لزوم حل چالش‌های کشور به کمک همگرایی علوم
خبرگزاری علم و فناوری آنا_ نادیا عابد؛ سیستم آموزشی مطلوب و با کیفیت در دانشگاه‌های جهان یکی از اصلی‌ترین عوامل در توسعه همه جانبه کشور‌ها به شمار می‌آید؛ چرا که به تربیت نیروی انسانی و فارغ التحصیلی میلیون‌ها دانشجو می‌انجامد و اگر به درستی عرضه نشود، قطعا عواقب خطرآفرینی به همراه خواهد داشت.
به منظور آگاهی از جزئیات بیشتر در حوزه پزشکی با غلام رضا حسن زاده دبیر شورای‌عالی برنامه ریزی علوم پزشکی و رئیس انجمن آموزش علوم پزشکی ایران گفت‌وگویی را اختصاص دادیم که مشروح گزارش را در ادامه می‌خوانید.
آنا: وضعیت آموزش پزشکی در ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ کدام چالش‌ها و مسائل در این حوزه نیازمند رفع یا بررسی مسئولان است؟
حسن زاده: وضعیت آموزش پزشکی نسبت به سایر رشته‌های دیگر که احتمال دارد آنها هم با چالش‌هایی مواجهه باشند، خوب است. یکی از بزرگترین دستاورد‌های نظام جمهوری اسلامی ایران «ادغام آموزش علوم پزشکی در ارائه خدمات سلامت» بود که باعث استفاده دانشجویان از این ظرفیت شد. البته، زیرساخت‌های آموزش پزشکی در مواردی دارای ایراداتی است که امید به رفع آنها هستیم.
آنا: در فضای عمومی جامعه همزمان با ۲ روایت از آموزش پزشکی رو به رو هستیم، یکی وضع مطلوب سلامت و پوشش درمانی توریست‌ها و کیفیت سطح دانش آموختگان و دیگری نگرانی‌هایی در زمینه افزایش نرخ مهاجرت پزشکان و پرستاران، هم اکنون مهم‌ترین دغدغه حوزه پزشکی را در چه می‌بینید؟
حسن زاده: کیفیت سطح پزشکی ایران در کشور‌های منطقه حاشیه خلیج فارس خوب است. البته، این موضوع با تعداد پزشکانی که باید آنها را تامین کنیم متفاوت بوده و ظرفیت آنها نشان از بهره وری تامین سلامت با تعداد متخصصان کم دارد.
اثرگذاری؛ کلید اصلی بخش سلامت
در علوم پزشکی با مباحث «سلامت» و «پیشگیری و درمان» مواجهه هستیم تا اجازه ندهیم افراد بیمار شوند؛ بنابراین وقتی صحبت از کیفیت آموزش برتر نسبت به کشور‌های منطقه میکنیم، یعنی توانسته ایم با تعداد کمتری کادر سلامت کیفیت خدمات بهتر را ارائه دهیم. در برخی موارد مقایسه اعداد با یکدیگر اشتباه است، در صورتی که باید اثرگذاری‌ها را مقایسه کنیم و برخی اوقات هم پیامد را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
یکی از بزرگترین دستاورد‌های نظام جمهوری اسلامی ایران «ادغام آموزش علوم پزشکی در ارائه خدمات سلامت» بود
مهم‌ترین اقدام، در نظام سلامت اثرگذاری است، یعنی در حوزه سلامت باید به سلامت مردم نه درمان آنها فکر کنیم که در این مورد در منطقه رتبه مطلوبی داریم و مرجع علمی هستیم.
آنا: با کدام شاخص‌ها کیفیت مطلوب و مرجعیت علمی آموزش پزشکی سنجیده می‌شود؟
حسن زاده: مرجعیت علمی بر اساس شاخص‌های تعریف شده در دنیا تعیین می‌شوند و در این زمینه اختیاری از خودمان نداریم. سازمان جهانی بهداشت در سال ۱۹۴۸ شروع به فعالیت کرد و در این زمینه معیار‌هایی مانند امید به زندگی را شناسایی کرد، این شاخص پس از انقلاب اسلامی حدود ۲۰ سال در ایران توسعه پیدا کرده است.
مرگ مادران باردار و کودکان کمتر از ۵ سال شاخص‌های دیگر موجود در دنیاست؛ خبر خوشحال کنند اینکه چندین سال است فلج اطفال در ایران اتفاق نیفتاده است؛ چرا که نوع نظام سلامت ایران در واکسیناسیون اتفاقات گسترده‌ای را رقم زده است.
