صنعت گردشگری؛ درآمدزا در دنیا، مغفول در ایران

به گزارش خبرنگار گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، گردشگری صنعتی است که در دنیا همواره مورد توجه نهاد حاکیت و بخش خصوصی قرار گرفته است و درآمدزایی که از قبل این صنعت می‌توان برای کشور‌ها متصور شد باعث شده تا در اولویت دستوری کشور‌ها قرار گیرد. در این خصوص کشور ایران هم با چشم انداز‌های طبیعی، میراث باستانی و آب و هوای چهار فصل خود یکی از مکان‌هایی است که چشم هر گردشگری را به خود خیره می‌کند؛ اما در این خصوص کم توجهی دولت‌ها در طی سالیان گذشته و نبود سرمایه گذاری بخش خصوصی در زیر ساخت‌ها باعث شده تا این صنعت در کشورمان مغفول مانده باشد.

بر اساس گزارش سازمان جهانی گردشگری، ایران، رتبه دهم جاذبه‌های باستانی و تاریخی و رتبه پنجم جاذبه‌های طبیعی را در جهان دارا است؛ اما مسئله اصلی که وجود دارد این که چرا با توجه به ظرفیت بالای ایران در زمینه جذب گردشگر، در این امر، به موفقیتی دست نیافته است.  

بررسی پیشینه مطالعات دراین زمینه نشان می‌دهد که صنعت گردشگری در ایران دارای فرصت‌ها و محدودیت‌هایی است. به همین منظور در این مطلب سعی شده تا با استفاده از روش فراتحلیل به بررسی فرصت‌ها و محدودیت‌های صنعت گردشگری در ایران پرداخته شود. با توجه به تحقیقات پیشین؛ قدمت و تمدن ایرانی، اکوتوریسم مناسب و منحصر به فرد، وجود فرقه‌ها و مذاهب مختلف و هزینه‌های کم گردشگری در ایران از مهم‌ترین فرصت‌ها و پتانسیل‌های گردشگری در این کشور است.

هم چنین، وجود محدودیت‌های سیاسی و برنامه‌ریزی، اتکای بیش از حد به درآمد‌های نفتی، محدودیت‌های زیربنایی و متمرکز شدن صنایع و خدمات در چند شهر بزرگ، محدودیت‌های فرهنگی و مذهبی، محدودیت‌های مرتبط با تبلیغات و رسانه و محدودیت در زمینه آموزش از جمله مهم‌ترین چالش‌ها و محدودیت‌های صنعت گردشگری در ایران است.

در این خصوص کارشناسان نیز معتقدند که این صنعت از توسعه‌ای که شایسته آن است برخوردار نبوده است. از دلایل آن می‌توان به آماده نبودن بستر‌های اقتصادی مناسب در ایران برای جذب سرمایه‌گذاری در ساخت هتل و سایر صنایع جانبی این حوزه اشاره کرد. بی‌خبر بودن سرمایه‌گذاران از زمینه‌های موجود در ایران و تبلیغات ضعیف و نیز انتشار اخبار منفی از ایران، محدودیت‌های اجتماعی و مذهبی برای گردشگران خارجی و همچنین تنش‌های سیاسی با بعضی کشور‌های غربی نیز از دیگر موانع راه رشد صنعت گردشگری در ایران به حساب می‌آید.

چیره محدودیت‌ها بر صنعت گردشگری

باید اذعان کرد که در کشورمان، مسئله توریسم تاکنون جایگاه واقعی خود را نیافته است و به‌رغم موقعیت مناسب و مساعد جغرافیایی بین دنیای شرق و غرب و وجود بسیاری از مواهب طبیعی، فرهنگی و اسلامی و انواع جاذبه‌های قابل عرضه به بازار‌های توریستی بین المللی، درآمد ارزی ایران از این بابت بسیار ناچیز بوده و قابل توجه نیست؛ بنابراین باتوجه به اینکه جمعیت کشور رو به افزایش است و درآمد حاصله از نفت که میزان آن نیز گهگاه رو به کاهش نهاده و بهره‌برداری بیش از حد آن نیز عادلانه نیست، نمی‌تواند نقش عمده‌ای را در توسعه اقتصادی اجتماعی کشور عهده‌دار باشد، به همین علت برای رونق بخشیدن به فعالیت‌های اقتصادی در کشور و ایجاد رشد و توسعه‌ای هماهنگ، بخش‌های صنعت و کشاورزی را باید بازسازی نمود و بخش سومی با عنوان توریسم را بدان افزود و به آن بها داد، چراکه رونق بخشیدن به آن نیاز به سرمایه گذاری کمتری در مقایسه با بخش کشاورزی و صنعت دارد.

در این خصوص فقدان سرمایه گذاری بخش دولتی و خصوصی در خصوص مسائل زیرساختی از جمله ساخت و توسعه هتل‌ها، رستوران‌ها و خدمات بهداشتی و نبود سیستم مالی و بانکی جهانی برای تسهیل خرید گردشگران نیز باعث ایجاد مشکلاتی در راه توسعه گردشگری شده است.

تبلیغات ناکافی و قابل توجه

عدم شناخت جهانگردان از جاذبه‌های ایران موجب کاهش میزان گردشگری در کشور شده است. علاوه بر آن، درخارج از ایران نیز تصویر نامناسبی از کشور ترسیم شده که در این خصوص لازم است رسانه‌ها در زمینه معرفی واقعیت‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران نقش مهمی را ایفا کنند.

