راه‌اندازی باشگاه هوش مصنوعی کشورهای اسلامی برای رقابت در کسب و کارهای فناوری+ فیلم
خبرگزاری آنا- نادیا عابد؛ با توجه به اینکه هوش مصنوعی در حال رشد و توسعه در جهان است؛ بنابراین باید تمام کشورهای جهان از آن الگو گرفته و متخصصان را به فعالیت در این حوزه سوق دهند؛ به همین مناسبت برای درک بیشتر فناوری‌های جدید مانند هوش مصنوعی به سراغ محمدهادی زاهدی رئیس انجمن ملی هوش مصنوعی ایران، مدیرکل فناوری اطلاعات و هوشمندسازی وزارت علوم و عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی رفتیم که مشروح گفتگو را در ادامه می‌خوانید.
آنا: از آنجایی که هوش مصنوعی به صورت گسترده در دنیا در حال توسعه است و تمام افراد از هر شغل و جایگاهی به دنبال کسب اطلاعات جهت تعامل با این فناوری هستند؛ بنابراین نقش آفرینی جمهوری اسلامی ایران در این عرصه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
زاهدی: بحث «تعاملات بین المللی در حوزه هوش مصنوعی» یکی از مهم‌ترین کنش گری‌های کشورهای دنیاست، بسیاری از جوامع از سطح دولت‌ها تا شرکت‌ها در کشورهای مختلف در عرصه تنظیم برخی از معاهدات بین المللی و نحوه استفاده از این فناوری و تبادلات فناوری، به گفتگو و مذاکره روی آورده اند و نظرات تخصصی خود را ارائه می‌دهند و سعی دارند حاکمیت قانون را برای اطمینان از اینکه هوش مصنوعی در خدمت صلح آمیز جامعه بشری است، مستقر سازند.
لزوم نقش آفرینی ایران در عرصه جهانی برای ارتقای ظرفیت هوش مصنوعی
شاهد آن هستیم برخی جوامع غربی در ظاهر و با نما‌ها و جملات به ظاهر مقبول همچون حمایت از حریم خصوصی، حفاظت از داده‌های شخصی کاربران، بر آن هستند تا استفاده از فناوری هوش مصنوعی را در مسیر صلح آمیز تنظیم گری نمایند، اما در پس این واژگان عامه پسند، اهداف دیگری نظیر ایجاد محدودیت‌ها و ممنوعیت‌ها برای سایر کشورها و شرکت‌ها را دنبال می‌کنند؛ بنابراین یکی از راهبرد‌های کشور «نقش آفرینی در تعاملات بین المللی در حوزه فناوری» است.
با دانش فنی و علم موجود در دانشگاه‌های کشور می‌توان رابطه متوازنی با صنعت و جامعه برقرار کنیم تا ضمن دانش فنی به تولید تراشه‌ها دست پیدا کنیم، این موضوع خارج از تصور نیست
از آنجایی که بیش از ۵۰ کشور تحت عنوان کشورهای مسلمان و جهان اسلام در دنیا وجود دارند، ظرفیت فوق العاده‌ای است برای تبادلات علمی و فناوری؛ بنابراین یکی از پیشنهادات بنده «راه اندازی باشگاه هوش مصنوعی کشورهای جهان اسلام» است؛ چرا که همه این کشورها، علاقه‌مند به استفاده از فناوری برای ارتقای بهره بری و ایجاد فرصت‌های جدید بازارهای کسب و کار هستند، پس باید ایران به عنوان کنشگر فعال، محور بسیاری از این تعاملات باشد.
با ایجاد این باشگاه، بیشتر کشورهای همسایه در تعامل با ایران قرار می‌گیرند و به اینصورت می‌توان از ظرفیت‌های یکدیگر به خوبی استفاده کرد.
یکی از معیار‌های توجه کشورها به حوزه فناوری «برون داد‌های علمی» است که جمهوری اسلامی ایران در این عرصه رتبه خوبی دارد، شاید بتوان ادعا کرد که ایران در منطقه در حوزه برونداد‌های علی هوش مصنوعی رتبه اول را دارد، اما سوالی که مطرح شود این است آیا برون داد‌های علمی منجر به اتفاقات مثبت در حوزه ثبت اختراعات یا ایجاد و توسعه شرکت‌های نوآور و فناور، شکل گیری استارت‌آپ‌های جدید و کمک کننده به افزایش صادرات محصولات دانش بنیان شده است؟
عقب افتادن ایران در عرصه ثبت اختراعات هوش مصنوعی/ کشور چین؛ درصدر جهان
متاسفانه، رشد علمی ایران و برون داد‌های علمی در هوش مصنوعی با تحولات فناوری در کشور تناسب نداشته است، در تعداد ثبت اختراعات، در حوزه تولید محصولات و خدمات مبتنی بر هوش مصنوعی، در حجم صادرات فناورانه و در بسیاری از مولفه‌های دیگر جایگاه قابل قبولی نداریم. آمار‌ها نشان می‌دهند که کشور چین در یک دهه گذشته بیش از ۵۰ هزار ثبت اختراع در حوزه هوش مصنوعی داشته است و آمریکا هم وضعیت مشابهی دارد.
