یک قرن و تولید ۸۰ واکسن/پاسخ سریع موسسه رازی در پاندمی‌های آینده

خبرگزاری آنا-گروه علم و فناوری، میترا سعیدی کیا؛ موسسـه تحقیقات واکسن و سرم سازى رازى زیر مجموعه اى ازسازمان تحقیقـــات، آموزش و ترویج کشــــاورزى وزارت جهـاد کشـاورزى اســت که در دى ماه ۱۳۰۳ و با تصویب مجلس شوراى ملى وقت تحت عنوان «موسسه دفع آفات حیوانى و سرم سازى» تاسیــس شد.

موســسه رازى با تلاش اسـاتید برجسته خویش، اکثر واکسن هاى مورد نیاز دامى و انسانى کشور را تولید و عوامل بیمارى زاى آنها را شناسایى کرده است.

امروز که بسیاری از موسسات کوچک و نوظهور ازموسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی سر برآورده اند با سابقه‌ای نزدیک به یکصد سال فعالیت در زمینه تحقیق و تولید فرآورده‌های بیولوژیک و با داشتن چندین آزمایشگاه مرجع تخصصی تحقیق و تشخیص بیماری‌های دام و طیور و تولید بیش از ۸۰ نوع فرآورده‌های بیولوژیک انسانی، دام وطیور از جایگاه کم‌نظیری در منطقه برخوردار است.

موسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی سر برآورده اند با سابقه‌ای نزدیک به یکصد سال فعالیت در زمینه تحقیق و تولید فرآورده‌های بیولوژیک و با داشتن چندین آزمایشگاه مرجع تخصصی تحقیق و تشخیص بیماری‌های دام و طیور و تولید بیش از ۸۰ نوع فرآورده‌های بیولوژیک انسانی، دام وطیور از جایگاه کم‌نظیری در منطقه برخوردار است

جایگاه وزین امروز موسسه رازی در ایران و جهان تا حد زیادی مرهون چهره‌های برجسته و ماندگاری همچون لویی دلپی، دکتر مرتضی کاوه، پروفسور حسین میرشمسی، دکتر محمود لطیفی، دکتر رضا رستگار و پروفسور عباس شفیعی است.

از مهمترین فعالیت‌های موسسه رازی می‌توان به تحقیق و تولید در زمینه واکسن و فرآورده‌های بیولوژیک پزشکی اشاره کرد. از دستاورد‌های مهم موسسه رازی در حوزه فرآورده‌های مصرف پزشکی می‌توان به تولید ۷ واکسن از یازده واکسن انسانی موجود در سبد واکسیناسیون اجباری کشور اشاره کرد. این موسسه با تولید حدود ۳۳ میلیون دوز واکسن پزشکی در سال بخش عظیمی از نیاز‌های کشور را در امر واکسیناسیون پوشش می‌دهد.

موسسه رازی از پشتوانه و امکانات بسیار خوبی در امر تولید واکسن‌های طیور برخوردار است. در همین راستا طی سال‌های اخیر با هدف خودکفایی و تامین نیاز کشور موفق به تولید واکسن‌های جدیدی شده است. این موسسه با تولید قریب به ۴۰ محصول متنوع بزرگترین مرکز تولید حیوانات آزمایشگاهی و فرآورده‌های بیولوژیک در سطح کشور محسوب می‌شود. در حال حاضر موسسه رازی در زمینه فروش حیوانات عاری از بیماری علاوه بر تامین نیاز‌های داخلی خود، امکان تامین نیاز‌های مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی را نیز داراست.

از نمونه حیواناتی که در موسسه رازی تولید و پرورش می‌یابند می‌توان به نژاد‌های ارگانیزه از موش، رت، خرگوش، همستر و خوکچه هندی اشاره کرد.

