀ اساسی کاربران و حکمرانی آسیب می‌زند، به یک چالش بزرگ تبدیل شده و کار سیاست گذاری و اجرای آن را با مخاطراتی مواجه می‌سازد.

عموزادی در بخش پایانی صحبت‌های خود به لزوم کنترل فضای مجازی در همۀ جوامع تأکید کرد. وی مسألۀ را وی مسئله اساسی را مدیریت نادرسته فیلترینگ دانست که علاوه بر ناتوانی در برابر غلبه بر تهدید‌های فرهنگی خود به یک چالش عمومی تبدیل شده و این ناکارآمدی را تکثیر می‌کند ویبا مفید بودن اینگونه گفت‌وگو‌های کارشناسی خواستار تداوم همکاری‌های دو حوزه سیاست گذاری و دانشگاه شد.

ابطحی با اشاره به توصیه مقام معظم رهبری برای ورود به لایه‌های عمیق هوش مصنوعی گفت استفاده از هوش تام برای ورود به لایه‌های عمیق فهم و مدیریت فضای مجازی، بایستی در دستور کار قرار گرفت علی گرانمایه پور در خاتمه توضیح داد اکنون با یک نسل خاص مواجه هستیم بنابراین برای بهینه‌سازی فرایند سیاست‌گذاری فرهنگی بایستی به عواملی مانند سرعت تغییرات فرهنگی مدیریت داده‌ها مدیریت و کنترل پلتفرم‌ها بپردازیم تا وارد لایه‌های عمیق فضای مجازی شویم.

حسینی دانا نیز با توضیح اینکه مدیریت اقتضایی، مختص مرحله بحران‌های ارتباطی است، گفت: چنانچه مدیریت اقتضایی به مراحل پس از بحران تسرّی یابد ابتدا و در کوتاه مدت به یک اقدام خنثی تبدیل شده و سپس به ضد خود مبدل می‌شود. اینکه قرارگاه فرهنگی کشور با تعریف یک ماموریت جدید برای حل چالش‌های مهم فرهنگ کشور وارد میدان شده است، خبر خوبی است و دانشگاه‌ها برای همکاری با شورا به ویژه از نخبگان و جریان‌های مردمی برای کمک به حکمرانی خوب تعاملی در فضای مجازی استقبال می‌کند.

همچنین توجه به راهبرد‌های توصیه شده مانند راهبرد آرامش بخشی به جامعه توسط رسانه‌ها که در نظامنامه پدافند مردم محور ابلاغ شده است، می‌تواند یکی از راه‌حل‌های کمک به سیاستگذاری در فضای مجازی باشد.
موضوع استفاده از هوش مصنوعی به عنوان یک منبع مطالعاتی و پاسخ به سوالات جوانان نیز موضوع مرتبط با جلسه بود که توسط کارشناسان پانل مطرح شد. آنها ضمن برشمردن کاربرد‌های این فناوری، موضوع اعتماد بیش از حد به هوش مصنوعی را مورد بررسی قرار دادند. در این زمینه، عناوینی همچون: «عادت به استفاده از هوش مصنوعی برای یافتن تمام سوالات دانشجویان»، توسط دکتر گرانمایه پور و موضوع: «تلۀ اعتماد به هوش مصنوعی»، توسط دکتر حسینی دانا عنوان گردید.

وی با اشاره به اقدامات برخی سازمان‌ها و جوامع برای تاریخ‌سازی، سابقه‌سازی رویداد نگاری، بازتعریف رویداد‌ها و تعریف پرونده‌های موضوعی؛ تلاش آنها برای هدایت افکارعمومی بین‌المللی را یک تلاش جانبدارانه دانست که باور کاربران را مفاهیم دروغین، جعلی و تحریف شده سوق می‌دهد.

در بخش پایانی نشست، گفت‌وگو میان کارشناسان و حاضران در جلسه درگرفت و به سوالات شرکت کنندگان پاسخ داده شد. بدین ترتیب شصت و دومین نشست تخصصی مشترک اندیشکده راهبردی رسانه‌ها و فضای مجازی با حضور کارشناسان از جمله دکتر رضا عموزادی، دکتر علی گرانمایه‌پور، دکتر حمیدرضا حسینی دانا، دکتر محمدحسین اسماعیلی، دکتر عطاالله ابطحی، دکتر علوی، دکتر مداحی، دکتر غلامرضا آذری و دکتر سید مهناز حسینی و همراهی دانشجویان مقاطع تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم اجتماعی ارتباطات و رسانه دانشگاه آزاد تهران مرکزی برگزار گردید.