برون داد‌های علمی فناوری ایران جدا از سایر بخش ها!
همچنین، در آسیا کشور‌هایی مانند کره جنوبی، ژاپن و هند رتبه‌های بسیار خوبی در حوزه ثبت اختراع و پتنت‌های هوش مصنوعی داشته اند؛ بنابراین برون داد‌های علمی ایران هم آوایی با سایر حوزه‌ها نداشته است و اثر آن در بخش‌های دیگر قابل مشاهده نیست. برای مثال، در حوزه کاربست و کاربردی سازی هوش مصنوعی باید دید که تا چه میزان توانسته ایم استفاده مطلوبی داشته باشیم؟.
یا مثلا، چند خبرگزاری رسمی کشور با شرکت‌های هوش مصنوعی تعامل دارند؟ چند روز گذشته خبری منتشر شد پیرامون اینکه یکی از شرکت‌های هوش منصوعی بزرگ آمریکا با یکی از خبرگزاری‌ها و نشریات معروف همان کشور تفاهم نامه‌ای منعقد کرد که بر آن اساس مقرر شد اطلاعات و داده‌های و آرشیو اخبار آن نشریه معتبر و با سابقه در اختیار آن شرکت هوش مصنوعی قرار بگیرد و با تحلیل و پردازش اطلاعات خبرگزاری بتواند به الگو‌هایی دست یابد تا در پیش بینی وضعیت آینده سیاسی و اقتصادی کشور و در استخراج ذائقه و علاقه مندی مخاطبان آن نشریه و آن کشور کمک کننده باشد؛ در صورتی که در ایران هیچ پیوندی میان شرکت‌های هوش مصنوعی با خبرگزاری‌های مطرح وجود ندارد.
در دنیا بین دولت‌ها و در درون شرکت‌ها با یکدیگر اتفاقات و تعاملات بزرگی در حال رخ دادن است که امیدوار هستیم با تدابیر اندیشیده شده و فعال شدن شورای راهبری هوش مصنوعی کشور که متشکل از بسیاری مسئولان عالی رتبه کشور است، این موضوع مورد توجه جدی قرار بگیرد.
هاله‌ای از نگرانی و ابهام در استفاده هوش مصنوعی میان مردم و کاربران
در کنار توسعه و رشد بالای فناوری هوش مصنوعی در برخی کشورها مانند آمریکا، نگرانی‌های جدی در بین دولتمردان و مردم وجود دارد، مردم عادی از توسعه هوش مصنوعی به علت اینکه اطلاعات شخصی شان مورد استفاده شرکت‌ها قرار بگیرند، نگران هستند و دولتمردان هم نگرانی‌هایی دارند که مبادا پیشرفت این فناوری منجر شود تا حوزه امنیت ملی آن کشور دچار بحران‌هایی شود؛ بنابراین هاله‌ای از ابهامات و دغدغه و نگرانی‌هایی در این مسیر شکل گرفته است؛ لذا شاهد آن هستیم طی سال‌های گذشته در کشور آمریکا مجموعه‌ای از قوانین و مقررات به منظور نظارت جدی بر عملکرد این شرکت‌ها تدوین و تصویب شده است.
یکی از پیشنهادات بنده «راه اندازی باشگاه هوش مصنوعی کشورهای جهان اسلام» است؛ چرا که همه این کشورها، علاقه‌مند به استفاده از فناوری برای ارتقای بهره بری و ایجاد فرصت‌های جدید بازارهای کسب و کار هستند، پس باید ایران به عنوان کنشگر فعال، محور بسیاری از این تعاملات باشد
این موضوع در برخی از جوامع مانند اتحادیه اروپا به شکل دیگری رقم خورده است، اتحادیه اروپا به علت عقب افتادگی جدی از هوش مصنوعی بیشتر نگاه توسعه‌ای به این حوزه دارد و رویکردی متفاوت از آنچه در آمریکا اتفاق افتاده است در حال شکل گیری است.
آمریکا؛ دارنده ۱۰ شرکت اول هوش مصنوعی در دنیا
در اروپا سرمایه گذاری و حمایت‌های جدی برای توسعه هوش مصنوعی وجود دارد که یکی از رویکرد‌های آنها حمایت از شرکت‌های کوچک است، یعنی در آمریکا حمایت از شرکت‌های بزرگ در اولویت قرار دارد، فلذا شرکت‌های بزرگ هوش مصنوعی دنیا که در جایگاه‌های برتر هستند در آمریکا فعالیت دارند و اتخاذ قوانین نظارتی به معنای ایجاد محدودیت در حوزه توسعه فناوری نیست، بلکه بمنظور حصول اطمینان از رعایت قوانین و ضوابط دولت در این مسیر است.
