ژن درمانی برای سلول داسی شکل چگونه کار می‌کند؟ 

به گزارش آنا_دکتر مریم اسلامی؛دکتری تخصصی ژنتیک: بیماری سلول داسی شکل (SCD) یک اختلال ژنتیکی است که بر هموگلوبین، پروتئین موجود در گلبول‌های قرمز خون که اکسیژن را حمل می‌کند، تأثیر می‌گذارد. در SCD، گلبول‌های قرمز بد شکل (داسی شکل) می‌شوند که منجر به انسداد رگ‌های خونی، درد مزمن و آسیب اندام می‌شود. تا همین اواخر، درمان‌های اولیه برای SCD، انتقال خون، مدیریت درد و در موارد نادر، پیوند سلول‌های بنیادی بود. با این حال، یک پیشرفت جدید در ژن درمانی، امید به یک راه حل پایدار را فراهم می‌کند.

ژن درمانی برای بیماری سلول داسی شکل چیست؟
ژن درمانی برای بیماری سلول داسی شامل ویرایش یا جایگزینی ژن‌های معیوب مسئول سلول‌های خونی داسی شکل است. هدف اصلی ژن درمانی اصلاح جهش ژنتیکی است که به بدن اجازه می‌دهد گلبول‌های قرمز خون سالمی تولید کند که داسی نمی‌شوند. برخلاف درمان‌های سنتی که علائم را مدیریت می‌کنند، ژن درمانی این پتانسیل را دارد که با هدف قرار دادن علت اصلی بیماری، یک درمان یک‌باره ارائه دهد. در حال حاضر، تنها راه درمان بیماری سلول داسی شکل، پیوند سلول‌های بنیادی است. ایوت میلر، مدیر اجرایی پزشکی صلیب سرخ آمریکا، به BlackDoctor.org می‌گوید: این یک راه حل بالقوه دائمی است، اما بسیار چالش برانگیز است.

نحوه عملکرد ژن درمانی
فرآیند ژن درمانی برای SCD پیچیده است و ممکن است تا دو سال طول بکشد.
در حین آماده‌سازی، سلول‌های داسی شکل بیمار را جمع‌آوری و حذف می‌کنیم و آنها را با گلبول‌های قرمز سالم جایگزین می‌کنیم. قبل از اینکه بیماران حتی بتوانند درمان را شروع کنند، باید تحت یک فرآیند آماده سازی قرار گیرند که می‌تواند حدود هشت تا ۱۰ هفته طول بکشد. این شامل آماده سازی خون آنها و کاهش درصد سلول‌های داسی شکل برای اطمینان از داشتن سطح هموگلوبین پایدار قبل از شروع فرآیند ویرایش ژن است.
در اینجا به تفکیک مراحل مربوطه آمده است:
برداشت سلول‌های بنیادی: بیماران ابتدا تحت یک سری تزریق خون یا "تبادل گلبول‌های قرمز" قرار می‌گیرند تا تعداد سلول‌های داسی شکل در بدنشان کاهش یابد. هنگامی که سطح هموگلوبین بیمار تثبیت شد، سلول‌های بنیادی از مغز استخوان یا خون او جمع آوری می‌شود.
ویرایش ژن: سلول‌های بنیادی جمع آوری شده به آزمایشگاهی فرستاده می‌شوند که در آن دانشمندان از ابزار‌های پیشرفته ویرایش ژن مانند CRISPR برای اصلاح کد ژنتیکی استفاده می‌کنند. ژن معیوب که باعث ایجاد سلول‌های خونی داسی شکل می‌شود، اصلاح یا جایگزین می‌شود و به سلول‌های بنیادی اجازه می‌دهد گلبول‌های قرمز سالم تولید کنند.
آماده سازی شیمی درمانی: بیماران تحت یک رژیم شیمی درمانی با دوز کم قرار می‌گیرند تا مغز استخوان خود را برای تزریق سلول‌های بنیادی اصلاح شده آماده کنند. این مرحله تضمین می‌کند که سلول‌های جدید و سالم می‌توانند در بدن بیمار رشد کرده و تکثیر شوند.
تزریق سلول‌های بنیادی اصلاح شده: هنگامی که مغز استخوان آماده شد، سلول‌های بنیادی ویرایش شده به بیمار تزریق می‌شوند. این سلول‌های اصلاح شده شروع به تولید گلبول‌های قرمز سالم می‌کنند که به مرور زمان سلول‌های داسی شکل را جایگزین می‌کنند.
بهبودی و نظارت: دوره نقاهت ممکن است چندین ماه طول بکشد که در طی آن بیماران از نظر عوارض به دقت تحت نظر هستند. انتقال خون ممکن است هنوز مورد نیاز باشد تا زمانی که بدن به تنهایی سلول‌های سالم کافی تولید کند.
چه کسی واجد شرایط ژن درمانی است؟
هر بیمار مبتلا به سلول داسی شکل واجد شرایط ژن درمانی نیست. معیار‌های واجد شرایط بودن عبارتند از:
سن: در حال حاضر، ژن درمانی برای بیماران ۱۲ ساله و بالاتر تایید شده است. آزمایشات بالینی برای تعیین ایمنی و اثربخشی آن در بیماران جوانتر ادامه دارد.
شدت بیماری: ژن درمانی به طور معمول برای بیمارانی که علائم یا عوارض شدید ناشی از SCD مانند بحران‌های درد مکرر، آسیب اندام‌ها یا سابقه سکته مغزی دارند، توصیه می‌شود.
وضعیت سلامتی: بیماران باید به اندازه کافی سالم باشند تا تحت شیمی درمانی و سایر درمان‌های مقدماتی قرار گیرند.
نامزدی پیوند سلول‌های بنیادی: در گذشته، تنها حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد از بیماران SCD به دلیل نیاز به اهداکننده همسان، واجد شرایط پیوند سلول‌های بنیادی بودند. با این حال، ژن درمانی از سلول‌های خود بیمار استفاده می‌کند و نیاز به اهداکننده را از بین می‌برد و گزینه درمانی را به بیماران بیشتری گسترش می‌دهد.
هر بیمار مبتلا به سلول داسی شکل واجد شرایط ژن درمانی نخواهد بود، بنابراین انتقال خون همچنان حیاتی خواهد بود. برخی از بیماران به اندازه کافی عوارض جدی ندارند که نیاز به ژن درمانی داشته باشند، بنابراین برای مدیریت به تزریق خون ادامه می‌دهند. دکتر میلر خاطرنشان می‌کند: اهدای خون، به ویژه از افراد دارای پیشینه ژنتیکی مشابه، برای اطمینان از همسانی با بیماران سلول داسی ضروری است.
مزایا و محدودیت‌های ژن درمانی
ژن درمانی چندین مزیت را برای بیماران مبتلا به سلول داسی شکل ارائه می‌دهد، از جمله:
بهبود کیفیت زندگی: بسیاری از بیماران پس از ژن درمانی، بحران‌های درد و عوارض کمتری را تجربه می‌کنند و برخی تقریباً بدون علامت هستند.
کاهش نیاز به انتقال خون: پس از درمان موفقیت آمیز، بیماران اغلب دیگر نیازی به تزریق خون منظم ندارند و به طور قابل توجهی بار بیمار و سیستم مراقبت‌های بهداشتی را کاهش می‌دهد.
یک درمان بالقوه: اگرچه تضمین نشده است، ژن درمانی پتانسیل درمان بیماری سلول داسی شکل را با رسیدگی به علت ژنتیکی این بیماری دارد.
یکی از مزایای فوق العاده درمان‌های ویرایش ژن این است که می‌توانند کیفیت زندگی را به طور قابل توجهی بهبود بخشند. در حالی که این یک درمان نیست، بسیاری از بیماران پس از انجام درمان دیگر نیازی به تزریق خون منظم ندارند. دیدن پیشرفت کارآزمایی‌های بالینی در چند سال گذشته، که در نهایت منجر به تایید FDA این درمان‌ها شد، هیجان‌انگیز است. دکتر میلر خاطرنشان می‌کند که آزمایش‌ها در کاهش عوارض بیماری سلول داسی شکل بسیار موفق بودند و زندگی بسیار پایدارتری را به بیماران ارائه کردند.
با این حال، ژن درمانی بدون چالش نیست:
جدول زمانی طولانی درمان: کل فرآیند، از آماده سازی تا بهبودی، می‌تواند تا دو سال طول بکشد. بیماران باید برای یک سفر درمانی فشرده و طولانی آماده شوند.
هزینه و دسترسی: ژن درمانی گران است و ممکن است به طور گسترده در دسترس نباشد. پوشش بیمه، دسترسی جغرافیایی به مراکز درمانی و هزینه کلی همچنان موانعی برای بسیاری از بیماران است.
محدودیت‌های واجد شرایط بودن: همه بیماران واجد شرایط ژن درمانی نیستند. افراد مبتلا به اشکال خفیف بیماری یا شرایط پزشکی خاص ممکن است واجد شرایط این درمان نباشند.