فرصت‌ها و ظرفیت‌های گردشگری

گردشگری؛ مقوله‌ای است که فرصت‌ها و پتانسیل‌های بسیار بزرگی را برای کشور‌ها فراهم می‌کند. در این راستا برخی کشور‌ها با بهره گیری از آن و فراهم آوردن بستر‌های لازم و مناسب سعی کردند تا در کنار کسب درآمد از انرژی‌های تجدیدپذیر و ناپذیر، تجارت خارجی و... به این مقوله هم به چشم یک فرصتی بسیار مناسب و در آمدزا نگاه کنند و با فراهم آوردن زیرساخت‌های لازم و توجه بخش دولتی و خصوصی به صنعت توریسم به بهترین شکل ممکن از این فرصت‌ها استفاده لازم را کنند.

باید گفت که مجموعه فعالیت‌های گسترده‌ای که معمولا توسعه گردشگری در کشور ایجاد می‌کند بیش از هر بخش فعالیت اقتصادی دیگر، فرصت‌های شغلی فراهم می‌آورد. این بدان علت است که صنعت جهانگردی اصولا یک فعالیت خدماتی است و نیروی انسانی بیشتری می‌طلبد. اثرات افزایش اشتغال در بخش گردشگری کشور‌های در حال توسعه، مساعدتر از کشور‌های صنعتی است، زیرا در کشور‌های در حال توسعه زمینه و امکانات رشد صنعتی محدود است.

فعالیت‌های صنعت جهانگردی عمدتا شامل صنایع ساختمانی (مانند هتل‌ها، متل‌ها، دهکده‌ها و امثال آنها) صنایع غذایی (مانند رستوران‌ها، چایخانه‌ها، و...) بخش تجاری جهانگردی (مانند آژانس‌های مسافرتی، تور گردان‌ها و مشابه آن) صنعت حمل و نقل (مانند خطوط حمل ونقل هوایی، شرکت‌های حمل و نقل دریایی، شرکت‌های اتوبوس رانی، خطوط راه آهن، شرکت و آژانس‌های کرایه اتومبیل و...) راهنمایان، مراکز فروش کالا‌های سوغاتی و هدایا، صنایع دستی، مراکز تفریحی و امثال آنها است.

قدمت و شهرت ایران

ایران با بیش از ۷۰۰۰ سال تمدن و میراث فرهنگی جز اولین کشور‌های باقدمت و تمدن تاریخی است. برخورداری از حدود ۲۰۰ هزار بنای تاریخی درکشور درمقایسه با دیگرکشور‌های جهان بیانگر ظرفیت بسیار بالا و قابل توجهی است.

اکوتوریسم و جاذبه‌های طبیعی

ایران کشوری چهار فصل و دارای مناظر طبیعی، پدیده‌های جغرافیایی، آبگرم‌های طبیعی، دریاها، سواحل دریا، دریاچه‌ها، شرایط مختلف آب و هوایی، پیست اسکی، جنگل‌های بوم‌شناختی مختلف، کوه‌ها، بنا‌های تاریخی و هنری وموزه‌های طبیعی است که همه اینها نشان‌دهنده اکولوژی منحصر به‌فرد ایران برای گردشگران است.

مذاهب و فرقه‌های مختلف

تنوع مذهبی در ایران مثل مذاهب میترایئسم، زرتشتی، مسیحی، یهودی و اسلامی که همگی آنها به خدای یکتا معتقدند و همه آنها معابد و مکان‌های مقدسی درایران دارند که این مورد نیزمی‌تواند انگیزه‌ای برای ورود گردشگران مختلف به ایران شود.

رشد قابل توجه گردشگران خارجی در ۲۰۲۳

باید گفت که در این سال‌ها نهاد‌های مرتبط با صنعت گردشگری و مدیران عالی وزارت میراث و بالطبع دفاتر گردشگری و رسانه‌های فعال در این حوزه سعی کردند تا با برنامه ریزی و تعیین نقشه راه، گام‌هایی جدی را در افزایش گردشگران خارجی بردارند بطوریکه به تازگی و در جدیدترین گزارش سازمان جهانی گردشگری وابسته به سازمان ملل خبر از رشد قابل توجه ورود گردشگران خارجی به کشورمان در سال ۲۰۲۳ داده و اعلام کرده ورود گردشگران خارجی به ایران در این سال نسبت به سال ۲۰۲۲ با رشد ۴۳ درصدی همراه بوده است.

در سال گذشته میلادی ۵.۹ میلیون گردشگر خارجی از ایران دیدن کردند در حالی که در سال پیش از آن، شمار گردشگران خارجی ورودی به ایران ۴.۱ میلیون نفر اعلام شده بود.

براساس این گزارش، در سال ۲۰۲۱ فقط ۸۸۰ هزار گردشگر خارجی به ایران سفر کرده بودند که این رقم در سال ۲۰۲۲ به ۴.۱ میلیون نفر افزایش یافته بود. با افزایش ورود گردشگران خارجی به ایران، رتبه کشورمان در جهان از این نظر نیز بهبود یافته است. ایران در سال ۲۰۲۲ در رتبه ۴۰ جهان از نظر جمعیت گردشگران خارجی ورودی به کشور قرار داشت، اما در سال ۲۰۲۳ با صعود ۶ پله‌ای در جایگاه ۳۴ قرار گرفته است.

رشد گردشگری در فصل بهار

در این خصوص مدیرکل بازاریابی و توسعه گردشگری وزارت میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری گفت: در فروردین و اردیبهشت ماه امسال، ورود گردشگران خارجی به کشور نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۳۶ درصد رشد داشته است.

به گفته شجاعی در این راستا باید از ظرفیت آژانس‌های مسافرتی بزرگ کشور، خبرنگاران خارجی مستقر در ایران و فم‌تور‌ها نیز بهره‌گیری کرد و همچنین دفتر بازاریابی و توسعه گردشگری وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در ارائه محتوا‌های رسانه‌ای تولیدی به توریست‌های خارجی آمادگی دارد تا با افق و چشم انداز بهتری به ایران سفر کنند.