سرعت پایین رشد هوش مصنوعی مولد در ایران
آنا: هوش مصنوعی تا چه میزان در کشور نفوذ کرده است؟
زاهدی: در سال‌های گذشته میزان نفوذ هوش مصنوعی مورد توجه کشورهای پیشرفته و در حال پیشرفت بود، اما امروز میزان نفوذ هوش مصنوعی مولد مطرح است، خیلی از کشورها در مسیر بکارگیری هوش مصنوعی مولد سرمایه گذاری‌های چند میلیارد دلاری داشته اند و بیشتر شرکت‌های بزرگ فناوری دنیا اولویت‌هایی در این زمینه برای خود ترسیم کرده اند، برای مثال ایجاد و توسعه الگو‌های زبانی بزرگ یکی از مهم‌ترین اولویت‌های آنها به شمار می‌آید، اما در ایران در حوزه نفوذ هوش مصنوعی و هوش مصنوعی مولد سرعت رشد بسیار کم است.
امیدوار به شکل گیری بازار رقابتی هوش مصنوعی در ایران هستم
اتفاق خوبی در حال شکل گیری است، برخی شرکت‌ها در زیست بوم حوزه فناوری در حال ایفای مسئولیت اجتماعی خود در زمینه توسعه و ترویج هوش مصنوعی هستند. همراه اول در رویدادی سه الگوی زبانی بزرگ خود را ارائه کرد، بازار رقابت داخلی در حال شکل گیری است و امیدوارم حاکمیت و دولت به جای نقش بازی گری، رویکرد بازی سازی را ایفا کند و بازار رقابتی را تقویت کند تا تمام شرکت‌هایی که در این زمینه دانش و تجربه دارند، بتوانند در حوزه هوش مصنوعی مولد، ورود کنند که البته تحقق این مهم، نیازمند تسهیل گری و حمایت‌های ویژه است.
دست یافتن به دانش فنی تولید و توسعه تراشه ها؛ چالش و فرصت برای ایران
یکی از چالش و دغدغه‌های کشور دست یافتن به دانش فنی در حوزه زیرساخت و تولید و توسعه تراشه هاست. امیدوارم در کنار دغدغه‌های مرتبط با تامین و تجهیز زیرساخت‌های سخت افزاری، به موضوع دادگان نیز توجه لازم را داشته باشیم؛ می‌دانیم که اگر داده‌های استاندارد و جامع نداشته باشیم در استخراج الگوها، انجام تحلیل‌ها و دستیابی به بینش‌ها وخلق ارزش چندان موفق نخواهیم بود؛ بنابراین تسهیل در دسترسی به داده‌های باز برای شرکت‌ها و موسسات تحقیقاتی یکی از مواردی است که باید در کشور به آن توجه شود. مجلس شورای اسلامی قانون مدیریت داده و اطلاعات ملی را طی سال‌های اخیر تصویب کرده است، اما آیا این داده‌های ملی جمع آوری شده و در اختیار محققان قرار گرفته اند؟ فکر نمی‌کنم این اتفاق افتاده باشد؛ بنابراین یکی از کار‌هایی که تاثیر بسیار مستقیمی در میزان نفوذ هوش مصنوعی دارد، در اختیار قرار دادن داده‌های باز برای محققان است تا رقابت منصفانه‌ای شکل گیرد.
وظیفه دولت و دانشگاه برای تحقق مطالبات رهبری در حوزه هوش مصنوعی
آنا: مقام معظم رهبری نظام جمهوری اسلامی ایران تاکیداتی بر تدوین و اجرای اسناد بالادستی در مباحث فناوری و هوش مصنوعی داشته اند، وزارت خانه‌ها یا ارگان‌های رسمی کشور تا چه میزان بر اجرای آنها ظرفیت دارند؟
زاهدی: فرمایشات رهبری در دو حوزه قابل تقسیم است: فعالیت‌هایی که باید دولت و مجلس انجام دهد و کار‌هایی که لازم است جامعه دانشگاهی و بخش خصوصی انجام دهند. تدوین قوانین و مقررات و آیین نامه‌ها و بخشنامه‌ها و تدوین سیاست‌های حمایتی وظیقه گروه اول است؛ اگرچه در برخی کشورها مثل چین در تدوین الزامات و استاندارد‌ها از ظرفیت شرکت‌های هوش مصنوعی نیز بهره گرفته می‌شود. از دولت، بانک مرکزی و صندوق توسعه ملی انتظار است به حوزه هوش مصنوعی اعتبارات ویژه ریالی و ارزی تخصیص دهد و زمینه ارائه تسهیلات و حتی سرمایه گذاری بانک‌ها به شرکت‌های دانش بنیان و بویژه استارت آپ‌های نوپا را فراهم آورند. همانطور که بانک‌ها در موضوعات مختلفی طبق چارچوبی مشخصی مسئول ارائه تسهیلاتی به جامعه متقاضیان و هدف خاص می‌شوند مثل قانون جوانی جمعیت یا قانون جهش مسکن، به نظر بنده هوش مصنوعی هم باید اولویت قرار بگیرد و شرکت‌ها و محققانی که در این حوزه فعالیت دارند امتیازات و تسهیلات ویژه دریافت کنند، حتی دولت از دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی که در این حوزه فعالیت می‌کنند خارج از اعتبارات مصوب دستگاه، حمایت‌های ویژه داشته باشد.
