نوآوری و نظریه‌پردازی در چارچوب نظریه گفتمان
به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، تا پیش از نیمه دوم قرن بیستم نظام ارزش‌گذاری، نظریه و فعالیتی علمی بر مبنای اصل تحقیق‌پذیری بود و نظریه با نشان‌دادن راه اثبات فرضیه‌هایش گزاره‌های خود را معنادار می‌ساخت و از آن پس در تطوری (تکامل) تاریخی، ارزش‌داوری، مسئله‌محوری و داوری اجماعی به ترتیب در اعتباردهی به نظریات علمی شکل گرفتند.
محمد هاتفی (استادیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تهران) در مقاله‌ای با عنوان «ارزش‌ها و داوری‌ها، در فضای گفتمانی نظریه‌پردازی در کرسی‌های علوم انسانی» به این موضوع اشاره کرده‌اند که هر گفتمانی دستمایه‌های عینی و ذهنی خاصی را در اختیار کنشگران قرار می‌دهد. آنچه هویت یک گفتمان را شکل می‌دهد برایندی از ورودی و خروجی آن فضا اسـت.
* گفتمان علمی/ نظریه گفتمان
این نوشته بیان می‌کند که یکی از مهمترین گفتمان‌ها، گفتمان علمی است. اصلی‌ترین مؤلفه‌ای که باعث می‌شود گفتمانی را علمی تلقی کنیم، این است که در آن از علم سخن می‌رود و کنش‌ها در جهت دستیابی به آن چیزی سامان می‌یابد که علم تلقی می‌شود.
به زعم این پژوهش در نظریه گفتمان، علم یک برساخت است. تلقی گفتمانی و برساختی از علم در مقابل تلقی استعلایی قرار می‌گیرد. از منظر گفتمان، علم و نهاد علم همواره سیال است.
{$sepehr_key_745}
در این پژوهش آمده است که مطابق نظریه گفتمان، نزاع‌های علمی در فضاهای گفتمانی مبتنی بر تقابل‌های ارزشی و تقابل در نظام‌های گفتمانی است. تفاوت و تقابل ارزشی خواه‌ناخواه زمینه تنش را به همراه دارد.
* نوآوری و نظریه‌پردازی در چارچوب نظریه گفتمان
در این پژوهش، فضای گفتمانی که در اینجا به تحلیل آن می‌پردازیم، اجلاسیه نقد و ارزیابی یک طرحنامه با عنوان «طرحی نو در طبقه‌بندی علوم و رده‌بندی کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی» است که با ارائه دکتر غلامرضا فدایی عراقی، هیئت علمی دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه تهران، منطبق با آیین‌نامه کرسی‌های نظریه‌پردازی، نقد و مناظره (ویژه علوم انسانی و معارف دینی) در سال ۱۳۸۶ در دانشکده مذکور برگزار شد و کتاب گزارش مباحث این نشست از سوی دبیرخانـه کرسی‌ها منتشر شد.
* جایگاه کنشگران
در تحلیل پژوهش حاضر در ترکیب اجلاسیه کرسی، دو جایگاه گفتمانی وجود دارد: جایگاه ارائه‌دهنده و جایگاه ناقدان- ارزیابان.
* تقابل ضرورت و مسئله
در این پژوهش آمده است که ادعای علمی دکتر فدایی عراقی در طرح مذکور به صورت زیر است:
به زعم این پژوهش بر مبنای این طرح، ایشان معتقد است دوگانگی (زوجیت) مبنای اصلی تفکیک عناصر نظام آفرینش در قرآن کریم است و این تفکیک دوگانه به نحو تکوینی در سراسر نظام آفرینش تسری دارد. بنابراین نظام معرفت نیز قابل ابتنا بر یک معیار دودویی اسـت.
{$sepehr_key_746}
در این پژوهش مطرح شده است که تصریح داور به فقدان «الگـوی پژوهشی»، توجه به فرایند پژوهشی نظریه‌های مسئله‌محور را نشان می‌دهد اما نحوه طراحی فعالیت علمی و بنا کردن تحقیق بر منابع و نه بر مسئله، آن را در پارادایم ارزش داوری‌محور قرار می‌دهد.
پژوهشگر در این پژوهش توجیه «ضرورت» تحقیق را کافی می‌داند و اصلی‌ترین دلیل ایشان برای توجیه ضرورت تحقیق، مبتنی بودن تحقیق بر منابع دینی اسـت.
