ابعاد و مؤلفه‌های حکمرانی آکادمیک
به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری آنا، امروزه دانشگاه‌ها از جایگاه ویژه‌ای در جوامع برخوردار هستند و به عنوان یکی از بازیگران اصلی هرم قدرت نقش کلیدی در توسعه جوامع ایفا می‌کنند.
محوریت دانشگاه در جامعه کنونی به واسطه نقش مستقیم دانشگاه در تولید دانش جدید حاصل شده است چرا که تولید دانش، جایگزین دارایی‌های سرمایه‌ای و عنصر اصلی رشد اقتصادی شده است. طبق مطالعات اخیر، حکمرانی دانشگاه امری مهم، بنیادی و یک عنصر کلیدی در روند اصلاحات آموزش عالی در سراسر جهان موردتوجه قرار گرفته است.
فهم مؤلفه‌ها و شاخص‌های حکمرانی آکادمیک مستلزم پژوهش‌های گسترده است تا بتوان از نتایج آن برای سیاستگذاری در آموزش عالی ایران بهره گرفت.
در این راستا فهیمه ربانی خواه (دکتری مدیریت آموزش عالی دانشگاه علامه طباطبائی) و همکارانش در مقاله‌ای با عنوان «تبیین ابعاد و مؤلفه‌های حکمرانی آکادمیک» به این موضوع می‌پردازند که حکمرانی آکادمیک یک مفهوم بسیار بحث‌برانگیز است که در سال‌های اخیر به عنوان موضوعی جدید به مجموعه کاملی از روابط اطلاق می‌شود که سیستم‌های سیاستگذاری را در محیط‌های دانشگاهی هدایت می‌کند.
حکمرانی آکادمیک یک مفهوم بسیار بحث‌برانگیز است که در سال‌های اخیر به عنوان موضوعی جدید به مجموعه کاملی از روابط اطلاق می‌شود که سیستم‌های سیاستگذاری را در محیط‌های دانشگاهی هدایت می‌کند
* نوآوری در نظام‌های آموزش عالی
این پژوهش بیان می‌کند که امروزه دانشگاه‌ها برای تربیت فارغل‌التحصیلان توانمند و برخوردار از ویژگی رقابتی و کمک به رشد اقتصادی و اجتماعی کشورها ناگزیر به نوآوری در نظام‌های آموزش عالی خود هستند.
از نگاه پژوهشگران، نحوه مدیریت دانشگاه‌ها یکی از تعیین کننده‌ترین عوامل در دستیابی به این اهداف است. لذا، حکمرانی آکادمیک عنصری کلیدی در تمرکز اخیر بر روند اصلاحات در آموزش عالی در سراسر جهان است.
* خکمرانی آکادمیک
از نظر پژوهشگران این پژوهش با عنایت به جایگاه و نقش مهم دانشگاه‌ها در تربیت نیروی انسانی کارآمد و کارآفرین و تولید دانش برای سایر نهاد‌ها و سازمان‌های جامعه و همچنین نقش و جایگاه برجسته آنها در توسعۀ دانایی محوری؛ دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی باید مأموریت خود را از طریق تدوین هدف‌ها، برنامه‌ها و فعالیت‌ها چنان بازنگری کنند که قادر به تولید دانش علمی بوده و توانایی لازم برای عرضۀ دانش فنی و ترغیب نیروی انسانی با قابلیت‌های مناسب برای درک واقعیت‌های پیچیدۀ اجتماعی پیرامون محیط خود فراهم آورند؛ به همین دلیل، ذینفعان دانشگاه‌ها در جهت تحقق حقوق خود، موضوع حکمرانی را مطرح کرده‌اند.
این پژوهش ادامه می‌دهد که واکاوی گفتمان در موضوع حکمرانی آکادمیک همواره در سطوح کلان و مدیریتی دانشگاه‌ها در عرصه بین‌المللی مطرح بوده و پایه و اساس تصمیم‌گیری و سیاستگذاری دانشگاه‌ها است. الگوهای حکمرانی بسیاری وجود دارد که بر اساس بافت ملی، نوع نهاد، میراث تاریخی و سایر عوامل فرهنگی، سیاسی و اقتصادی متفاوت است. همچنین، مدل واحد و یکسانی برای اداره همه دانشگاه‌ها وجود ندارد و انتخاب یک مدل حکمرانی برای پذیرش توسط یک نهاد یا نظام دانشگاهی، تصمیم مهم و سنجیده است.
