پژوهشی نوآورانه در حوزه تقریب مذاهب اسلامی؛ تحلیل چالش‌ها و فرصت‌ها
خبرگزاری آنا؛ تقریب به وحدت، جمع و نزدیکی و عدم دوری و فاصله‌گیری اشاره دارد و کوششی است جدی برای تحکیم روابط میان پیروان مختلف مذاهب اسلامی از راه درک اختلاف‌های موجود میان خود و زدودن پیامد‌های منفی این اختلاف‌ها.
وحدت اسلامی به معنای تأکید و تکیه بر مشترکات مذاهب اسلامی با مطرح نکردن دیدگاه‌های متضاد است و به معنای انتخاب یک مذهب مشترک میان تمام مسلمانان نیست، در تقریب مذاهب اسلامی که علمای مذاهب اسلامی آن را پایه‌گذاری کرده‌اند، هدف نزدیک ساختن شیعیان و اهل سنت به یکدیگر و رفع اختلاف است و قصد آن نیست که یکی از مذاهب را از بین ببرند، مقصود آن است که اختلاف‌ها به صورت تفرقه و خشونت بروز نکند.
اکنون تقریب مذاهب اسلامی و وحدت آنها، آرمانی بلند و امیدی دیرینه است که گذشته از دلایل عقلی، ادله نقلی فراوانی نیز لزوم آن را روشن می‌سازد
مهم‌ترین مسئله در تقریب مذاهب این است که پیروان تمام مذاهب، دین واحد و اصول مشترک دارند. اختلاف در برداشت‌های کلامی، فقهی و تفسیری از طبیعت نظری آنهاست و نه از مذهب و چنین اختلافاتی طبیعی و گریزناپذیر است. در ایران پس از انقلاب اسلامی رسالت مجمع جهانی تقریب شامل؛ ارتقای سطح آشنایی و آگاهی و تعمیق و تفاهم بین پیروان مذاهب اسلامی و تقویت مذاهب اسلامی و احترام متقابل و تحکیم رشته‌های اخوت میان مسلمانان بدون هیچگونه تمایزی از لحاظ تعلقات فرقه‌ای، قومی یا ملی آنان به منظور رسیدن به امت واحده بوده است.
این مجمع عهده‌دار تلاش‌های تقریبی در جهان اسلام است و همه ساله با شرکت اندیشمندان اسلامی در ایران و یا دیگر کشور‌های اسلامی همایش‌های وحدت برگزار می‌کند. تاثیر این تحولات به استان سیستان و بلوچستان که به لحاظ وسعت یکی از بزرگ‌ترین استان‌های کشور با اکثریت جمعیت بلوچ و سنی مذهب هستند کم و بیش رسیده است.
{$sepehr_key_2070}
ارگان‌ها و سازمان‌های مختلف که در رأس آنها نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در زاهدان مرکز سیستان و بلوچستان است، عهده دار این فعالیت‌ها بوده که سالانه کارگاه‌ها و جلسات مختلف بین نخبگان دانشگاهی اهل سنت، سران طوائف، رجال اهل سنت و نمایندگان حاکمیت و دولت در جهت گسترش فعالیت‌های تقریبی صورت گرفته است.
ریشه تروریسم را نمی‌توان در اختلافات مذهبی دانست
چند سال اخیر، دانشگاه آزاد اسلامی و دانشگاه مذاهب زاهدان نیز به سهم خود فعالیت‌های چشمگیری داشته اند. استان سیستان و بلوچستان در بین استان‌های کشور دارای ویژگی‌های خاص و منحصربه‌فرد است از جهت پهناوری، مرز‌های بسیار حساس) زمینی-دریایی (شرایط امنیتی، وضعیت رنگین کمان قومیتی و مذهبی، مرزبانی و تاثیرگذاری بر شرایط امنیت ملی کشور، طمع دشمنان نسبت به این استان، خدمات نظام جمهوری اسلامی در این استان جای گفت‌وگو و بررسی دارد.
قوم بلوچ اکثریت جمعیت را در این استان که حدود ۶۵ درصد است و سنی مذهب از شاخه حنفی هستند، تشکیل می‌دهند. برقراری امنیت در مرز‌ها توسط طوایف و اقوام بلوچ از دیرباز وجود داشته و علمای مذهبی اهل تسنن و تشیع همواره بر وحدت و تقریب در قالب فعالیت‌های تقریبی تأکید دارند، اما با این حال اغلب این استان شاهد حضور و مانور تروریست‌ها و فعالیت‌های تروریستی که مورد حمایت قدرت‌های غربی هستند، قرار گرفته است که ریشه این تروریسم را نمی‌توان در اختلافات مذهبی دانست؛ بلکه ریشه آنها سیاسی و اقتصادی است.
حالا در رویدادی علمی قابل‌توجه، نخستین پایان‌نامه ارشد با موضوع تقریب مذاهب اسلامی در سیستان و بلوچستان با محور قوم بلوچ در دانشگاه آزاد اسلامی واحد زاهدان دفاع شد. این پژوهش ارزشمند که توسط عاطفه ریاحی دانش‌آموخته مقطع کارشناسی ارشد رشته علوم سیاسی این دانشگاه انجام شده است، چهارشنبه ۲8 شهریور ۱۴۰3 با حضور استادان راهنما و داور پایان‌نامه برگزار شد.