* نظام‌های گفتمانی در ارزیابی علمی
این پژوهش بیان می‌کند که تقابل‌های گفتمانی، در واقع همان تقابل‌های ارزشی‌اند، تا زمانی که کنشگران یک فضای گفتمانی تعارض ارزشی با یکدیگر نداشته باشند زمینه کافی برای تمایز گفتمانی رخ نمی‌دهد.
این پژوهش به این نکته اشاره می‌کند که با شکل‌گیری تقابل ارزشی، تقابل در نظام‌های گفتمانی رخ می‌دهد. در این سطح، نظام‌های گفتمانی هر کدام با نفی نظام گفتمانی دیگری تعریف می‌شود.
این پژوهش به مطرح می‌کند که ارزش‌داوری- از نوع ابتدایی و شخصی- اتکا دارد اما داوران و نیز هیئت حمایت از کرسی‌ها؛ مسئله‌محوری و داوری اجماعی را تجویز کرده‌اند. تقابل این دو نگاه ارزشی را روی یک طیف ارزشی نشان می‌دهد.
به گفته این پژوهش این مربع نشان می‌دهد هرچه از ارزش داوری دور می‌شویم به داوری مبتنی بر مسئله‌محوری و اجماعی و برعکس نزدیک می‌شویم. ارزش داوری، وحدت‌گرا و داوری اجماعی، کثرت‌گراست.
* وضعیت تنشی در فرایند داوری
این پژوهش بیان می‌کند که پارادایم‌ها نسبت به یکدیگر سر سازش ندارند و بی‌رحمانه عمل می‌کنند. در صورت غلبه هر کدام و قرارگرفتن آن در جایگاه داور، دیگری تحت فشار حسی و عاطفی شدید قرار خواهد گرفت.
{$sepehr_key_747}
به گفته این پژوهش دو سوی گفتمان، سوژه پارادایم‌اند: سوژه پارادایم ارزش‌داوری، در چارچوب نظام گفتمانی برنامه‌محور بر نگاه اصولی، وحـدت‌گـرا، فردگرایانه و ارزشی تأکید دارد و در مقابل سوژه پارادایم مسئله‌محور- اجماعی با تمسک به نظام گفتمانی گفت‌وگویی، بر نگاه سیال، بینابینی، و متکثر یا نسبی تأکید می‌کند.
در این پژوهش آمده است که فشاره عاطفی که در این وضعیت‌های تقابلی شکل می‌گیرد به تناسب حرکت به سمت هر کدام از دو پارادایم، در دو جهت مخالف جفـا و همدلی شدت و ضعف می‌یابد.
به زعم این پژوهش عوامل مؤثر در ارزیابی طرح یا پژوهشی علمی فراتر از انگاره‌های ایدئالی و انتزاعی کلاسیک است و حیطه‌های انسانی و اجتماعی مختلفی را دربرمی‌گیرد. بررسی نظام‌نامه هیئت حمایت از کرسی‌های نظریه‌پردازی، نقد و مناظره، نشان می‌دهد این نظام‌نامه، بیشتر سـندی اجرایی است و قصد دارد از طریق نهادینه‌سازی فرایند تولید، ارائه و ارزیابی علمی، این فرایند را مدیریت کند.
به گفته این پژوهش نظام‌نامه بدون ارائه تعریف از علم و نظریه، رشته‌های علمی موجود در نهاد‌های علمی کشور را احصا و بدون تفکیک ارزشی، گروه‌بندی کرده است. نظام‌نامه بـرای مرحله داوری، ارزیابی مسئله‌محور- اجماعی را در نظر گرفته و صاحب طرحنامه را ملزم کرده است در اجلاسیه ارزیابی بـه سـوالات داوران در خصوص مسئله، فرضیه، ادله و نظریات رقیب توضیح دهد.
نتایج به دست آمـده از این پژوهش، در تقابل میان دو نظام ارزیابی ارزش داوری‌محور و مسئله‌محور-اجماعی، که اولی با نظام گفتمانی برنامه‌محور و دومی با نظام گفتمانی گفـت‌وگـویی تطبیق دارد، محور تنشی گفتمان نشان می‌دهد طراحی فعالیت پژوهشی در قالب پارادایم مسئله‌محور زمینه همدلی را ایجاد می‌کند.
انتهای پیام/