عوامل تشدید و گسترش مناقشات آبی در ایران

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری آنا، بحث مناقشات آبی داخلی و بین المللی جایگاه ویژه‌ای در مطالعات و بررسی‌های سیاسی، اجتماعی و امنیتی دارد. ایران به علت شرایط خاص و وسعت جغرافیایی و همچنین تنوع صنفی و جمعیتی مصرف کنندگان آبی، مسائل سازمانی و بین سازمانی (از جنس تعارض و مناقشه و تضاد در منافع) به طور خاصی مستعد تجربه مناقشات آبی بوده است. مناقشات از جنس بین حوضه ای، استانی و حتی شهری، لزوم بررسی این مسئله را در ایران به ضرورتی بدل کرده است.

در این راستا، مرکز پژوهش‌های مجلس در پژوهشی با عنوان «بررسی شکل‌گیری و عوامل تشدید مناقشات آبی داخلی» بیان می‌کند که یکی از چالش‌های مهم منتج از تبعات بحران آب در جهان و خصوصاً ایران، بحث مناقشات آبی و مسائل پیرامون شکل‌گیری و گسترش آنهاست. به‌دلیل اهمیت آگاهی به جوانب و ماهیت این مسئله و لزوم رویارویی مؤثر با آن، پژوهشگران نظریه‌های علمی و راهکار‌های حاکمیتی و مدیریتی مختلفی برای کشور‌های مختلف جهان ارائه کرده‌اند. 

{$sepehr_key_2353}

این گزارش بیان می‌کند که ایران با داشتن وضعیت جغرافیایی و اقلیمی خاص و همچنین اثرپذیری قابل‌توجه از تشدید بحران‌های اقلیمی و دخالت‌های مخرب انسانی در حوزه منابع آب و محیط‌زیست، با انواع مختلفی از مناقشات آبی داخلی روبه‌رو بوده است. ازآنجاکه یکی از مهم‌ترین جنبه‌های بحران آب در کشور موضوع شکل‌گیری و گسترش مناقشات آبی است، در این گزارش سعی شده به ابعاد و جوانب مختلف این چالش مهم در کشور پرداخته شود. موضوع مناقشات آبی داخلی اکنون بیش‌ازپیش مورد توجه سیاست‌گذاران، نهاد‌های حاکمیتی و قانون‌گذاری کشور بوده و به نظر می‌رسد حساسیت‌ها و نیاز‌های لازم برای شناخت آثار و تبعات این مسئله بر کلیت امنیت داخلی و ساختار‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشور ایجاد شده‌است.

این گزارش توضیح می‌دهد که شد یکی از مهم‌ترین دلایل شکل‌گیری و گسترش مناقشات آبی داخلی در کشور بحث تشدید بحران‌های اقلیمی و به‌تبع آن دسترسی سخت‌تر به منابع آب و همچنین تضعیف قوانین و ساختار‌های کنترلی و نظارتی بخش آب و محیط‌زیست در کشور از سوی تمام طرف‌های مختلف درگیر در مناقشات آبی داخلی در کشور است.

این گزارش ادامه می‌دهد که از دیگر موارد مطرح شده در این گزارش ذیل علل شکل‌گیری مناقشات آبی داخلی در کشور‌های مختلف از جمله ایران می‌توان به: ۱. مسائل، موانع و چالش‌های مرتبط با حکمرانی و مبانی مدیریتی، فنی و تخصصی در بخش آب، ۲. عدم توجه کافی به سیاست‌های موفق جمعیتی، توسعه‌ای و آمایشی، ۳. چالش‌های مرتبط با تنوع اقلیمی و جمعیتی، ۴. تضاد منافع، غیر همسویی اهداف و عدم همکاری مؤثر سازمان‌های مرتبط با مسئله آب و ۵. کاستی‌های حوزه اقتصاد و معیشت اصناف وابسته به آب، اشاره کرد. 

{$sepehr_key_2354}

این گزارش بیان می‌کند که بخش دیگری از گزارش به ارائه راهکار‌ها و چارچوب‌های مدیریتی و حاکمیتی برای رویارویی با شرایط جدید مناقشات آبی داخلی در کشور و جلوگیری از گسترش تبعات و آثار نامطلوب آنها می‌پردازد. ازآنجا‌که هرگونه ارائه پیشنهاد و راهکار باید مبتنی‌بر مبانی علمی و تخصصی در حوزه مناقشات آبی داخلی باشد، در این گزارش سعی شده مهم‌ترین راهکار‌های مدیریتی و حاکمیتی بر مبنای نیاز‌ها و واقعیت‌های میدانی در کشور تدوین و ارائه شود.

در این گزارش مطرح می‌شود که واضح است که توفیق هرگونه راهکار کارشناسی مبتنی‌بر شناخت مناسب از فضای پیرامونی، مسئله مورد مطالعه و کاربردی بودن آن راهکار در فضای واقعی کشور است. با توجه به مباحث موجود در گزارش، از مهم‌ترین راهکار‌های ارائه شده برای حل مسئله مناقشات آبی داخلی می‌توان به: ۱. بهبود ساختار‌های نظارتی، قانونی و حکمرانی، ۲. مدیریت یکپارچه و پایدار منابع آب، ۳. توسعه و بهبود ساختار‌های علمی، پژوهشی و تخصصی کشور در حوزه منابع آب و حوزه‌های مرتبط، ۴. توسعه همکاری‌های بین‌رشته‌ای و ۵. جذب همکاری‌های اجتماعی و تقویت ساختار‌های مردم‌نهاد در کشور اشاره کرد. 

این گزارش خاطرنشان می‌کند که با توجه به اهمیت مناقشات آبی داخلی و لزوم توجه به تمام تبعات و جوانب آن، توجه به مباحث مطرح شده در این گزارش و پژوهش‌های مشابه از سوی قانونگذاران و نهاد‌های سیاستگذاری کشور می‌تواند در جهت برخورد مطلوب با این چالش مهم پیش روی کشور مفید و اثرگذار واقع شود.