ایران در همه جوانب تولید علم از ترکیه پیشی گرفته است

به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، توسعه علمی یک کشور نیازمند رشد ابعاد مختلف تولید علم در آن کشور است. در این میان برخی کشورها آگاهانه یا ناآگاهانه الگوی رشد کمی را به عنوان راهبرد توسعه علمی شان برگزیده‌اند. مقایسه جمهوری اسلامی ایران و ترکیه در فاصله سال های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۵ در دو پایگاه استنادی آی.اس.آی و اسکوپوس نشان می‌دهد که کشور در ابعاد اثرگذاری علمی، دیپلماسی علمی و تولید علم صنعتی برتر از ترکیه عمل کرده است.

براساس اطلاعات پایگاه استنادی اسکوپوس ایران از سال ۲۰۱۱ تاکنون کمیت تولید علم بیشتری نسبت به ترکیه تولید کرده است، اما براساس پایگاه استنادی آی.اس.آی کمیت تولید علم ترکیه بیش از ایران است.

رشد کمیت تولید علم از شروط لازم برای توسعه علمی است، اما شرط کافی نیست. سند سیاست‌های کلان علم و فناوری ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری نیز بر ابعاد مختلف توسعه علمی تاکید دارند و توسعه علمی در مسیر ایجاد ثروت و قدرت با حفظ ارزش‌های اسلامی را مورد توجه قرار داده‌اند.

استخراج اطلاعات از پایگاه آی.اس.آی نشان می‌دهد که رشد کمیت علم ترکیه در سال ۱۹۹۰ از مرز هزار مدرک گذشت که ۰.۱٪ ( یک دهم درصد) از علم دنیا را شامل می‌شد. در سال ۱۹۹۳ تولید علم ترکیه دو برابر شد. در سال ۱۹۹۶ میزان تولید علم ترکیه به ۴۰۹۰ مورد رسید. در سال ۱۹۹۹ ترکیه توانست ۰/۵٪ (نیم درصد) از علم دنیا را تولید کند. در سال ۲۰۰۲ تولید علم ترکیه از مرز 10هزار مدرک گذشت و در سال ۲۰۰۴ سهم این کشور از علم دنیا از مرز ۱٪ عبور کرد. در سال ۲۰۱۵ ترکیه ۳۹۱۲۳ مدرک تولید کرده است که ۱/۷٪ از علم دنیا را شامل می‌شود.

هر چند فاصله کمیت تولید علم ایران و ترکیه در پایگاه آی.اس.آی در حال کاهش است، اما براساس این پایگاه ترکیه از کمیت تولید علم بیشتری نسبت به ایران برخوردار است. در سال ۲۰۰۴ اختلاف علم دو کشور بیش از ۱۱۰۰۰ مدرک بود، اما هم اکنون در سال ۲۰۱۵ این اختلاف به زیر ۵۰۰۰ مدرک رسیده است.

براساس اطلاعات مستخرج از پایگاه استنادی اسکوپوس کمیت تولید علم ایران از ترکیه پیشی گرفته است. ایران در سال ۲۰۰۰ تنها ۰/۱۴٪ از علم دنیا را تولید می‌کرد. این رقم در سال ۲۰۱۰ به ۱/۲٪ از کل کمیت علم دنیا رسید. در فاصله سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۵ سهم ایران از کل تولید علم دنیا از مرز ۱/۵٪ عبور کرد. هم اکنون در سال ۲۰۱۶ سهم ایران از کل تولید علم دنیا ۱/۹٪ است.

علیرغم افزایش کمی تولیدات علمی ترکیه، کیفیت یا اثرگذاری تولیدات علمی این کشور رشد نکرده است. در حال حاضر اثرگذاری علمی اصلی‌ترین شاخص مرجعیت علمی است. براساس اطلاعات پایگاه استنادی اسکوپوس، در سال ۲۰۰۰ رتبه اثرگذاری تولیدات علم ایران ۴۶ بود. این رتبه در سال ۲۰۱۰ به ۲۸ رسید و در سال ۲۰۱۱ مجددا ارتقا یافته و به ۲۴ رسید. در سال ۲۰۱۳ رتبه اثرگذاری علم ایران دوباره افزایش یافته و به ۲۳ رسید. در آخرین محاسبات انجام شده در سال ۲۰۱۴ رتبه اثرگذاری علم ایران ۲۲ است.

