منتفع نشدن کشور از محدودیت عرضه گاز طبیعی به صنعت پتروشیمی

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم وفناوری آنا؛ کشور ایران دارنده اولین ذخایر نفت و گاز جهان است. به صورت تفکیکی نیز ایران با داشتن ۱۵۸ میلیارد بشکه نفت خام رتبه چهارم نفت و با داشتن ۲۶ تریلیون متر مکعب گاز طبیعی، رتبه دوم گاز طبیعی را در بین کشور‌های جهان داراست.

در سالیان اخیر یکی از سیاست‌های بسیار مهم کشور در بخش انرژی، استفاده از گاز طبیعی برای دستیابی به اهداف رشد و توسعه بود و بر این اساس عمدتا تلاش شده است تا نقش و جایگاه این حامل انرژی در سبد مصرف انرژی تقویت شود و به تبع چنین وضعیتی نقش نفت خام در مصارف داخلی کاهش یافته است.

در این راستا مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی، تحقیقی را تحت عنوان «بررسی عدم النفع کشور از محدودیت عرضه گاز طبیعی به صنعت پتروشیمی» که توسط فریدون اسدی و همکارانش در مرداد ۱۴۰۳ تهیه شده است را به بررسی هزینه فرصت دولت و بخش خصوصی و در نتیجه کل کشور از محدودیت‌های عرضه گاز طبیعی به صنعت پتروشیمی و ارائه راهکار‌های رفع آن پرداخته است که ماحصل آن را در ادامه می‌خوانید:

این گزارش بیان می‌کند مصرف گاز طبیعی بدون احتساب گاز‌های گمشده در سال ۱۴۰۰ به ۲۳۰ میلیارد متر مکعب در روز رسیده است. در واقع طی ۲۰ سال و در دو دهه آخر قرن ۱۴ شمسی، مصرف گاز طبیعی به جز در سال ۱۳۹۱ به طور پیوسته افزایش یافته است.

این گزارش می‌افزاید که درسال ۱۳۹۹، گاز طبیعی از عرضه انرژی اولیه کشور که معادل ۲۴۹۵ میلیون بشکه معادل نفت خام است، سهمی ۶۷ درصدی داشت. 

چنانچه مشتقات حاصل از گاز غنی همانند میعانات و مایعات گازی که در زمره گاز طبیعی محسوب شود، سهم گاز درعرضه انرژی اولیه کشور معادل ۸۶.۷%خواهد بودکه به صورت متان، اتان، پروپان، بوتان و𝐶۵ در بخش‌های مختلف کشور مورد استفاده قرار میگیرد.

مصارف گاز طبیعی کشور که در سال ۱۴۰۰ بالغ بر ۷۳۳ میلیون متر مکعب در روز بوده است، عمدتا شامل مصرف بخش ساختمان و نیروگاهی میباشد. شایان ذکر است که برق تولیدی نیروگاه‌ها نیز عمدتا صرف تأمین تقاضای ساختمان وصنعت می‌شود که این مهم را درنمودار ذیل به وضوح قابل مشاهده است.

این گزارش همچنین در مورد نقش صنعت پتروشیمی در اقتصاد کشور اشاره دارد که ظرفیت تولید صنعت پتروشیمی ایران در پایان سال ۱۴۰۱ به عدد ۹۱.۵ میلیون تن و طی پنج ماه ابتدایی سال ۱۴۰۲ با افتتاح چند طرح در پتروشیمی به بیش از ۹۲ میلیون تن رسیده است.

با توجه این اطلاعات مهم باید گفت که صنعت پتروشیمی از ابعاد مختلفی در اقتصاد ایران نقش آفرینی می‌کند که مهمترین آنها درآمدزایی برای دولت، ارزآوری، درآمد بازنشستگان، رونق بازار سرمایه، تحریک تقاضای فناورانه داخلی، تأمین صنایع پایین دستی واشتغالزایی است.

این گزارش اشاره دارد که بر اساس کتاب سال ۱۴۰۰ صنعت پتروشیمی، ظرفیت اسمی این صنعت درآن سال برابر ۹۰.۲ میلیون تن در سال بوده است، اما تنها ۷۲.۴%از آن فعال بوده است که ۶۵.۳ میلیون تن محصول پتروشیمی تولید شده است. این بدان معناست که ۲۴.۹ میلیون تن از ظرفیت اسمی صنعت پتروشیمی خالی باقی مانده است.