حکمرانی آکادمیک فقط به حفاظت از ساحت دانشگاه ختم نمی‌شود، بلکه باید به ساحت‌آفرینی نیز توجه کند
این پژوهش توضیح می‌دهد که حکمرانی آکادمیک فقط به حفاظت از ساحت دانشگاه ختم نمی‌شود، بلکه باید به ساحت‌آفرینی نیز توجه کند. همچنین حفاظت از فلسفه و فرهنگ دانشگاه از دیگر نقش‌ها و کارکردهای حکمرانی آکادمیک است. حکمرانی آکادمیک، حکمرانی دانش است و دانشمندان را قادر می‌سازد که بر دانش حاکم باشند؛ بنابراین، حکمرانی آکادمیک شعبه‌ای از حکمرانی سیاسی نبوده و جنس و ماهیت آن متفاوت است.
* ضرورت تحول در حکمرانی دانشگاه‌های ایران
به زعم این پژوهش عوامل مختلفی نشان دهنده ضرورت تحول در حکمرانی دانشگاه‌های ایران هستند. این عوامل عبارت‌‍اند از: تغییرات جمعیت دانشجویی، تغییرات در تکنولوژی و ظهور حکمرانی دیجیتال در دانشگاه‌ها، افزایش بی‌سابقه مطالبه برای شفافیت و مشارکت، ناکارآمدی هیئت امناء به‌عنوان الگوی قدیمی و پر چالش حکمرانی دانشگاهی.
نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که مؤلفه‌های حکمرانی آکادمیک در ۲۲ کد، ۶۱ مؤلفه و ۹ بعد طبقه‌بندی شدند. ابعاد اصلی شامل: استقلال‌گرایی، چارچوب‌گرایی، جامعه‌گرایی، شمول‌گرایی، هدایت‌گری، آینده‌گرایی، فرهنگ‌گرایی، کیفیت‌محوری و دانش‌محوری است.
یافته‌های پژوهش در قالب ابعاد و مؤلفه‌های حکمرانی آکادمیک در آموزش عالی ایران می‌تواند به‌عنوان یک منبع ارزشمند در تدوین، توسعه و اجرای سیاست‌های حکمرانی در دانشگاه‌های ایران توسط سیاست‌گذاران آموزش عالی مورداستفاده قرار گیرد.
علاوه بر این، از مدل ارائه شده می‌توان به عنوان مبنایی برای ارزیابی و بهبود شیوه‌های حکمرانی آکادمیک در دانشگاه‌های ایران و نقشه راهی برای تغییر، تحول و توسعه دانشگاه‌ها بهره گرفت.
در پایان بر اساس یافته‌های این پژوهش، توصیه‌های سیاستی برای حکمرانی آکادمیک در نظام آموزش عالی ایران پیشنهاد می‌شود:
- توجه به ابعاد و مؤلفه‌های حکمرانی آکادمیک به عنوان ابزاری برای ارزیابی و سنجش وضعیت موجود دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی و تلاش جهت ارتقاء و تعالی آن
- واگذاری استقلال به دانشگاه‌ها در راستای سیاستگذاری و اتخاذ تصمیمات متناسب با شرایط و مقتضیات دانشگاه و ایجاد تعادل بین استقلال و مسئولیت‌پذیری
- توسعه ارتباطات و تعامل بین دانشگاه، صنعت، جامعه و محیط در راستای پاسخگویی به نیاز‌های جامعه و حل مسائل محیطی
ترویج فرهنگ همکاری و هم‌افزایی بین دانشگاه‌ها و سایر نهاد‌های دانش‌بنیان - توسعه روابط و تعاملات بین‌المللی دانشگاه‌ها و استفاده از ظرفیت‌های منطقه‌ای
- توجه به آینده‌نگری و رویکرد دانشگاه‌های نسل آینده (نسل پنجم)، ظرفیت‌سازی، نوآوری و دیجیتالی نمودن حکمرانی آکادمیک
- ایجاد فضایی مناسب برای ارتقای مشارکت ذینفعان مختلف مانند اساتید، دانشجویان، کارکنان و فارغل‌التحصیلان در فرآیند‌های تصمیم‌گیری
- توسعه سیاست‌ها و چارچوب نظری مناسب و رویکرد‌های جدید برای حکمرانی آکادمیک با توجه به شرایط و نیاز‌های محلی و ملی و ظرفیت‌سازی جهت سازگاری با تغییرات سریع و پیچیده در محیط خارجی و داخلی
- ارتقاء فرهنگ نوآوری و خلاقیت، ایجاد فرهنگ‌سازمانی مناسب و توسعه اخلاق مداری، ارزش‌گرایی، توسعه حرفه‌ای و... در حکمرانی آکادمیک.
گفتنی است این مقاله برگرفته از رساله دکتری با عنوان «آینده پژوهی حکمرانی آکادمیک در آموزش عالی ایران بر مبنای اکوسیستم نوآوری با رویکرد سناریونگاری» در گروه آموزش عالی دانشگاه علامه طباطبائی است، که نتایج آن در مجله «آموزش عالی ایران» منتشر شده است.
انتهای پیام/