تضمین آینده شغلی با حمایت از فناوری‌های راهبردی

رضا نقی زاده مدیر کل دفتر برنامه ریزی آموزش عالی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری آنا، درباره اهمیت علوم و فناوری‌های راهبردی اظهار کرد: توجه به حوزه «علوم و فناوری‌های راهبردی» یکی از محور‌های پیشرفت آینده اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی کشور هاست.

وی افزود: به همین منظور، کشور‌ها توجه ویژه‌ای به توسعه علوم و فناوری‌های راهبردی مانند هوش مصنوعی، زیست فناوری، کوانتوم، ریزپردازنده‌ها و سایر فناوری‌های آینده ساز دارند. 

نقی زاده با بیان اینکه اهمیت علوم و فناوری‌های راهبردی از این جهت است که بیشتر توسعه اقتصادی کشور‌ها در آینده تابعی از پیشرفت در این حوزه هاست؛ تاکید کرد: کشور‌های پیشرفته دنیا مانند ایالات متحده و اتحادیه اروپا سعی کرده اند با برنامه‌های ویژه و منسجم اقداماتی را نسبت به حمایت از توسعه نظری و علمی تا توسعه فناوری و محصولات این علوم و فناوری‌های راهبردی آغاز کنند. 

 توجه به علوم و فناوری آینده ساز در روزآمدسازی نقشه جامع علمی کشور 

مدیر کل دفتر برنامه ریزی آموزش عالی ادامه داد: توجه‌ای ویژه به علوم و فناوری‌های راهبردی در ایران شده و در بند ت ماده ۹۹ برنامه هفتم پیشرفت کشور به بحث رشته‌های راهبردی که ۶ مورد است اشاره شده است. همچنین، به نظر می‌رسد در روزآمدسازی نقشه جامع علمی کشور حوزه‌های علم و فناوری آینده ساز مورد توجه خواهند بود.

 راه توسعه علوم و فناوری‌های راهبردی در ایران 

نقی زاده با طرح سوال کلیدی «چگونه می‌توان حوزه‌های علم و فناوری را توسعه داد؟، به چه اقداماتی نیاز است؟، چه اقداماتی انجام داده ایم و چه برنامه‌های با اهمیتی پیش رو داریم؟، گفت: اولین نکته این است که چگونه می‌توان حوزه‌های علم و فناوری راهبردی را توسعه داد؟ تحقق این مورد در گام اول، نیازمند اولویت بندی در سطح کشور است که در ابتدا باید به شناسایی حوزه‌های علوم و فناوری‌های راهبردی بپردازیم و سپس با رویکرد سیاست گذارانه و آینده پژوهانه مبتنی بر توانمندی‌های کشور برخی از آنها را به عنوان حوزه‌های اولویت دار انتخاب کنیم. 

وی بیان کرد: واقعیت این است که دولت‌ها بایستی در توسعه علوم و فناوری‌های راهبردی سرمایه گذاری کنند و با توجه به منابع محدود، گسترش همه آنها به صورت همزمان در همه بخش‌ها غیرممکن است، حتی کشور‌های بزرگ و دارای ثروت فراوان مانند ایالات متحده هم امکان تراز اول شدن در همه حوزه‌های علوم و فناوری‌های راهبردی را ندارند. 

 مدیر کل دفتر برنامه ریزی آموزش عالی اضافه کرد: هنوز در کشور به صورت سازمان یافته نسبت به شناسایی و اولویت بندی حوزه علم و فناوری‌های راهبردی اقدام نکرده ایم. به طور مثال، وقتی از هوش مصنوعی صحبت می‌کنیم با موضوع گسترده رو به رو هستیم که در زیرشاخه‌های متعددی دارد که آنها نیز نیاز به اولویت بندی دارد.

 گام موثر وزارت عتف در حوزه فناوری‌های راهبردی 

نقی زاده ادامه داد: معاونت آموزشی و معاونت پژوهشی وزارت علوم و شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری در مدت اخیر اقداماتی را در حوزه علوم و فناوری‌های راهبردی آغاز کرده است و باید مراکز پژوهشی مثل موسسه تحقیقات سیاست علمی کشور برای شناسایی حوزه‌های علم و فناوری نسبت به ارائه اولویت ها، نیاز‌ها و توانمندی‌های موجود در این بخش اقدام کند، این موضوع گام اساسی و مهم است؛ چرا که می‌توانیم منابع کشور که در برخی از بخش‌ها مشکل محدودیت داریم، بر اساس اولویت‌ها هزینه کنیم و از هزینه‌هایی که به صورت پراکنده در بخش‌های مختلف انجام می‌شود اجتناب کنیم. 

 آموزش عالی؛ محور آغاز موتور توسعه علوم و فناوری‌های راهبردی در دنیا

مدیر کل دفتر برنامه ریزی آموزش عالی با بیان اینکه «تقویت نظام آموزش مهارت عالی» بخش دوم توسعه علوم و فناوری‌های راهبردی است؛ تاکید کرد: اولین موتور توسعه این حوزه‌ها در تمام کشور‌های پیشرفته و در حال توسعه دنیا، «آموزش عالی و دانشگاه ها» بوده اند. برای اینکه دانشگاه‌ها و حوزه‌های آموزش عالی بتوانند در توسعه علم و فناوری‌های راهبردی به خصوص اولویت‌های انتخاب شده موفق باشند نیازمند چند بخش اصلی مانند سازماندهی و تعریف رشته‌های تحصیلی مرتبط با حوزه‌های علم و فناوری، اختصاص استاد و جذب استادان جدید در صورت نیاز، جذب نخبگان و استعداد‌های جوان و حمایت ویژه از حضور دانشجویان به خصوص مقطع تحصیلات تکمیلی در قالب پرداخت پژوهانه، بکارگیری آنها به عنوان پژوهشگران تمام وقت در دانشگاه‌ها هستیم. همچنین، باید سعی کنیم فضای پژوهشی و علمی را در این رشته‌ها در دانشگاه‌ها پویا داشته باشیم.