هم اکنون، بیشتر بیماری‌هایی که در کشور‌های همسایه وجود دارد، در ایران نیست و همین مسئله وضعیت مطلوب کشور در حوزه بهداشت و سلامت را نشان می‌دهد.
توزیع نامناسب نیروی انسانی؛ معضل آموزش پزشکی ایران
«توزیع نامناسب نیروی انسانی» معضل آموزش پزشکی ایران است که اگر بهبود یابد بیشتر مشکلاتمان حل خواهد شد؛ بنابراین کیفیت آموزش عالی ایران از این جهت مطلوب است که کادر درمان مانند پرستاران، پزشکان و دندانپزشکان بلافاصله پس از دانش آموختگی فعالیت خود در دانشگاه را آغاز می‌کنند و نیاز به توانمند سازی ندارند.
مقایسه رشته‌های پزشکی با رشته‌های غیر پزشکی نشان می‌دهد که در وزارت علوم نتوانسته ایم عرصه آموزش را فراهم کنیم و این بزرگترین مشکل کار است. احتمال دارد تئوری رشته کشاورزی به خوبی آموزش داده شود، اما وقتی فرد وارد زمین یا باغ می‌شود، نتواند به خوبی مباحث عملی را اجرا کند.
نقش دانش آموختگان در بازار کار؛ برنامه ویژه وزارت بهداشت
بازنگری برنامه‌های درسی، ضرورت سازی برنامه‌های جدید و ارائه برنامه‌های جدید را در شورای برنامه ریزی آموزش پزشکی هدف قرار داده‌ایم و موضوعی که به آن توجه ویژه داریم این است که نقش دانش آموختگان دانشگاه دقیقا در بازار کار چگونه ترسیم شده است؟ رشته شغلی را تصویب نمی‌کنیم، مگر اینکه جایگاه شغلی داشته باشد تا معلوم شود که پس از فارغ التحصیلی کجا می‌روند و چه تعداد به تربیت دانشجویان در هر رشته نیازمند هستیم و در زمان تربیت دانشجویان، مهارت و توانمندی و کمک‌های اولیه را مهم می‌دانیم.
کیفیت آموزش عالی ایران از این جهت مطلوب است که کادر درمان مانند پرستاران، پزشکان و دندانپزشکان بلافاصله پس از دانش آموختگی فعالیت خود در دانشگاه را آغاز می‌کنند و نیاز به توانمند سازی ندارند
فدراسیون بین المللی آموزش پزشکی در آمریکا مستقر است و رئیس این فدراسیون ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ با گروه ۶ نفره وارد ایران شد و گفت: «بیش از ۱۰۰۰ ایمیل برایم آمد که به ایران سفر نکن، حالا که در حال بازگشت به کشورم هستم متوجه می‌شوم که چرا به بنده ایمیل می‌زدند به ایران نرو». به جهت اینکه ایران کار فوق العاده‌ای در دنیا در حوزه آموزش پزشکی انجام داده است و مرجعیت الگوی سایر کشور‌ها خواهید شد؛ بنابراین خودمان نمی‌گوییم که مرجع علمی هستیم، بلکه سایر کشور‌ها این عقیده را دارند. گاهی اوقات خودمان متوجه نیستیم که چه فعالیت‌هایی در ایران صورت گرفته، به همین دلیل به راحتی از کنار آن می‌گذریم. البته از وضعیت مطلوب فاصله داریم که باید به آن جایگاه برسیم.
آنا: یکی از امتیازات نظام سلامت در آموزش پزشکی این بوده که اختیار کار با خود پزشکان بوده است، در صورتی که در سایر رشته‌ها افراد غیر متخصص برای تدوین رشته‌ها اظهار نظر می‌کنند، موضوع مهم دیگر این است که یکی از ارکان ماجرای ترکیب آموزش و ارائه خدمات، بحث ظرفیت هاست که اگر قاعدتا ظرفیت‌ها کم و زیاد شود تنظیمات آموزش عالی بهم می‌خورد؛ دیگر عواملی که باعث شده نظام آموزش پزشکی کشور موفق عمل کند را در چه می‌بینید؟
حسن زاده: در حکمرانی بحث «سیاستگذاری» و «برنامه ریزی» و «سازماندهی»، «تولیت» و «پایش» را داریم. وقتی تولیت را به سازمانی اختصاص می‌دهیم که بر اساس سیاست‌های کلان کشور برنامه ریزی می‌کند، قطعا می‌تواند کار را خوب پیش ببرد.