به منظور تولید محصولات بیولوژیک و پوشش کلی بهتر منابع، شعبه‌های زیادی زیر نظر موسسه رازی در سراسر کشور‌ها فعالیت می‌کنند، این شعبه‌ها عبارتند از شعبه مشهد، اهواز، مرند، شیراز، کرمان و اراک. رازی، یکی از موسسات مهم، اثر بخش و نقش آفرین در سلامت انسان، دام و طیور کشور  و به  نوعی در امنیت غذایی است.

تور دانش بنیان و فناورانه این موسسه  به مناسبت صد سالگی موسسه رازی برای اصحاب رسانه ترتیب داده شد تا به این واسطه جای جای این مرکز علمی و فناوری به کشور و بعضا خارج از کشور معرفی شود.

موزه موسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی

در ابتدای ورود به موسسه رازی با محوطه سرسبز و پر از ساختمان هایی با اسامی پژوهشگران قدیمی روبرو شدیم و وارد سالنی پر از تجهیزات آزمایشگاهی قدیمی و خارجی و بعضا دست ساز، مار و عقرب های جا داده شده در شیشه های الکل، جنین، خرگوش، رت، خوکچه هندی تاکسیدرمی شده و در طرف دیگر سالن ویال های واکسن، مقاله و کتاب هایی با قدمت صد ساله به چشم می خورد.

این موزه شگفت انگیز نظر هر کسی که حتی نسبت به مار و عقرب ترس داشت را جلب می کرد.

در این میان به قدیمی ترین کتابی که حاصل از تحقیقات موسسه بود به چشم خورد که در نوع خود یک کتاب ارزشمند محسوب می شود.

وقتی که از همه اینها رد شدیم بنری به چشم میخورد که آغاز فعالیت رازی تا کنون را نشان می داد. این تابلو شروع تولید واکسن طاعون گاوی را از همان سالهای تاسیس نشان می داد تا به ترتیب واکسن های دیفتری، سیاه سرفه، بروسلوز در سال 1329، تولید سرم مارگزیدگی، واکسنهای هاری، آگالاکسی، تب برفکی، آبله بزی، نیوکاسل b1 در سال 1340، تولید سرم ضد عقرب گزیدگی در سال 1350، تولید واکسن فلج اطفال،  تیلریوز گاوی و سرخک در سال 1351 جز کارنامه موسسه رازی تا قبل از انقلاب بود.

با یک نگاه چشمی می توان دید تقریبا هر 10 سال چند واکسن توسط محققان این موسسه تولید شده است. در سال 1361 بعد از پیروزی انقلاب واکسن پاستولوزطیور و در سال 1366 واکسن های سرخچه، اوریون، گامبرو و تیلریوز گوسفندی به تولید رسیدند. در سال 1367 واکسن MMR و در سال 1392 واکسن PPR تولید شد.

 موسسه رازی بعد از 1392 تخم مرغ های SPF، در سال 1394 واکسن های نیوکاسل مقاوم به گرما، واکسن زنده گامبرو، واکسن دوگانه  نیوکاسل لاسونا، برونشیت H120، واکسن تب برفکی را تولید کرد. همچنین در سال 1395 واکسن  نیوکاسل کلون و در سال 1397  کیت تشخیص بروسلوز را تولید کرد تا اینکه  پاندمی کرونا در سال 1398 اوج گرفت. تحقیقات محققان این موسسه شروع شد تا سال 1400 واکسن پروتئین نوترکیب کووید 19 را تولید کرد و بعد از آن واکسن ORT را به بازار رساند.

این کارنامه واکسن سازی رازی نشان میدهد که هر فردی در ایران از محصولاتش بهره برده حال به صورت مستقیم با واکسن یا به صورت غیر مستقیم در محصولات دامی.