نقی زاده ضمن اشاره به تقویت زیرساخت‌های لازم در حوزه علوم و فناوری‌های راهبردی، اظهار کرد: از آنجایی که عمده رشته‌های علوم و فناوری‌های راهبردی و آینده ساز در بخش تحصیلات تکمیلی هستند؛ بنابراین نیازمند تجهیز آزمایشگاه‌های کشور هستیم. با توجه به اینکه آزمایشگاه‌های علوم و فناوری‌های راهبردی گران قیمت هستند و توسعه آنها در تمام کشور‌های پیشرفته هم متفاوت است، پس نیازمند الگو‌های سکویی و شبکه‌ای حهت بهره گیری از ظرفیت‌های علوم آزمایشگاهی هستیم، باید علوم آزمایشگاه‌های ملی و منطقه‌ای را توسعه دهیم و براساس رویکرد سکویی اجازه دهیم تا دانشگاه‌های مختلف از این آزمایشگاه‌ها بهره‌مند شوند که تحقق این مورد نیازمند برنامه ریزی و مفهوم سازی است. 

عقب ماندن فناوری‌های راهبردی بدون توسعه آزمایشگاه‌های ملی و منطقه‌ای

وی با بیان اینکه در حال حاضر مفهوم آزمایشگاه مرکزی ذیل شبکه علمی آزمایشگاهی کشور در وزارت علوم وجود دارد؛ تاکید کرد: در گام اول، می‌توانیم از ظرفیت این آزمایشگاه برای توسعه آزمایشگاه‌های ملی و منطقه‌ای در حوزه علوم و فناوری‌های راهبردی استفاده کنیم و به موازات آن به توسعه آزمایشگاه‌های ملی و منطقه‌ای با همکاری نهاد‌های مرتبط همچون معاونت علمی، فناوری و اقصاد دانش بنیان اقدام کنیم که این مورد بسیار اساسی است؛ چرا که توسعه علوم و فناوری‌های راهبردی بدون آزمایشگاه‌های باکیفیت و امکانات خوب بسیار سخت و دشوار است که همچنین باید زیرساخت‌های علمی دیگر مثل فصل نامه‌های علمی و سایر موارد فراهم شود. در کنار تمام این موارد باید تدابیر ویژه در حوزه زیرساخت‌های توسعه فناوری فب لب‌ها و مراکز رشد و نوآوری و پارک‌های علم و فناوری بکار گرفته شود تا تجاری سازی‌ها انجام شود. 

اقدامات پیش رو در رشته‌های راهبردی

نقی زاده گفت: اقدامات متعدد در تمام رشته‌های راهبردی از سال گذشته در وزارت علوم آغاز کرده ایم و سعی شده تا در گام اول با شناسایی تعدادی از حوزه‌های علم و فناوری در تعریف رشته‌های تحصیلی و ارائه مجوز‌های این رشته‌ها اقداماتی انجام شود و بخش زیرساخت علمی مثل آزمایشگاه‌ها و نشریات علمی مورد توجه قرار گرفته، اما هنوز اقدامات زیادی باقی مانده تا رشته‌های راهبری در کشور به شکل جدی اجرایی شوند، شاید مهم‌ترین نیاز کشور مسئله آزمایشگاه‌های مرجعی است که امکان اجرای این رشته‌های تحصیلی و همچنین پژوهش‌های مرتبط با حوزه‌های علم و فناوری راهبردی را در کشور به شکل گسترده فراهم کند. 

مدیر کل دفتر برنامه ریزی آموزش عالی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری گفت: گام سوم، حمایت از محصولات مرتبط با حوزه‌های علم و فناوری راهبردی است. همه تلاشی که در حوزه آموزش عالی برای تربیت متخصصان، پژوهشگران و فعالان قوی انجام می‌شود، اگر منجر به توسعه شرکت‌های دانش بنیان نشود کار عقیم می‌ماند و در بهترین حالت خروجی آن مقالات علمی و دربدترین حالات مهاجرت نخبگان خواهد بود. 

تضمین آینده شغلی با شناسایی ساختار ویژه حمایت از فناوری‌های راهبردی

نقی زاده اضافه کرد: بهترین کار در این مسیر برای تضمین آینده شغلی این است که ساختار ویژه‌ای برای حمایت از شرکت‌های دانش بنیان و فناور در حوزه‌های علوم و فناوری‌های راهبردی شناسایی شوند و مورد توجه ویژه قرار بگیرند و محصولات آنها در ایران مورد استفاده قرار بگیرد، همچنین با ایجاد ظرفیت‌های بین المللی امکان همکاری‌های بین المللی در سطح دانشگاهی و شرکت‌های دانش بنیان در این حوزه فراهم شود؛ چرا که این رشته‌ها نیازمند تعاملات بین المللی هستند. 

وی بیان کرد: وزارت علوم در یک سال اخیر در شورای عالی برنامه ریزی آموزشی به ویژه معاونت آموزشی و پژوهشی تدابیر ویژه‌ای برای حمایت از حوزه‌های علم و فناوری‌های راهبردی در قالب رشته‌های تحصیلی جدید و اجرای آنها و تسهیل ارائه مجوز‌های مربوط به نشریه‌های علمی و برنامه ریزی برای تجهیز آزمایشگاه‌های علمی انجام داده است؛ اما نیازمند فرایند‌های جدید در پذیرش دانشجویان به خصوص نخبگان برای این رشته‌ها هستیم.