ریاحی در این پژوهش علاوه بر بررسی مبانی نظری تقریب مذاهب به تحلیل چالش‌ها و فرصت‌های موجود در این حوزه در استان سیستان و بلوچستان با تمرکز بر قوم بلوچ پرداخته است.
دانش‌آموخته مقطع کارشناسی ارشد رشته علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد زاهدان در تشریح چکیده این پژوهش و نتایج آن به خبرنگار خبرگزاری آنا گفت: اکنون تقریب مذاهب اسلامی و وحدت آنها، آرمانی بلند و امیدی دیرینه است که گذشته از دلایل عقلی، ادله نقلی فراوانی نیز لزوم آن را روشن می‌سازد.
اتخاذ تدابیر لازم و راهکار‌های عملی توسط مسلمانان
وی ادامه داد: در این راستا وظیفه مسلمانان آن است که با اتخاذ تدابیر لازم و راهکار‌های عملی، تقریب مذاهب را در پیکره دنیای اسلام حیاتی مجدد بخشند تا علاوه بر بازیابی اقتدار گذشته، مجالی را برای تاخت و تاز نهاد‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی غرب باقی نگذارد.
وظیفه مسلمانان آن است که با اتخاذ تدابیر لازم و راهکار‌های عملی، تقریب مذاهب را در پیکره دنیای اسلام حیاتی مجدد بخشند تا علاوه بر بازیابی اقتدار گذشته، مجالی را برای تاخت و تاز نهاد‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی غرب باقی نگذارد
ریاحی اظهار کرد: مقوله تقریب مذاهب اسلامی از مسائلی است که در ادبیات سیاسی و اجتماعی جهان اسلام سابقه طولانی دارد. تقریب بین مذاهب مختلف اسلامی در یک قرن اخیر از جانب متفکران اسلامی از زوایای مختلف مورد بحث و بررسی و تحلیل قرار گرفته است و در نتیجه موافقان و مخالفان زیادی در مقابل هم صف آرایی کرده‌اند.
این پژوهشگر افزود: ریشه این اختلافات را باید در تفاوت رویکرد‌ها و برداشت‌ها درباره تقریب و وحدت اسلامی، جست‌وجو کرد. وحدت و همزیستی دینی و مسالمت آمیز مسلمانان با یکدیگر و احیا و استحکام اصل اخوت و همبستگی اجتماعی بین مسلمانان یکی از دستورات صریح قرآن کریم به شمار می‌رود؛ اما اقدامات و تبلیغات وسیع دشمنان بیرونی و درونی وحدت جهان اسلام برای برانگیختن تعصبات فرقه‌ای، دشمن تراشی‌های کاذب از شیعه برای سنی، از سنی برای شیعه، تفرقه افکنی میان دولت‌های مسلمان و کوشش برای تشدید اختلافات و تبدیل آن به دشمنی‌ها و خصومت‌های لاینحل و... همه و همه موجب شده‌اند که اساسی‌ترین راهبرد تقویت و پاسداری از اتحاد مسلمانان و دستیابی به وحدت اسلامی که ((تقریب مذاهب اسلامی)) نامیده می‌شود، در طول تاریخ به‌ویژه در عصر جهانی‌شدن رسانه‌ها با چالش‌های متنوع و متکثری روبه‌رو شود.
رهیافتی مؤثر برای پایداری اتحاد مسلمانان
وی تأکید کرد که تبیین و تقویت عوامل وحدت‌بخش از سوی رسانه‌های جهان اسلام از یک سو و تضعیف اثربخشی عوامل بازدارنده و ضربه‌زننده به وحدت جهان اسلام از سوی دیگر که از منظر فعالیت‌های ژورنالیستی، برجسته‌سازی عناصر تقریب مذاهب اسلامی در فرآیند مدیریت پیام نامیده می‌شود، رهیافتی مؤثر برای پایداری اتحاد مسلمانان در عصر جهانی شدن رسانه‌ها محسوب می‌شود که حتی، قابلیت و توانایی مقابله با دست‌های آلوده و زبان‌های مزدوری که می‌خواهند به وحدت اسلامی ضربه بزنند را دارند.
ریاحی یادآور شد: این اختلافات فقط درباره فروع دین اتفاق می‌افتد؛ چراکه تمام فقها نسبت به اصول دین بر سلک واحدی بوده و اختلافاتی میان ایشان دیده نمی‌شود.
دانش‌آموخته علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی درباره اهمیت و ضرورت انجام این تحقیق عنوان کرد: ازآنجایی‌که درباره سیستان و بلوچستان کار پژوهشی در راستای تقریب مذاهب صورت نگرفته است؛ بنابراین این کار دارای اهمیت بود. از طرفی تبیین این مسئله که فعالیت‌های تروریستی که اغلب در سیستان و بلوچستان اتفاق می‌افتد و اکثریت معتقدند که ریشه مذهبی دارد در واقع ریشه سیاسی و اقتصادی دارند.
