ممنوعیت کار کودکان از قانون تا عمل/ کار، سهم آنها از کودکی

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری آنا، سازمان جهانی کار در سال ۲۰۰۲، روز ۱۲ ژوئن(23خرداد) را با هدف افزایش آگاهی مردم به عنوان روز مبارزه با کار کودک اعلام کرد.

بر اساس آخرین گزارش این سازمان، ۱۶۸ میلیون کودک در سراسر دنیا در حوزه‌های مختلفی از جمله کشاورزی و کار در کارخانه تا ارائه خدمات و ساختمان‌سازی، مشغول کارند. سازمان جهانی کار، به همین دلیل شعار امسال روز جهانی مبارزه با کار کودک را «پایان دادن به کار کودک در چرخه اقتصاد، مسئولیت تک‌تک افراد» اعلام کرده است.

یشترین کودکان کار، در کشورهای آسیایی و حوزه اقیانوسیه زندگی می کنند که جمعیت آنها به طور تقریبی ۷۸ میلیون نفر یا ۹.۳ درصد جمعیت کودکان جهان است.

همچنین برآوردها نشان می دهد، 13 میلیون نفر از کودکان کار (8.8 درصد) در کشورهای آمریکای لاتین و حوزه کاراییب و 9.2 میلیون نفر (8.4 درصد) از این کودکان در کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا زندگی می کنند. کار کودکان به تفکیک جنسیت نشان می دهد تعداد کودکان کار دختر نسبت به سال 2000 میلادی 40 درصد و پسران 25 درصد کاهش یافته است.

مفهوم کودک کار چیست؟

جاوید سبحانی، عضو انجمن حمایت از حقوق کودکان در این زمینه‌ به خبرنگار آنا می‌گوید: هر نوع فعالیت اقتصادی و غیر اقتصادی که کودک را از فرآیند رشد طبیعی محروم کند و به تبع آن کودک را از تحصیل و تفریح باز دارد به معنای کار کودک محسوب می‌شود که به اشکال مختلفی در جهان دیده می‌شود از جمله کارهای اجباری مانند کودکان فقیری که پس از زمان مدرسه مشغول به کار می‌شوند و شب به کانون خانواده باز می‌گردند که این کودکان بزهکار نیستند و تنها به دلیل فقر خانواده مجبور به کار هستند.

همچنین کودکان کارگر خیابانی که پیوندهای خانوادگی آنان در حال گسست است و کودکان خیابانی که به همراه خانواده خود در خیابان زندگی و کار می کنند و در نهایت کودکانی که به صورت تمام وقت در خیابان زندگی می‌کنند و خانواده‌ای ندارند و یا به صورت مستقل یا از سوی گروه‌های خاصی مدیریت می‌شوند که اغلب این کودکان در معرض بزهکاری هستند.

40 درصد کودکان خیابان، خارجی هستند

روزبه کردونی، مدیرکل دفتر امور آسیب‌های اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی به آنا می‌گوید: بر اساس تحقیقات به عمل آمده از سوی برخی محققان کشور پیرامون کودکان خیابانی در شهر تهران مشخص شده، حدود 60 درصد کودکان خیابان در کشور، ایرانی هستند که کودکان بین 10 تا 14 سال 45 درصد کل کودکان خیابانی را شامل می‌شوند، همچنین 34 درصد از کودکان خیابانی در حال تحصیل هستند و 40 درصد ترک تحصیل کرده‌اند.

وی معتقد است: بیشتر کودکان کار به کارهای متعارف به ویژه دستفروشی و باربری مشغولند که بر اساس قوانین تجارب جهانی بر اهمیتِ نقشِ برنامه‌های کمک مالی نقدی و غیرنقدی در ایجاد حداقل حمایت‌های اجتماعی در کاهش کار کودک تاکید می‌شود.