براساس همین پایگاه، ترکیه در سال ۲۰۰۰ رتبه ۲۹ اثرگذاری علم دنیا را در اختیار داشت. رتبه اثرگذاری علم ترکیه تا سال ۲۰۱۰ به رقم ۲۵ رسید، اما کیفیت تولیدات علمی ترکیه سیر نزولی را طی کرد به نحوی که رتبه این کشور در بازه زمانی ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۳ به جایگاه ۲۸ نزول کرده و در ادامه با این روند نزولی در سال ۲۰۱۴ ترکیه به رتبه ۲۹ دنیا رسید.

تولید علم صنعتی یکی از مهمترین مولفه‌های تولید علم مدرن را تشکیل می‌دهد و می‌بینیم که در سند سیاست‌های کلان علم و فناوری تبدیل علم به ثروت خواسته شده است. علم صنعتی به علمی اطلاق می‌شود که از سوی حداقل یک پژوهشگر از یک صنعت تولید می‌شود. عمده این تحقیقات از سوی مراکز تحقیق و توسعه صنایع تولید و همانند تولید علم دانشگاهی در مجلات معتبر بین‌المللی منتشر می‌شوند.

بررسی اطلاعات تولید علم صنعتی ایران و ترکیه در پایگاه استنادی آی.اس.آی نشان می‌دهد که هر چند در فاصله زمانی ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۲ ترکیه با ۱۸۷ مورد تولید علم صنعتی از ایران برتر بود، اما در بازه زمانی ۲۰۱۴-۲۰۱۲ ایران ۱/۵ ( یک و نیم ) برابر ترکیه تولید علم صنعتی داشته است. در این دوره زمانی ترکیه تنها ۱۴۷۶ مورد علم صنعتی تولید کرده بود، در حالیکه جمهوری اسلامی ایران در همین دوره زمانی ۲۳۰۹ مورد علم صنعتی تولید کرده بود.

یکی دیگر از مولفه‌های علم مدرن، دیپلماسی علمی است. تعاملات علمی در سند سیاست‌های کلان علم و فناوری به صورت صریح و روشن نیز مورد تاکید قرار گرفته‌اند. براساس اطلاعات مستخرج از پایگاه استنادی اسکوپوس سهم دیپلماسی علمی از کل تولید علم کشور از ۱۹٪ در سال ۲۰۰۱ به ۲۱٪ در سال ۲۰۱۴ افزایش یافته است، در حالیکه در سال ۲۰۰۱ این رقم برای ترکیه ۱۳٪ بود و در سال ۲۰۱۴ به ۲۰٪ رسیده است.

براساس اطلاعات مستخرج از پایگاه استنادی آی.اس.آی، از نظر سهم دیپلماسی علمی از کل تولید علم، ایران برتر از ترکیه عمل کرده است. در سال ۲۰۱۵ سهم دیپلماسی علمی از کل تولید علم دنیا ۲۲٪ است. این بدان معنی است که ۲۲٪ تولید علم دنیا با مشارکت حداقل دو کشور صورت پذیرفته باشد این رقم برای ایران در همین سال ۲۳٪ و برای ترکیه ۲۰٪ است.

هر چند کمیت تولید علم و رشد آن از اهمیت بسزایی برخوردار است، اما این کمیت باید هوشمندانه تولید شده و رشد یابد. مهمترین هدف نظام آموزش عالی مبتنی بر اسناد بالادستی و همچنین روند جهانی تولید علم، تبدیل علم به ثروت و قدرت است که به تنهایی و با تاکید محض بر افزایش کمی حاصل نمی‌شود.

بنابراین، علاوه بر تاکید بر رشد کمی تولید علم بایستی سایر ابعاد توسعه علمی نیز مد نظر قرار گیرد که عبارتند از تولید علم کاربردی، اثرگذاری علم تولید شده و همچنین تبدیل علم به قدرت از طریق دیپلماسی علمی. ترکیه را می‌توان مثالی از کشورهایی دانست که به جای تاکید بر توسعه همه جانبه، بیش از هر چیز به افزایش کمی تولید علم می‌‌اندیشد.