منابع اطلاعات حوزه تحقیقات دام و فرآورده های بیولوژیک در کتابخانه

بعد از موزه موسسه رازی به کتابخانه با قدمت نزدیک به یک قرن رفتیم و در آنجا کتابهایی قدیمی با جلدهای جدید در قفسه های قهوه ای رنگ به صورت مرتب و منظم چیده شده بودند. این کتابخانه 3 طبقه مرجعی در حوزه تحقیقات دام و فرآورده های بیولوژیک محسوب می شود. این بخش از موسسه رازی بخشی تخصصی با اطلاعات مرجع است که علاوه بر فیزیکی، به صورت الکترونیکی  هم خدمات ارائه می دهد.

مدیر این کتابخانه و مرکز اسناد علمی، مدیر مسئول انتشارات موسسه احمد یوسفی است که به گفته وی، بسیاری از کتابها با منابع فارسی و انگلیسی مرجع و روزآمد هستند که کتابهای آن در پایگاههای علمی ایرانی و خارجی نمایه شده است.

نگهداری فرآورده های استراتژیک در بیوبانک موسسه رازی

به علت اینکه فضای موسسه بزرگ بود رفت و آمد با اتوبوس انجام می گرفت بعد از کتابخانه با همین اتوبوس به بخش بیوبانک رفتیم. در این بخش که فضای کوچک با دمای خیلی پایین داشت آزمایشگاههای مولکولی، سرولوژی، بذرهای ویروسی، کشت سلولی، بانک بذرهای واکسینال و ...مستقر بود. ساختمانی که به فریزرهای خارجی مجهز بود تا نمونه ها را در دماهای منفی 77 نگهداری کند.

سینا سلیمانی مدیری کنترل کیفیت موسسه رازی و رئیس بخش بیوبانک درباره این بخش توضیح داد که در این بخش بذرها برای تولید فرآورده های بیولوژیک نگهداری می شوند؛ این فرآورده ها، محصولاتی استراتژیک هستند از این رو 10 سال پیش مرکز کنترل کیفیت موسسه رازی با هدف پشتیبانی از بذرهای موسسه برای بکارگیری در مواقع خاص و بحرانی راه اندازی شد.

این بخش ساختمانی مقاوم به زلزله است و تا 7 ریشتر را تحمل می کند؛ همچنین این سازه از لحاظ امنیتی وضعیت خوبی دارد. در این بخش دما و رطوبت چک و بررسی می شود. کوچکترین اتفاق دمایی در فریزها به اپراتورهای آزمایشگاه ها پیامک داده می شود.

تولید پادزهرهای مار و عقرب در بخش جانوارن سمی موسسه رازی

بخش جذاب دیگر موسسه رازی بخش زهرمار و زهر عقرب گیری بود. فرآیند تولید زهر مار و عقرب در این بخش پس از شناسایی مار و عقربهای مختلف انجام می شود. زهر این حیوانات پس از استحصال به  اسب تزریق و اسب ایمن می شود تا پس از خونگیری و بعد از جداسازی پلاسما و خالص سازی پادزهر تولید می شود.

بعد از دستورالعملهای سازمان بهداشت جهانی  در آمپول های 10 و 5 سی سی مار و عقرب تحویل وزارت بهداشت می شود. جالب اینجا بود که در یکی از دیوارهای این بخش نقشه پراکندگی مارهای سمی ایران تهیه شده بود.

در ایران حدود 70 گونه مار شناسایی شده که 20 نوع آن سمی و 6 گونه آن خطرناک ترین هستند. این بخش محل زندگی مارهای سمی همچون سیه مار، جعفری و کبری و ... را شبیه سازی کرده بود. در کنار این محل، دستگاهها و اتاقی بود که شرایط زهرمارگیری را فراهم می کرد.

مرکز تولید بیودارو سکرت ترین بخش رازی

در این میان که بخش های مختلف رازی را به علت کمبود وقت فاکتور گرفتیم به مهم ترین جای موسسه آمدیم که به دلیل حساسیت های مختلف فقط بازدید مختصری از آن شد. در بخش مرکز تولید فرآورده های زیستی که شاید سکرت ترین جای رازی بود از افتخارات رازی است که همزمان فعالیت خود را با پاندمی کرونا آغاز کرده است.