مسیر طی شده در آموزش پزشکی درست است؛ چرا که نظام سلامت تنها وابسته به وزارت بهداشت نیست، بلکه فرهنگ، سلامت، اجتماع، سیاست و ... روی آن تاثیر می‌گذارد؛ کنار هم قرار گرفتن این دو باعث می‌شود تا نیاز‌های خود را مطرح کند و سپس بر اساس آن تصمیم گیری می‌شود، انجام این کار کاهش هزینه و افزایش خدمات پزشکی را رقم زده است.
نظام آموزش علوم پزشکی با نظام آموزش وزات علوم تفاوت عمده دارد، وزارت علوم عرضه محور است، در صورتی که رشته‌های موجود در وزارت بهداشت تقاضامحور هستند. وزارت بهداشت متولی تنظیم گری بازار کار است، اما این موضوع در وزارت علوم وجود ندارد.
آنا: دغدغه و انتظار اصلی شما از دولت آینده در حوزه آموزش پزشکی چیست؟
حسن زاده: در کشوری زندگی میکنیم که با شرایط ویژه از جمله تحریم‌های ظالمانه و بحران اقتصادی رو به رو هستیم. بهینه استفاده کردن و ارتقای بهره وری در همه زمینه‌ها از جمله مواردی است که باید همه ما به آن توجه داشته باشیم؛ چرا که از تاکیدات مقام معظم رهبری است.
مدیر خوب در کشور ایران باید بتواند با منابع مالی محدود فعالیت‌های ویژه و ارزنده انجام دهد و باید گفت که این موضوع شدنی هم می‌شود؛ چرا که دارای منابع زیاد در حوزه آموزش و پژوهش هستیم.
برای مثال، دانشگاه‌های ایران دارای دانشکده‌هایی هستند که هرکدام کلاس‌های مختص خود را دارد، آیا تا بحال توانسته ایم از ظرفیت هر کدام آنها استفاده کنیم؟ شنا کردن خلاف این مسیر پرت منابع را به همراه خواهد داشت.
همگرایی؛ گفتمان رایج دانشگاه‌های علوم پزشکی
ایجاد همگرایی در رشته‌ها لازم است، یعنی اگر مسئله‌ای را در کشور شناسایی میکنیم فقط از متخصص آن رشته برای حل معضل کمک نگیریم، بلکه از ظرفیت سایر متخصصان در همه رشته‌ها هم بهره ببریم تا با آسیب شناسی جدی در رفع چالش‌های مملکت گام برداریم. این موضوع بسیار مهم است و در دانشگاه‌های علوم پزشکی به گفتمان رایج تبدیل شده است.
مرحوم استاد مسلم بهادری در سال ۱۳۹۵ در فرهنگستان علوم پزشکی مسئولیت ریاست گروه علوم پایه را بر عهده داشتند و خواستار ایجاد زیرگروهی با نام «همگرایی علوم و فناوری» شدند و با وجود اینکه این موضوع مغفول بود؛ اما ما آن را راه اندازی کردیم.
فقط تربیت دانشجو نه، توانمندی شغلی را هم شناسایی کنیم
تربیت دانشجو به خصوص در دانشگاه آزاد اسلامی و وزارت علوم باید بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد، مثلا دانشکده کارآفرینی راه اندازی میکنیم، اما باید دریابیم که دانش آموختگان در مسیر شغلی چه توانمندی‌هایی باید از خود به نمایش بگذارند و تجاری سازی ایده‌ها را چگونه پیش خواهند برد؟ این موضوع جزء لزومات برنامه‌های آموزش پزشکی است که در آینده اجرایی خواهند شد.
رویکرد سنتی به آموزش جوابگو نیست
«بحث پاسخگویی اجتماعی» مسئله مهمی است و با ارتقای سطح سواد سلامت جامعه بسیاری از بیماری‌ها درمان خواهند شد که این موارد در برنامه‌های درسی دانشگاه‌های علوم پزشکی گنجانده شده است تا اعتبار سنجشی، مدیریت کیفیت آموزش و تکنولوژی و فناوری‌های ارتقادهنده یادگیری به دانشجویان آموزش داده شود؛ بنابراین باید رویکردمان به آموزش تغییر یابد؛ چرا که با رویکرد قدیمی نمی‌توانیم دانشجویان جدید تربیت کنیم.