آینده ژن درمانی برای بیماری سلول داسی شکل

همانطور که ژن درمانی به تکامل خود ادامه می‌دهد، آزمایشات بالینی در حال گسترش است و شامل بیماران جوانتر و مبتلایان به انواع مختلف اختلالات ژنتیکی خون مانند بتا تالاسمی می‌شود. اثربخشی طولانی مدت ژن درمانی هنوز در حال مطالعه است، اما نتایج اولیه آزمایشات بالینی امیدوارکننده بوده است. بسیاری از بیمارانی که در این کارآزمایی‌ها شرکت کردند، بهبود قابل توجهی را در علائم و کیفیت زندگی خود تجربه کردند.

بیمارانی که بخشی از آزمایش‌های بالینی بودند، همچنان به دقت تحت نظر هستند تا از مزایای بلندمدت ژن درمانی اطمینان حاصل شود. ما می‌خواهیم ببینیم که این درمان‌ها در طول زمان، به طور بالقوه برای ۱۵، ۲۰ یا حتی ۳۰ سال به کار خود ادامه می‌دهند. دکتر میلر می‌گوید: آزمایش‌های ویرایش ژن دیگری نیز در حال انجام است، از جمله مطالعات برای بیماران جوان‌تر، زیرا در حال حاضر، این درمان فقط برای افراد ۱۲ سال و بالاتر در دسترس است.

علاوه بر ژن درمانی، تحقیقات برای بررسی چگونگی استفاده از این فناوری در سایر شرایط ادامه دارد. دانشمندان همچنین در حال بررسی راه‌هایی هستند تا ژن‌درمانی را در دسترس‌تر و مقرون به صرفه‌تر کنند و به طور بالقوه آن را به یک درمان اصلی برای طیف وسیع‌تری از بیماران تبدیل کنند.

https://blackdoctor-org.cdn.ampproject.org/c/s/blackdoctor.org/how-does-gene-therapy-for-sickle-cell-work-۵-things-you-need-to-know/?amp