با احتساب امکان‌پذیری تولید برای مجتمع‌های تازه تأسیس ظرفیت خالی ۲۳.۵ میلیون تن است. با مقایسه نرخ بهره برداری صنعت پتروشیمی با سایر صنایع در ایران مشخص می‌شود که کلیه صنایع انرژی‌بر دیگر مانند صنعت سیمان، آهک و گچ، محصولات فلزی، و کاشی و سرامیک نرخ‌های بهره برداری بیشتری نسبت به صنعت پتروشیمی دارند و در نتیجه ظرفیت کمتری از آنها خالی باقی می‌ماند.

بنا بر این گزارش ایران سومین تولیدکننده گاز طبیعی در دنیا است که پس از ایاات متحده و روسیه، بالاتراز چین، کانادا و قطر قرار گرفته است. اما این میزان از تولید، همچنان تقاضای کشور را پاسخگو نیست. افزایش تولید گاز طبیعی در کشوربه دلیل افت فشار پارس جنوبی که حدود ۷۵%از کل تولید گاز خام کشور را تشکیل میدهد، تا حدودی متوقف شده است.

کاهش رشد تولید گاز طبیعی در کشور به دلیل فقدان سرمایه گذاری کافی در طرح‌های توسعه میادین جدید و نگهداشت میادین قبلی به ویژه پارس جنوبی رخ داده است.

واردات گاز طبیعی از مسیر خطوط لوله به دلیل محدودیت خطوط گاز وارداتی و عدم وجود پایانه‌های دریافت LNG نیز بسیار محدود است و تأمین گاز طبیعی کاملا بر تولیدات داخلی متکی است. از این رو دیگر عرضه گاز طبیعی کشور پاسخگوی تقاضای صعودی نیست.

به طور کلی با عدم سرمایه گذاری مجدد در پارس جنوبی و کند شدن روند توسعه میادین جدید، شکاف میان عرضه و تقاضای گاز طبیعی در ماه‌های سرد سال افزایش خواهد یافت و سپس متوسط تقاضای کل سال از متوسط عرضه کل سال پیشی خواهد گرفت وعمق ناترازی افزایش خواهد یافت.

همچنین در این گزارش به ارائه راهکار‌هایی برای بخش خصوصی به منظور کاهش ناترازی گاز و عدم اعمال محدودیت گاز زمستانی صنعت پتروشیمی پرداخته شده است.

مشارکت شرکت‌های پتروشیمی در طرح‌های ذخیره سازی تحت الارضی گاز طبیعی با تسهیل وزارت نفت میتواند فرصت مناسبی برای تأمین پایدارگاز طبیعی در ماه‌های سرد باشد. در ادامه فهرست طرح‌های افزایش ظرفیت ذخیره سازی گاز طبیعی در مخارن تخلیه شده و تخلیه نشده در جداول زیر آمده است.

با توجه به جداول فوق، مشارکت صنعت پتروشیمی تنها در توسعه ظرفیت ذخیره سازی گاز طبیعی در مخازن هیدروکربوری تخلیه نشده، می‌تواند کلیه مصارف این صنعت در ماه‌های سرد را پوشش دهد.

یک مجتمع متعارف تولیدکننده متانول با ظرفیت 1.65 میلیون تن در سال، قادر است طی سه ماه تعطیلی اجباری در فصل سرد، ۴۱۳ هزار تن محصول تولید کند که با فرض قیمت ۲۲۰ دلاری و حاشیه سود ۱۰ درصدی، حداقل ۹ میلیون دلار سود از دست می‌دهد.

از طرفی یک مجتمع تولیدکننده اوره با ظرفیت ۱.۰۷۵ میلیون تنی در سال، قادر است طی سه ماه تعطیلی اجباری در فصل سرد، ۲۶۹ هزار تن محصول تولید
کند که با فرض قیمت ۳۰۰ دلاری و حاشیه سود ۲۰ درصدی، حداقل ۱۶ میلیون دلار سود از دست می‌دهد.