هوش مصنوعی به هیچ عنوان جایگزین پزشکی نمی‌شود
آنا: رویکردی وجود دارد که هوش مصنوعی پزشکی را حذف و به راحتی جایگزین آن می‌شود، ارزیابی شما چیست؟
حسن زاده: با این موضوع موافق نیستم، هوش مصنوعی یکی از ابزار‌های کمکی حوزه پزشکی است و احتمال دارد که برخی از رشته‌های تخصصی کشور کمرنگ‌تر شوند؛ چرا که به عدد انسان‌های روی کره زمین ساختار بدنی و فیزیولوژی متفاوت وجود دارد، یعنی هر انسانی دارای الگوی خاصی است.
هوش مصنوعی نمی‌تواند ادعای تشخیص همه مسائل را داشته باشد، اما می‌تواند با پیش بینی به انسان در راستای حل مشکلات پزشکی کمک کند و نباید گفت این مسئله برای پزشکی خطرناک است؛ اتفاقا کمک کننده است به شرطی که درست استفاده کنیم، اگر از هر فناوری استفاده مطلوب داشته باشیم به نفعمان خواهد بود، در غیر اینصورت آسیب زننده است.
ایجاد همگرایی در رشته‌ها لازم است، یعنی اگر مسئله‌ای را در کشور شناسایی میکنیم فقط از متخصص آن رشته برای حل معضل کمک نگیریم، بلکه از ظرفیت سایر متخصصان در همه رشته‌ها هم بهره ببریم تا با آسیب شناسی جدی در رفع چالش‌های مملکت گام برداریم
فناوری‌های ارتقا دهنده یادگیری امر مهمی است، آموزش‌های مجازی در حوزه پزشکی به خوبی خدمات ارائه می‌دهد. دانشگاه علوم پزشکی هوشمند را در دولت سیزدهم راه اندازی کردیم که یکی از فعالیت‌های آن هوشمندسازی آموزش پزشکی است و امیدوار هستم تا سال‌های آینده محصولات و فرایند‌های آن را شاهد باشیم.
انتظار بازدهی سریع در آموزش ممنوع!
محصولات در آموزش خیلی زود به بازار عرضه نمی‌شوند، یعنی هر تغییری در آموزش پزشکی ۷ سال به طول می‌انجامد تا پزشک وارد بازار کار شود؛ بنابراین اگر می‌گوییم که چرا اتفاقاتی که در دولت سیزدهم افتاده را نمی‌بینیم، چون زمانبر است و در آینده شاهد آن خواهیم بود.
تولید مقاله مهم نیست؛ اثربخشی را روی کار بیاوریم
آنا: روند تحولات تولید علم و فناوری را در حوزه سلامت چگونه ارزیابی می‌کنید؟
حسن زاده: برخی‌ها مدعی هستند، عنوانی به نام «تولیدات علمی» نداریم که این موضوع غلط است، تولید علم یعنی اینکه بتوانیم فرایند و محصول و نگاه و نگرش جدید را وارد علم کنیم. گاهی اوقات در تولید علم تعداد مقالات را ملاک قرار می‌دهیم، در صورتی که تعداد مقالات مهم نیست، بلکه اثربخشی مهم است و مقام معظم رهبری هم از آن با «علم نافع» یاد کرده اند. از آنجایی که محدودیت تولید علمی داریم، پس باید علم را به سمت حل نیاز کشور سوق دهیم، یعنی دانشگاه‌های کشور باید ماموریت محور بشوند تا در قبال حل مشکلات خاص هزینه‌ای را دریافت کنند.
در حال حاضر، برای دانشگاه‌های علوم پزشکی ماموریت‌های ویژه تعریف شده است. مثلا، مسئولیت هنر و پزشکی را به یک دانشگاه و به دانشگاهی دیگر ماموریت پاسخگویی اجتماعی، سلامت معنوی و ... را واگذار کرده ایم و ار سال ۱۴۰۰ به صورت مکرر گزارش‌های ۳ ساله از آنها دریافت و پیشرفت‌ها را ارزیابی میکنیم.
باید در تولید و ارتقای فناوری نقش داشته باشیم تا مشکلاتی از کشور حل کند، اگر شاهد این موضوع نیستیم یعنی خوب عمل نکرده‌ایم.
انتهای پیام/