فقر خانواده یکی از ریشه‌های کار کودکان است

سبحانی با انتقاد از عدم برنامه‌ریزی سیاست‌گذاران برای کاهش جمعیت کودکان کار می‌گوید: زمانی که سیاست‌گذاری و برنامه مشخصی برای رشد کودکان در نظر گرفته نشده باشد برای فعالان و بنگاه‌های اقتصادی تفاوتی ندارد که برای ادامه عملکرد خود کودکان را به کار گیرند زیرا در جامعه تقاضای گروه‌های اقتصادی برای سود بیشتر است و با توجه به اینکه کودک یک نیروی کار منفعل و ارزان قیمت و کم هزینه است بیشتر از قشرکودکان برای کار استفاده می‌کنند و این موضوع ناشی از ضعف دستگاه‌های نظارتی بر کار کودک است.

وی به ریشه‌های گرایش کودکان به کار اشاره و بیان می‌کند: مسایل اقتصادی از جمله فقر خانواده، بیکاری والدین و اعتیاد والدین موجب تقویت کار کودک در جامعه می‌شود و کودکان را از مناسبات آموزشی و علمی به سوی فعالیت‌های اقتصادی سوق می‌دهد.

علی پسر نوجوان 10 ساله‌ای که هر روز عصر در اطراف میدان فردوسی کلوچه و دونات تازه می‌فروشد به خبرنگار آنا می‌گوید: «مشکلات زندگی از من یک مرد ساخته است، تصور کن فرزند اول خانواده‌ای باشی که وضعیت زندگی‌شان خیلی بد باشد، آن وقت به این فکر می‌افتی که برای نجات خانواده‌ات دست به هر کاری بزنی. تازه من هر ماه علاوه بر پس انداز شخصی، نیمی از درآمد خود را به خانواده‌ام می‌دهم چون پدرم پیر است و توانایی کار کردن ندارد.»

نداشتن آمار کودکان کار ضعف وزارت کار است

سبحانی، عضو انجمن حمایت از حقوق کودکان معتقد است: تجربه سایر کشورهای جهان نشان می‌دهد که می ‌توان با برنامه ریزی و سیاست‌گذاری از روند رشد کار کودکان جلوگیری کرده و یا آن را کنترل کرد. نداشتن آمار و بانک اطلاعاتی از تعداد کودکان کار و خیابان در کشور یکی از ضعف‌های وزارت کار و رفاه اجتماعی است زیرا تا آمار و تعداد اصلی این کودکان مشخص نشود نمی‌توان برنامه ریزی صحیح و متناسبی برای آن در نظر گرفت.ارائه نظام آماری مناسب برای پایش و بررسی این پدیده وجود ندارد زیرا آمارهای موجود در زمینه کودکان کار نیز عمدتا از سوی نهادهای غیر رسمی منتشر شده است که قابل استناد نیست و ناشی از تخمین‌های نظری است.

یک‌‌میلیون‌ و ٧٠٠ ‌هزار کودک در ایران درگیر کار هستند

فاطمه دانشور، فعال اجتماعی و عضو هیأت‌مدیره اتاق بازرگانی تهران پیش از این اعلام کرده بود طبق آخرین اطلاعات مرکز آمار ایران، یک‌‌میلیون‌ و ٧٠٠ ‌هزار کودک در ایران به صورت مستقیم درگیر کار هستند و بررسی‌ها نشان می‌دهد هر کودک ماهانه ٨٠ تا 1‌00 هزار تومان درآمد دارد. به گفته او، تصور وجود باندهای سوءاستفاده از کودکان کار اشتباهی است و ٩٠ درصد این کودکان دارای خانواده هستند. ٣٠ درصد کودکان کار دارای والدین با سابقه محکومیت هستند و ٤٠ درصد نیز دارای والدین بی‌سواد یا کم‌سواد هستند، ٨٥ درصد کودکان کار ایرانی و مابقی از سایر کشورها هستند. ایران هنوز به مقاوله‌نامه ١٣٨ درباره کار کودک نپیوسته ولی به‌طور مشخص در ماده ٧٩ قانون کار بیان شده اشتغال کودکان زیر ١٥ سال ممنوع است و در این موضوع ماده ٨٤ به شرایط کار نوجوانان می‌پردازد و در این زمینه ارائه حمایت‌های ویژه مورد تأکید قرار دارد. همچنین ایران به کنوانسیون حقوق کودک نیز پیوسته و می‌توان گفت ایران تقریبا به تمام مقاوله‌نامه‌های اصلی بین‌المللی در حمایت از کار کودکان پیوسته است.