5 میلیون دوز واکسن تزریقی استنشاقی کرونا از این بخش خارج شد. این ساختمان دو بخش کلی تولید «آنتی ژن» و «فرمولاسیون» دارد. آنتی ژن های نسل جدید دنیا در این بخش تولید می شود که نمود بارز آن «ادجوانت واکسن کرونا» است. این ساختمان جدید موسسه رازی تاسیس شده تا نیازهای واکسن را در در پاندمی های مختلف تامین کند.

کوله بار دانشمندان فعال در عرصه واکسن سازی در موسسه رازی نشسته است

موسسه رازی با قدمت نزدیک به یک قرن با کوله بار سنگین از دانش و تجربه دانشمندان خود تاکنون بیماری های سخت درمان متعددی را از چهره کشور زدوده است.

موسسه رازی به عنوان متولی تحقیقات دامپزشکی کشور و فرآورده های بیولوژیک با بهره مندی از مجرب ترین نیروهای متخصص و 15 آزمایشگاه بین المللی، ملی و مرجع نقش شایانی در تشخیص دقیق و صحیح بیماری های دام و طیور و زنبور عسل ایفا کرده و خدمات شایانی در جهت دستیابی به فرآورده های بیولوژیک جدید و اصلاح اشکالات فرآورده های موجود انجام داده است.

تنها آزمایشگاه مرجع بین المللی آبله گوسفندی و بزی کشور مستقر در موسسه رازی است که دارای گواهی ایزو 17025 است. حصول اطمینان از سلامت و کیفیت فرآورده های تولیدی موسسه رازی به خصوص اثربخشی و بی ضرری با استفاده از مراجع  و دیگر روش های معتبر در دنیا صورت می گیرد.

حجم تولیدات موسسه رازی به بیش از 3.5 میلیارد دوز واکسن های مصرف پزشکی، دام و طیور می رسد که به طور تقریبی در قالب بیش از 80 تن محصول ارائه می شود. سهم بزرگی از بازار داخلی حدود 90 درصد از حجم واکسن های دامی، 35 درصد از حجم واکسن های طیور و 70 درصد از حجم واکسن های پزشکی توسط این موسسه تامین می شود.

فرآورده های بیولوژیک انسانی موسسه رازی از بازارهای صادراتی بالقوه ای در آسیا به ویژه در کشورهای حوزه خلیج فارس، هندوستان، پاکستان، اندونزی و کشورهای اروپایی برخوردار است.

موسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی تاکنون نقش بسیار حیاتی در تامین و تثبیت بهداشت و سلامت کشور ایفا کرده و جامعه ما اکنون بیش از پیش متوجه اهمیت و ضرورت وجود چنین مرکزی در کشور شده است. آنچنان که انتظار می رود از این پس به شکل جامع تری از ظرفیت ها و امکانات بالقوه این نهاد سلامت در جهت خودکفایی و حفظ منافع ملی کشور استفاده شود.

در پایان میتوان چنین گفت که این موسسه با توجه به پتانسیل هایی که دارد میتواند علاوه بر تامین نیاز کشور، همسایگان را از واکسن پوشش دهد. زنجیره تولید این موسسات با نهادهایی مانند اداره مالیات و گمرک و ... با مشکل مواجه می شود و انتظار می رود مسئولان خارج از موسسه به حیاتی بودن فعالیتهای آن توجه ویژه داشته باشند. البته که محققان موسسه نیز نباید به افتخارات خود طوری ببالند که مانع از حرکت در ریل  تولید واکسن با سرعت کُندی شود.

لذا همه ملت ایران انتظار دارند موسساتی که در سلامت آنان تاثیر دارند بیش از پیش در مواقع عادی و پاندمی دست به کار شوند تا جامعه سالم و سلامت به افتخار آفرینی در همه عرصه های علمیف فناوری، فرهنگی، اقتصادی و ... داشته باشیم.