پیوند صنعت و دانشگاه با کمک بخش خصوصی
دانشگاه برای تحقق تاکیدات رهبری در جهت مباحث مربوط به هوش مصنوعی باید وظایفی را انجام دهد. یکی از گسل‌های موجود در کشور، شکاف معروف ارتباط صنعت و جامعه با دانشگاه است. در سال‌های اخیر تلاش‌هایی شد تا در قالب برخی اتفاقات مانند راه اندازی سامانه نظام ایده‌ها و نیاز‌ها (نان) بخشی از این چالش مرتفع شود، اما هنوز این پیوند به شکل کامل ایجاد نشده است. تایید این ادعا، رتبه ۱۵ تولید علمی ایران در حوزه هوش مصنوعی است، اما در استفاده از هوش منصوعی جایگاه ۷۰ را داریم که نشاندهنده گسلی عمیق است، برای حل این چالش راهبردی، شرکت‌های دانش بنیان و مراکز رشد و نوآور و مراکز کارآفرینی ایجاد شده اند تا شاید خلأ بین صنعت و دانشگاه پر شود. لیکن به عقیده بنده پیوند دانشگاه و صنعت، هر روز سخت‌تر شده است و فهم زبان مشترک دشوار شده است و نیاز است تا کاتالیزور‌هایی بین دانشگاه و صنعت قرار گیرند و ساختار دانشگاه‌ها نیز پویاتر و متناسب با دانشگاه‌های نسل چهارم و پنجم شوند و قدرت عمل و اختیار بیشتری به دانشگاه‌ها اعطا شود.
تعامل صنعت و دانشگاه؛ کمک کننده ورود به لایه‌های عمیق فنی
ورود به لایه‌های عمیق فناوری هوش مصنوعی شامل مباحث ساخت تراشه و ریز تراشه‌ها و پردازنده‌ها و ایمپلنت‌ها و پیوند‌های عصبی است که دانشگاه باید تحقیقات لبه دانش را انجام دهد و صنعت کاربردی سازی پژوهش‌های دانشگاه را پیگیری نماید؛ بنابراین باید ارتباط تعریف شده و مستحکمی بین این بازیگران و کنشگران حوزه فناوری شکل بگیرد. اگر اتصال صنعت و دانشگاه شکل بگیرد، قادر خواهیم بود در یک تعامل با شرکت‌های بزرگ و معروف دنیا دانش فنی لازم را کسب کنیم و در یک بازه میان مدت سه ساله به تولید تراشه‌ها دست یابیم؛ چرا که ظرفیت سرمایه انسانی متخصص و شرکت‌های دانش پایه در کشور وجود دارد.
بنده معتقد هستم با دانش فنی و علم موجود در دانشگاه‌های کشور می‌توان رابطه متوازنی با صنعت و جامعه برقرار کنیم تا ضمن دانش فنی به تولید تراشه‌ها دست پیدا کنیم، این موضوع خارج از تصور نیست.
هوش منصوعی؛ پیشرو فناوری‌ها تا سال ۱۴۲۰
در حوزه فناوری، ضمن اینکه ناگزیر هستیم در کوتاه مدت وارد کننده تجهیزات لبه فناوری باشیم، یادمان باشد فناوری‌های دیجیتال، هوشمند و هوش مصنوعی جزء فناوری‌هایی هستند که حداقل تا دو دهه آینده یعنی تا سال ۱۴۲۰ پیشگام و پیشروه خواهند بود و بسیاری از حوزه‌های را تحت تاثیر خود قرار خواهند داد، لذا هرچه وابستگی در حوزه فناوری‌های سخت افزار و زیرساختی کم شود در آینده به نفعمان خواهد بود که در این راستا نیازمند برنامه ریزی مناسب در شورای راهبری هوش مصنوعی کشور هستیم.
انتهای پیام/