ترویج و گسترش اندیشه تقریب بین نخبگان و توده‌های مردم
وی اهداف مشخص این پژوهش و تحقیق را توصیف و ریشه‌یابی و تبیین خشونت سیاسی که به نام مذاهب اسلامی در منطقه بلوچستان صورت می‌گیرد، دانست و اضافه کرد: ترویج و گسترش بیشتر اندیشه تقریب بین نخبگان و توده‌های مردم و آگاه کردن آنها از توطئه‌های تفرقه انگیز و همچنین رفع بدبینی‌ها و شبهات میان پیروان مذاهب اسلامی از دیگر اهداف بود.
تبیین و تقویت عوامل وحدت‌بخش از سوی رسانه‌های جهان اسلام از یک سو و تضعیف اثربخشی عوامل بازدارنده و ضربه‌زننده به وحدت جهان اسلام از سوی دیگر که از منظر فعالیت‌های ژورنالیستی، برجسته‌سازی عناصر تقریب مذاهب اسلامی در فرآیند مدیریت پیام نامیده می‌شود، رهیافتی مؤثر برای پایداری اتحاد مسلمانان در عصر جهانی شدن رسانه‌ها محسوب می‌شود
این دانش‌آموخته علوم سیاسی جنبه نوآوری پژوهش حاضر را موضوع تقریب مذاهب اسلامی در سیستان و بلوچستان با تکیه بر قوم بلوچ دانست که در هیچ جایی ثبت نشده است؛ بنابراین این پژوهش در نوع خود کاری جدید تلقی می‌شود.
ریاحی در تشریح نتایج این پژوهش به آنا گفت: در ایـن پژوهـش این نـتیجه حاصل شد که اختلاف بین شیعه و اهل تسنن بیشتر ناشی از سوءبرداشت‌ها و عدم اطلاعات درست و کافی از منابع یـکدیگر است. اختلافات شیعه و اهل تسنن ناشی از فروع است تا از اصول و ایـنکه بـعضی از اشـخاص به خاطر بعضی از منافع باعث تفرقه بین مسلمانان شده و برخی از مفهوم و اصلاحات را دستاویزی برای اختلافات کـرده‌انـد.
این پژوهشگر علوم سیاسی ادامه داد: طرح اختلاف بین مذاهب اسلامی از جنایاتی است که به دست قدرتمندان که از اخـتلاف بـین مـسلمانان سود می‌برند، ایجاد شده است و هر روز بر آن دامن می‌زنند و در هر مقطع به امید آنکه اسـاس وحدت مسلمین را از پایه ویران کنند، طرحی برای ایجاد اختلاف عرضه می‌دارند؛ بنابراین بـر مسلمانان و به‌خصوص علمای عصر فـرض اسـت که در زمینه دسیسه‌های مخالفان و دشمنان با بیداری و هوشیاری لازم حرکت کنند و از هرگونه غفلت پرهیز کنند.
علما و دانشمندان جهان اسلام در راه نجات بشر تلاش کنند
وی تأکید کرد: علما و دانشمندان سراسر جهان اسلام باید یکدل و یک‌جهت در راه نجات بشر تلاش کنند و در این راه از تـعصبات بی‌جا و زیاده‌طلبی و هوا‌های نفسانی پرهیز کنند و بدانند که به حقیقت فساد عالِم باعث فساد عالَم می‌شود.
ریاحی گفت: وجود اختلافات در بسیاری از موارد معقول و طبیعی است و نباید صرف وجود اختلاف نظر در فروع باعث تفرقه در صفوف مسلمین شود و مسلمانان جهان به خصوص علمای اسلام باید با محور قراردادن اصول و متن اصلی دین و قرآن تمام فرقه‌های اسلامی را مسلمان دانسته و یکدیگر را برادر هم بدانند و وظایف برادری را در مورد هم بجا آورند. بدیهی است که وظایف برادران، اختلاف و دشمنی و کینه توزی نیست؛ بلکه همدلی و مهربانی و غمخوار یکدیگر بودن است.
احمدرضا طاهری استاد راهنمای این پایان‌نامه هم با تبریک به دانش‌آموخته علوم سیاسی واحد زاهدان بر اهمیت همزیستی مسالمت‌آمیز و پرهیز از برجسته‌سازی اختلافات تأکید و اظهار کرد: در جامعه‌ای متنوع مانند سیستان و بلوچستان، اصل بر این است که با وجود تفاوت‌ها در کنار هم باشیم و به دنبال توسعه و آبادانی باشیم.
ضیا خزاعی عضو هیئت علمی گروه علوم سیاسی و استاد داور این پایان‌نامه نیز با اشاره به اهمیت تمرکز بر مشترکات دینی بر لزوم پرهیز از مفاهیم قدیمی و اختلاف‌برانگیز تأکید و خاطرنشان کرد: در دنیای امروز، تنها راه نجات جوامع اسلامی، تمرکز بر مشترکات فراوانی است که بین مذاهب مختلف وجود دارد.
انتهای پیام/