بررسی نقاط قوت و ضعف مراکز خدمات بهزیستی

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم وفناوری آنا؛ مراکز مثبت زندگی یکی از انواع تشکل‌های اجتماعی است که از سال ۱۳۹۹ با تولی گری سازمان بهزیستی در ایران ایجاد شدند تا از این طریق دولت بتواند از نیاز‌های رفاهی و اجتماعی نیازمندان، جوانان و زنان بی سرپرست و سرپرست خانواده و معلولان کشور مطلع شده و متناسب با نیاز‌های شناسایی شده توسط این مراکز، خدمت مناسبی را برای جامعه هدف فراهم کند، اما این مراکز حدود ۴ سال پس از تشکیل در شرایط نابسامانی قرار دارند. افزایش روند تعطیلی این مراکز و گریز نیروی انسانی از مراکز مذکور یا شکایت‌های متعدد مددکاران و کارکنان این مراکز درخصوص پرداخت نامناسب حقوق و دستمزد باعث شده تا این مراکز، خود به بخشی از مشکلات کشور اضافه شوند. به منظور رفع مشکلات موجود و توسعه کارایی مراکز مزبور، دفتر مطالعات اجتماعی مرکز پژوهش‌های مجلس، سلسله مطالعاتی را به منظور بررسی وضعیت حقوقی، اداری و مالی این مراکز در دستور کار قرار داد.

مرکز پژوهش‌های مجلس در پژوهشی عنوان «ترسیم و آسیب‌شناسی مراکز خدمات بهزیستی (مثبت زندگی)، ۲. بررسی نقاط قوت و ضعف» بیان می‌کند که از سال ۱۳۹۸ تا امروز بیش از ۲۵۰۰ مرکز در ۴۴۲ شهر، ایجاد و به‌واسطه اشتغال بیش از ۱۰ هزار نفر به حدود یک میلیون خانواده تحت پوشش سازمان بهزیستی خدمت رسانی کرده‌اند. مطالعات مرکز پژوهش‌ها در سال ۱۴۰۲ حکایت از آن دارد که حدوداً چهار سال پس از تأسیس اولین مراکز در کشور، در حال حاضر وضعیت عملکردی، مالی و ساختاری این مراکز مناسب نیست و بسیاری از این مراکز در شرف تعطیلی هستند و برخی دیگر نیز عملکردی پایین‌تر از حد انتظار دارند.

این گزارش مطرح می‌کند که سازمان بهزیستی به‌عنوان متولی سلامت اجتماعی، آنها را به‌عنوان شریک اجتماعی آن‌گونه که باید به رسمیت نمی‌شناسد و بعضاً رفتار دستوری با مراکز مذکور دارد و تکالیف زیادی را به آنها واگذار کرده، اما توان جبران خدمات آنها را نیز ندارد. خلأ‌ها و نقص‌های قوانین و مقررات مرتبط با تأسیس و فعالیت آنها منجر به سردرگمی فعالان اجتماعی شده‌است. محدودیت‌های حقوقی برای تأمین مالی مراکز در کنار کسری بودجه سازمان بهزیستی برای تأمین مالی مراکز جبران خدمات آنها، ادامه کار را برای مراکز تقریباً غیرممکن ساخته‌است. مسائل و مشکلات فراوان مراکز منتج به هدر رفت سرمایه‌های اجتماعی و اقتصادی کشور شده‌است. 

در این گزارش آمده است که نتایج این تحقیق حکایت از آن دارد که بستر اجتماعی و الگوی کسب‌وکار محله‌محور مراکز مذکور، مهم‌ترین نقطه قوت آنها به‌شمار می‌آید و در صورتی که مشکلات مالی و عملکردی آنها برطرف شود و به سطحی از کارآمدی برسند؛ ظرفیت‌های فراوانی برای کاهش مسائل اجتماعی کشور دارند. اهم این ظرفیت‌ها به این شرح است؛ افزایش عام‌گرایی اجتماعی، بده‌بستان اجتماعی و اعتماد عمومی در کشور، افزایش اعتماد بین‌فردی، اعتماد به‌گروه‌ها و درنهایت افزایش سرمایه اجتماعی، ترویج کسب‌وکار اجتماعی به‌جای کسب‌وکار‌های صرفاً اقتصادی و سودمحور، آمایش مستمر و پویای سلامت اجتماعی در کشور، کاهش اعتبارات عمومی به‌موجب توانمندسازی مددجویان و بی‌نیاز کردن آنها از دریافت مستمری و کمک‌هزینه‌های جبران خدمات (یارانه) دولتی. 

این گزارش در ادامه به ضعف‌ها و چالش‌های مرتبط با تأسیس و فعالیت این مراکز اشاره کرده که به این شرح است؛ بی‌اعتمادی مراکز به دولت و مشخصاً سازمان بهزیستی و بالعکس، حکمرانی نامناسب امور اجتماعی در کشور، فقدان قوانین و مقررات جامع و مانع در زمینه تأسیس و فعالیت مراکز، نظام بودجه‌ریزی نامناسب و کسری اعتبارات مورد نیاز برای هدایت و حمایت از مراکز، ساختار و فرایند‌های نامناسب ارزیابی و مدیریت عملکرد مراکز، الگوی تأمین مالی نامتوازن و نادرست مراکز، سازماندهی نامناسب نظام حرفه‌ای در قالب کانون سراسری مراکز مثبت زندگی، کمبود نیروی انسانی شایسته و حرفه‌ای برای فعالیت‌های اجتماعی موضوع کار مراکز. 

این گزارش به‌منظور رفع چالش‌ها و تقویت ظرفیت مراکز مثبت زندگی برای بهزیستی و بهبود سلامت اجتماعی کشور، راهکار‌هایی را ارائه می‌دهد که به این شرح است؛ تبدیل مراکز به تشکل‌های محله‌محور و تکمیل فرایند اصلی خدمات بهزیستی در بستر مراکز مثبت زندگی از مرحله شناسایی تا تأمین نیاز، تصویب آیین‌نامه تأسیس و فعالیت مراکز خدمات بهزیستی (مثبت زندگی) در هیئت‌وزیران، واگذاری مأموریت رصد، آمایش و ارزیابی آسیب‌های اجتماعی در سطح محلی به مراکز و در سطح ملی به کانون مراکز، پذیرش مراکز به‌عنوان شریک اجتماعی سازمان بهزیستی و مشارکت دادن کانون مراکز و مؤسسات خدمات؛ بهزیستی در فرایند‌های تصمیم‌گیری و نظارت بر عملکرد ذی‌نفعان دولتی و غیردولتی حوزه مربوطه، تعیین استاندارد‌های عملکردی در جهت توانمندسازی جامعه هدف بهزیستی با مشارکت ساختارمند کانون‌های کشوری مراکز و مؤسسات، تعیین قیمت‌تمام شده یا هزینه انجام شده خدمات بهزیستی با مشارکت کانون مراکز و مؤسسات، عقد قرارداد خرید خدمات اجتماعی از مراکز و مؤسسات متناسب با استاندارد‌های عملکردی و براساس قیمت‌تمام‌شده خدمات واگذار شده، جبران خدمات ارائه شده مراکز بر مبنای کیفیت عملکردی، شفافیت و انضباط مالی، ارزیابی و رتبه‌بندی مراکز و مؤسسات با مشارکت مؤثر و ساختارمند تمامی ذی‌نفعان، افزایش کمک‌هزینه جبران خدمات (یارانه) واگذار شده به مراکز و مؤسسات به‌منظور کاهش فاصله میان هزینه انجام شده مراکز و کمک‌هزینه جبران خدمات پرداختی به آنها.